Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinŞeyx Məhəmməd Yarğuvi[a] (1771, Yuxarı Yaraq[d] – 1838) — ləzgi şeyx, Qafqazda müridizmin banisi, İmam Şamil Gimravinin, Qazı Məhəmməd Xuluxvinin və həmçinin bütün Dağıstan və Çeçenistanın imamlarının müəllimi.
| Məhəmməd Yaraqski | |
|---|---|
| ləzg. Шайх МухIаммад Яргъуви' | |
| Doğum tarixi | 1771 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 1838 (66–67 yaşında) |
| Fəaliyyəti | ilahiyyatçı |
Şeyx Məhəmməd Yarğuvi 1771-ci ildə ləzgilərin[1] yarğu sixilinə məxsus Yarğu kəndində (hal-hazırda Dağıstanın Suleyman-Stalski rayonu) anadan olmuşdur.
İlk islami təhsilini doğma kəndinin mədrəsəsində almışdır. Həmçinin onun müəllimləri arasında Dağıstanın tanınmış dini alimləri olan Said Xaçmazski, Said Şinazski, Həsən Kudalinski və Məhəmməd-əfənd Axıtınski yer alır.[2] Məhəmməd Yaraqski Şeyx İbrahim əfəndi ilə birlikdə Şeyx Mövlanə Hacı İsmayıl Şirvanidən dərs almışdır[3].
İmam Məhəmməd, ilk dəfə 1823-cü ildə Yarağuda xalqa İslam dininin mahiyyəti və qanunlarını izah edən bir xütbə ilə çıxış etdi. İmam təliminin əsas prinsipləri aşağıdakılardan ibarət idi[4]:
|
Müsəlmanlar qavurların hakimiyyəti altında ola bilməzlər. Müsəlman heç kimin qulu və ya tabeəsi ola bilməz və heç kimə vergi ödəməməlidir, hətta müsəlmana belə. Kim müsəlmandırsa, o, azad bir insan olmalıdır və bütün müsəlmanlar arasında bərabərlik olmalıdır.
|
|
İmam bu sözləri, Ermolov Qafqaz dağlılara qarşı cəzalandırıcı ekspedisiyalarına başladığı dövrdə söylənilmişdi. Bu ekspedisiyalar yalnız maddi zərər və insanların ölümünə səbəb olmaqla qalmır, həm də dağlıların ticarət və dini azadlıqlarını məhdudlaşdırırdı.
1828-ci ilin sonunda Yarğuda bir iclas keçirildi, burada Şeyx Məhəmməd Yarğuvi, Qazi Məhəmmədi imam təyin edərək, Dağıstanda Çar Rusyası qüvvələrini devirmək üçün qazavat elan edilr[5].
1825-ci ildə Şeyx Məhəmməd həbs edilərək Qurax qalasına aparıb orda saxladılar, onu gücləndirilmiş mühafizə ilə Tiflisə, Yermolovun yanına aparmalı idilər, lakin o, müridləri tərəfindən azad edildi[6].
1838-ci ildə Soqratl kəndində (indiki Gunib rayonu) şeyx Rus Çar rejimi ilə döyüşdə həyatını itirir.
Hadisənin şahidi rus rəssamı Qriqori Qaqarin Yarğudaki məscidini belə təsvir edir:
|
|
«Yarğu kəndində, digər kiçik evciklər arasında, sadə xudmani iki mərtəbəli bir bina dayanır. Xarici tərəfdən kiçik bir taxta merdiven ikinci mərtəbənin taxta balkonuna aparır, bu balkon yağışdan və günəşin şiddətli şüalarından qoruyan bir örtüyə malikdir.
Bu xudmani kənd məscididir, onun məqsədini göstərən yarım ay simgəsi üstündə asılıb. İçəri sadə, boş və xudmanidir. Ümumiyyətlə məscidlər çox sadə qurulub, amma tez-tez gözəl keçidlər, əlləri yumaq üçün gözəl su saxlama qabları və digər oxşar şeylər olur. Lakin burada başqa heçnə yoxdur. Bu (məscid) 30 addım uzunluğunda və 18 addım enində olan uzunbucaqlı bir otaqdır, üç yuvarlaq pəncərədən zəif işıq alır; divarları boz-qəhvəyi rəngdədir, döşəmə köhnə yundan xalça ilə örtülüb. Ortada nisbətən kobud işlənmiş qoz ağacından hazırlanmış bir kafedra dayanır, divarlarda Qurandan ayələr görünür, amma yarı silinmiş haldadır. Bu kiçik 200-dən çox adamı qəbul etməyən məscid, Dağıstanda üsyanı alovlandıran və tezliklə bütün Qafqazda yayılan üsyanın əsil beşiyi oldu. Burada şərq natiqliyi ilə, müiridizmin atası və qurucusu — molla Magomed təbliğat edirdi.» |
|
- ↑ O cümlədən, Məhəmməd Yaraqski, Şeyx Məhəmməd əfəndi ibn İsmail-Əl Yaragi Əl-Kuravi , Yarğuvi Şeyx Məhəmməd kimi də qeyd olunur.
- ↑ "Статьи". alkadar.ru. İstifadə tarixi: 17 sentyabr 2025.
- ↑ "Учителя и наставники Мухаммада ал-Йараги (Али Албанви) / Проза.ру". proza.ru. İstifadə tarixi: 17 sentyabr 2025.
- ↑ Yaqub, Paşa. Övliyalar Ensiklopediyası (az.). I. Bakı: TUNA. 2020. 545.
- ↑ Х. Рамазанов. Магомед Ярагский - одержавший победу в битве за умы и сердца людей // Дагестанская правда. — 1996. — 31 октября.
- ↑ Доного Х. М. Сверкающий газават. Имам Гази-Мухаммад. — Махачкала, 2007. — 168 с.
- ↑ "Куртенок Е.П. Спецконтингент Керчевского сплавного рейда в борьбе за Победу в Великой Отечественной войне". «ВОЙНА НАС ГНУЛА И КОСИЛА»: СУДЬБЫ ЛЮДЕЙ НА ВОЙНЕ И В ТЫЛУ. Пермь : Изд-во Перм. нац. исслед. политехн. ун-та. 2021. doi:10.15593/978-5-398-02563-7/09.