Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinMəhəmməd Hüseyn bin Xələf Təbrizi — XVII əsrdə yaşamış azərbaycan mənşəli farsdilli leksikoqraf və alim. O, 1652-ci ildə (hicri 1062) fars dilində yazılmış məşhur izahlı lüğət olan Bürhan-i Qati əsərinin müəllifidir. Bu lüğət fars leksikoqrafiyasının klassik nümunələrindən biri hesab olunur və uzun illər ərzində İran, Azərbaycan və digər bölgələrdə geniş istifadə edilmişdir.[1][2]
| Məhəmməd Hüseyn bin Xələf Təbrizi | |
|---|---|
| Doğum tarixi | XVII əsr |
| Doğum yeri | Təbriz |
| Vətəndaşlığı | Səfəvilər dövləti |
| Milliyyəti | azərbaycanlı |
| Dini | müsəlman |
| İxtisası | dilçi |
| Fəaliyyəti | Leksikoqrafiya |
Məhəmməd Hüseyn Təbrizi özü Təbriz şəhərində doğulmuşdur. Onun həyatı haqqında ətraflı məlumat az olsa da, əsərləri onun dilçilik sahəsində dərin biliklərə malik olduğunu göstərir. O, Səfəvilər dövründə yaşamış və fars dilinin leksik xəzinəsini sistemləşdirmək məqsədilə Bürhan-i Qati lüğətini tərtib etmişdir.
Məhəmməd Hüseyn Təbrizinin lüğəti fars leksikoqrafiyasının inkişafında mühüm mərhələ sayılır. Sonrakı lüğətçilərə təsir göstərmiş və dilçilik sahəsində klassik nümunə kimi qəbul edilmişdir.[3]
Araşdırmalara görə, Məhəmməd Hüseyn bin Xələf XVII əsrdə yaşamış və yaradıcılığının bir hissəsini Hindistanda keçirmişdir. Onun təhsil aldığı məkan, müəllimləri və bioqrafik təfərrüatları haqqında yazılı mənbələr mövcud deyil.
Bürhan-i Qati fars dilində yazılmış izahlı lüğətdir. Əsər 1652-ci ildə (hicri 1062) tamamlanmışdır. Lüğətdə ədəbi, dini, tarixi və coğrafi terminlər izah olunur. Onomastik vahidlər — adlar, toponimlər və etnonimlər — lüğətdə geniş yer tutur. Əsər yalnız dilçilik baxımından deyil, həm də mədəni və tarixi mənbə kimi qiymətləndirilir.[4]
Bürhan-i Qati lüğətinin əlyazma nüsxəsi AMEA Əlyazmalar İnstitutunda D-183 şifri ilə saxlanılır. Əsər üzərində müasir tədqiqatlar aparılmışdır. Alim Aynurə Əliyeva tərəfindən lüğətdəki onomastik vahidlər üzrə dissertasiya işi hazırlanmışdır.[5][6]
"Burhan-i Qati" əsəri farsdilli ədəbiyyat öz təsirini göstərmiş, əsər çoxsaylı əlyazma nüsxələrində qorunmuşdur və müxtəlif məhşur kitabxanalarında (o cümlədən Oksford, Kembric, Ləknəv və s.) saxlanılır. Onun dili dövrünün elmi-ədəbi üslubuna uyğun olaraq mürəkkəb və tutumlu olsa da, müəllif lüğət məqalələrində sözlərə geniş ədəbi istinadlar verməyə çalışmışdır.[7]
Bu əsər sonralar məşhur hind-fars şairi Mirzə Qalib tərəfindən tənqid olunmuş, lakin bu tənqidlər də "Burhan-i Qati"nin nüfuzunu azalda bilməmişdir. Əksinə, əsər fars və urdu ədəbiyyatında əsas mənbələrdən birinə çevrilmişdir.[8]
- ↑ "Burhān, Muḥammad Ḥusayn ibn Khalaf Tabrīzī, 17th cent. - Fihrist". www.fihrist.org.uk. İstifadə tarixi: 23 oktyabr 2025.
- ↑ Burhān, Muḥammad Ḥusayn ibn Khalaf Tabrīzī. برهان قاطع (fars). كتابخانۀ زوار،. 1951.
- ↑ cent), Muḥammad Ḥusayn ibn Khalaf Tabrīzī Burhān (17th. برهان قاطع (fars). 1856.
- ↑ "Burhān-i jāmiʻ | WorldCat.org". search.worldcat.org (ingilis). İstifadə tarixi: 23 oktyabr 2025.
- ↑ https://aak.gov.az/upload/dissertasion/filologiya_elml_ri/Avtoreferat_Aynura.pdf
- ↑ “Bürhani-qate” lüğətində hidronimlər (PDF).
- ↑ 4 Dictionaries Delimiting Literary Language.
- ↑ Fārūqī, Shamsurraḥmān. Early Urdu Literary Culture and History (ingilis). Oxford University Press. 2001. ISBN 978-0-19-565201-7.