Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinMədəni qloballaşma ideyaların, mənaların və dəyərlərin dünya üzrə ötürülməsi yolu ilə sosial münasibətlərin genişlənməsi və intensivləşməsinə istinad edir.[1] Bu proses İnternet, populyar mədəniyyət medianı və beynəlxalq səyahəti vasitəsilə yayılan mədəniyyətlərin ümumi istehlakı ilə xarakterizə olunur.[2] Bu, daha uzun tarixə malik olan əmtəə mübadiləsi və kolonizasiya proseslərinə əlavə olunmuşdur; həmin proseslər də mədəni mənaların dünya üzrə daşınmasına xidmət etmişdir. Mədəniyyətlərin dövranı fərdlərə milli və regional sərhədləri aşan geniş sosial münasibətlərdə iştirak etməyə imkan yaradır.[3] Məsələn, onlar Amerika qitəsinin İspaniya tərəfindən müstəmləkələşdirilməsinin gətirdiyi dini təcrübələrin, dil və mədəniyyətin hərəkətinə istinad edirlər. Başqa bir nümunə götürsək, Hindistan təcrübəsi həm mədəni qloballaşmanın təsirinin plüralizmini, həm də onun uzunmüddətli tarixini ortaya qoyur.[4]
Belə sosial münasibətlərin yaranması və genişlənməsi yalnız maddi səviyyədə müşahidə olunmur. Mədəni qloballaşma insanların fərdi və kollektiv mədəni kimliklərini əlaqələndirdikləri ümumi normaların və biliklərin formalaşdırılmasını nəzərdə tutur. Bu, müxtəlif əhali qrupları və mədəniyyətlər arasında artan qarşılıqlı bağlılıq yaradır.[5] Mədəni qloballaşma ideyası 1980-ci illərin sonlarında meydana çıxmış, lakin 1990-cı və 2000-ci illərin əvvəllərində Qərb akademikləri tərəfindən geniş yayılmışdır. Bəzi tədqiqatçılara görə, mədəni qloballaşma ideyası 1970–1980-ci illərdə mədəni imperializm tənqidçiləri tərəfindən irəli sürülən iddialara reaksiyadır.[6]
Əslində mədəniyyətin qloballaşması fenomeni mədəniyyətlərin birləşərək beynəlxalq sərhədlər üzrə dominant bir mədəniyyət yaratmasıdır. Bəzi akademiklər bildirirlər ki, yerli mədəniyyətlər Qərb fəlsəfəsi və ya Amerika dəyərlərinin xeyrinə silinir.[7] Başqaları isə bunun texnologiyanın inkişafı və ticarət axınının artması ilə dünya üçün təbii inkişaf mərhələsi olduğunu iddia edirlər.[1]
Makroregionlar, məsələn Avropa İttifaqı və Şimali Amerika Azad Ticarət Sazişi, mədəni qloballaşmanın artımına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Sərhədlərarası ticarət axınlarının artması mədəni homogenliyin yüksəlməsinə və milliyyətçiliyin azalmasına səbəb olmuşdur.[8]
Texnologiya və beynəlxalq səviyyədə sərvətin bölgüsü də bu mədəni münasibətlərin formalaşmasına ticarət vasitəsilə təkan vermişdir, xüsusilə də incəsənət bazarı baxımından.[9]
Bazarın təklif tərəfi nöqteyi-nəzərindən yeni texnologiyaların inkişafı sənətkarlara öz yaradıcılıqlarını sərhədlərdən kənara daha asan yaymaq imkanı verir.[10] Tələb tərəfi baxımından isə varlı müştərilər (xüsusilə Qərb ölkələrində) az inkişaf etmiş ölkələrdən gələn incəsənət nümunələrinin davamlı şəkildə yaradılmasına, qiymətləndirilməsinə və yayılmasına imkan yaratmışdır. Bu fenomenə misal olaraq reqqe musiqisinin ABŞ-da yayılmasını göstərmək olar.[9]
Populyar mədəniyyətin (pop-mədəniyyətin) yüksəlişi vahid və homojen dünya mədəniyyətinin formalaşmasına əhəmiyyətli dərəcədə töhfə vermişdir.[6] YouTube, Spotify və digər sosial media platformaları kimi vebsaytlar vasitəsilə rəqəmsal ünsiyyət insanlar müxtəlif mənşələrdən olduqları halda öz şəxsi mədəniyyətlərini paylaşmağa və başqalarının mədəniyyətləri ilə tanış olmağa imkan yaratmışdır.[3]
Ölkələr və onların mədəniyyətləri arasındakı qarışma həmçinin turizm və sərhədlərarası immiqrasiya ilə də əlaqələndirilə bilər.[10] Müasir dövrdə bu daha da aydın görünür, çünki daşınma texnologiyalarının inkişafı sayəsində səyahət daha əlçatan olmuşdur. Məsələn, Yaxın Şərq qaçqınlarının 2015-ci ildə Avropaya kütləvi miqrasiyası regionun demoqrafik tərkibini əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdirmişdir və bu, müxtəlif Avropa mədəniyyətlərində öz əksini tapan zəncirvari təsir yaratmışdır. Bu proses etnik qruplar arasında gərginliyə və ksenofobik meyllərin artmasına səbəb olmuşdur. Bu gərginliyə nümunə kimi Fransada dini üz örtüklərinin qadağan edilməsi göstərilə bilər.[2]
Mədəni qloballaşma antropologiya, sosiologiya, kommunikasiyalar, mədəniyyət araşdırmaları, coğrafiya, siyasi elmlər və beynəlxalq münasibətlər kimi müxtəlif sahələrdən olan tədqiqatçıları birləşdirir. Bu sahə xüsusilə genişdir, çünki mədəni və ya transmilli kimi qəbul edilə biləcək bir sıra anlayışlar mövcuddur.[7]
Mədəni qloballaşmanın görünən aspektlərindən biri müəyyən mətbəqlərin, məsələn, Amerika fast food şəbəkələrinin yayılmasıdır. Dünyanın ən uğurlu iki qlobal qida və içki şəbəkəsi olan McDonald's və Starbucks tez-tez qloballaşmanın nümunələri kimi göstərilən Amerika şirkətləridir. 2015-ci ilə olan məlumata görə, onların müvafiq olaraq dünyada 36 000-dən çox[11] və 24 000-dən çox satış nöqtəsi fəaliyyət göstərirdi.[12] Big Mac İndeksi dünya valyutaları arasında alıcılıq qabiliyyəti paritetinin qeyri-rəsmi ölçüsüdür.
Mədəni qloballaşma akademik ədəbiyyatda adətən qeyd olunan qloballaşmanın üç əsas ölçüsündən biridir; digər ikisi isə iqtisadi qloballaşma və siyasi qloballaşmadır.[13] Lakin iqtisadi və siyasi qloballaşmadan fərqli olaraq, mədəni qloballaşma geniş miqyaslı araşdırmaların mövzusu olmamışdır.[7] Mədəni qloballaşma üzrə inkişaf edən yeni tədqiqat istiqamətlərindən biri qlobal səviyyədə fəaliyyət göstərən bizneslərdə əməliyyat effektivliyini təmin etmək üçün idarəetmə vasitəsi kimi mədəni çevikliyin tətbiqidir.[14]
Qloballaşmanı ölçmək üçün çoxsaylı cəhdlər olmuşdur; adətən bunun üçün ticarət axınları, siyasi inteqrasiya və digər göstəricilər üzrə kəmiyyət məlumatlarını toplayan indekslərdən istifadə edilir. Ən məşhur iki indeks AT Kearney/Foreign Policy Qloballaşma İndeksi və KOF Qloballaşma İndeksidir.
Lakin mədəni qloballaşmanı kəmiyyət məlumatları ilə ölçmək daha çətindir, çünki ideyaların, fikirlərin və dəbin yayılması ilə bağlı asanlıqla yoxlanıla bilən məlumat tapmaq mümkün olmur. Bu istiqamətdəki cəhdlərdən biri 2004-cü ildə Rendolf Kluver və Ueyn Fu tərəfindən təklif olunmuş və ilkin olaraq Foreign Policy jurnalında dərc edilmiş Mədəni Qloballaşma İndeksidir.[15]
Bu yanaşmada mədəni axını ölçmək üçün media məhsullarının (kitablar, dövri nəşrlər və qəzetlər) qlobal ticarətindən mədəni axının dolayı göstəricisi kimi istifadə olunurdu. Kluver və Fu bu metodu daha da genişləndirərək Cənub-Şərqi Asiyada mədəni qloballaşmanı ölçmək üçün tətbiq etmişlər.[16]
Mədəni qloballaşmanın nümunələri nəzəriyyə və ideyaların bir məkandan digərinə yayılmasının bir yoludur. Qloballaşma bizi iqtisadi və siyasi cəhətdən təsirləndirdiyi kimi, daha geniş miqyasda sosial baxımdan da təsir etmişdir. İrq, etnik mənsubiyyət və sinif sistemi kimi bərabərsizlik problemləri fonunda sosial bərabərsizlik bu kateqoriyaların daxilində mühüm rol oynayır.[10]
Son yarım əsrdə qloballaşmaya doğru güclü meyl müşahidə olunur. Media və pop mədəniyyət çərçivəsində bu proses fərdlərin irq məsələlərinə dair müəyyən münasibətlər formalaşdırmasına, bunun nəticəsində isə stereotiplərin yaranmasına səbəb olmuşdur.[10]
Texnologiya mədəniyyətin qloballaşmasını sürətləndirən və bu prosesin yayılmasını təmin edən körpü rolunu oynayıb. O, qloballaşma, urbanizasiya və miqrasiya kimi amilləri bir araya gətirərək müasir trendlərin formalaşmasına təsir göstərmişdir. Şəhər mərkəzləri inkişaf etməzdən əvvəl, İkinci Dünya Müharibəsindən sonra qloballaşma ideyası müxtəlif dövlətlərin məhdudiyyətləri aradan qaldırması ilə əlaqələndirilirdi. Malların, xidmətlərin, konsepsiyaların və ideyaların axını üçün milli sərhədlər mövcud idi.[10]
- ↑ 1 2 Steger, Manfred; James, Paul. Globalization Matters: Engaging the Global in Unsettled Times. Cambridge: Cambridge University Press. 2019.;Aditya, Sarthak. Transport,Geography, Tribalism. London: Aditua Publications. 2006.
- ↑ 1 2 Klopfer, Lisa. "When Globalization Sticks Friction: An Ethnography of Global Connection. By Anna Lowenhaupt Tsing. Princeton: Princeton University Press, 2004". Current Anthropology. 48 (1). fevral 2007: 175–176. doi:10.1086/510467. ISSN 0011-3204.
- ↑ 1 2 Pieterse, Jan N. Globalization and Culture. Rowman & Littlefield. 2003.
- ↑ Ghosh, Biswajit. "Cultural changes in the era of globalisation". Journal of Developing Societies. 27 (2). 2011: 153–175. doi:10.1177/0169796x1102700203.
- ↑ Manfred B. Steger and Paul James, ‘Ideologies of Globalism’, in Paul James and Manfred B. Steger, eds, Globalization and Culture: Vol. 4, Ideologies of Globalism, Sage Publications, London, 2010. download pdf https://uws.academia.edu/PaulJames Inda, Jonathan; Rosaldo, Renato. Introduction: A World in Motion // The Anthropology of Globalization. Wiley-Blackwell. 2002.
- ↑ 1 2 Mirrlees, Tanner. Global Entertainment Media: Between Cultural Imperialism and Cultural Globalization (1st). New York: Routledge. 2013. ISBN 9780415519823.
- ↑ 1 2 3 Crane, D. (2011) Cultural globalization: 2001–10, University of Pennsylvania. Available from: sociopedia.isa [6 November 2016].
- ↑ Mittelman, James H. The Globalization Syndrome: Transformation and Resistance. Princeton: Princeton University Press. 31 dekabr 2000. doi:10.1515/9781400823697. ISBN 978-1-4008-2369-7.
- ↑ 1 2 Cowen, Tyler. Creative Destruction: How Globalization Is Changing the World's Cultures. Princeton University Press. 1 yanvar 2002. doi:10.1515/9781400825189. ISBN 978-1-4008-2518-9.
- ↑ 1 2 3 4 5 Sahay, Vijoy. "Globalization, Urbanization and Migration:Anthropological Dimensions of Trends and Impacts". Oriental Anthropologists. 13 (2). 2013: 305–312. doi:10.1177/0972558X1301300208.
- ↑ "2015 Form 10-K, McDonald's Corporation". United States Securities and Exchange Commission. İstifadə tarixi: 3 mart 2011.
- ↑ Steger, Manfred.Globalization. New York: Sterling Publishing, 2009.
- ↑ Salvatore Babones. Studying Globalization: Methodological Issues // George Ritzer (redaktor). The Blackwell Companion to Globalization. John Wiley & Sons. 15 April 2008. səh. 146. ISBN 978-0-470-76642-2.
- ↑ CALIGIURI, PAULA. BUILD YOUR CULTURAL AGILITY : the nine competencies you need to be a successful global professional. [S.l.]: KOGAN PAGE. 2021. ISBN 978-1-78966-661-8. OCLC 1152067760.
- ↑ Kluver, R., & Fu, W. (2004). The cultural globalization index. In Foreign Policy Magazine. Available online: https://foreignpolicy.com/2004/02/10/the-cultural-globalization-index/
- ↑ Kluver, R., & Fu, W. (2008). Measuring cultural globalization in Southeast Asia. In T. Chong (Ed.), Globalisation and its counter-forces in Southeast Asia. Singapore: Institute of Southeast Asian Studies. [1]
- Alonso, Paul. Digital Humor as Cultural Globalization in Latin America. Internet, Humor, and Nation in Latin/x America, 2022.
- Cowen, Tyler. Creative Destruction: How Globalization Is Changing the World's Cultures. Princeton: Princeton University Press. 2004. ISBN 9780691117836.
- Paul James; John Tulloch. Globalization and Culture, Vol. 1: Globalizing Communications. Sage Publications. 2010.
- Paul James; Peter Mandaville. Globalization and Culture, Vol. 2: Globalizing Religions. Sage Publications. 2010.
- Paul James; Imre Szeman. Globalization and Culture, Vol. 3: Global-Local Consumption. Sage Publications. 2010.
- Paul James; Manfred Steger. Globalization and Culture, Vol. 4: Ideologies of Globalism. Sage Publications. 2010.
- Andrew Jones, redaktorThe Dictionary of Globalization. Cambridge, UK: Polity Press. 2005.
- James H. Mittelman, redaktorThe Globalization Syndrome: Transformation and Resistance. Princeton University Press. 2000. ISBN 978-0-691-00988-9.
- John Tomlinson. Globalization and Culture. University of Chicago Press. 1999.
- Fernando, Salvetti, redaktor"Glocal" Working. Living and Working across the World with Cultural Intelligence. Milan: Franco Angeli. 2010. ISBN 978-88-568-2733-0. 20 aprel 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyul 2019.
- Pieterse, Jan Nederveen. Globalization and Culture: Global Mélange (4th). Rowman & Littlefield. 2019. ISBN 978-1-5381-1523-7.
- Watson, James L. McDonald's in Hong Kong: Consumerism, Dietary Change, and the Rise of a Children's Culture // Golden Arches East: McDonald's in East Asia. Stanford University Press. 1997. 79–80, 84–7, 89–95, 100–4, 107–8.
- Unescoorg. (2016). Unescoorg. Retrieved 12 October 2016.