Mədəni dəyərlərin qorunması və bərpası

Mədəni dəyərlərin qorunması və bərpası — mədəni irsin, xüsusilə də maddi mədəni irsin qorunması və qayğısı ilə məşğul olan elmi və praktik sahədir. Bu sahə incəsənət kolleksiyaları, memarlıq abidələri, arxeologiya və muzey kolleksiyalarını əhatə edir.^[1]

Müqəddəs Mark bazilikasındakı at heykəllərinin qorunması (Venesiya)

Mədəni irsin qorunması fəaliyyəti profilaktik mühafizə, müayinə, sənədləşdirmə, elmi tədqiqat, bərpa və təhsil kimi istiqamətləri əhatə edir.^[2] Bu sahə mədəni irs üzrə konservasiya elmi, kuratorlar və muzey qeydiyyatçıları ilə sıx əlaqəlidir.

Tərifi

Olomoutsdakı Müqəddəs Üçlük sütununun bərpası, 2006-cı il

Mədəni irsin qorunması "obyekti mümkün qədər ilkin vəziyyətinə yaxın saxlamaq üçün səmərəli hesab edilən istənilən metodların tətbiqi" kimi müəyyən edilir.^[3]

Mədəni irsin qorunması tez-tez incəsənət kolleksiyaları və muzeylərlə əlaqələndirilir və bu, kolleksiyaların idarə olunması, izlənməsi, sənədləşdirilməsi, sərgilənməsi, saxlanması, profilaktik mühafizə və bərpa işlərini əhatə edir.^[4]

Bu anlayış ilkin mərhələdə yalnız incəsənətin qorunmasına — yəni sənət əsərlərinin və memarlığın mühafizəsinə yönəlsə də, sonradan mədəni və tarixi əhəmiyyət daşıyan daha geniş obyektləri də əhatə etməyə başlamışdır. Mədəni irsin qorunması etik qəyyumluq (ing. stewardship) prinsiplərinə əsaslanan fəaliyyət növü hesab olunur.

Mədəni irsin qorunması iki əsas kateqoriyaya bölünür:

Mədəni irsin qorunması aşağıdakı əsas etik qaydaları tətbiq edir:

Minimal müdaxilə;
Uyğun materiallardan və geri dönə bilən metodlardan istifadə;
Görülən bütün işlərin tam sənədləşdirilməsi.

Əksər hallarda, mədəni irsin qorunmasında xarici görünüşün saxlanılması, orijinal dizayn və material xüsusiyyətlərinin qorunması ilə dəyişikliklərin geri qaytarıla bilməsi arasında kompromislər yaranır. Müasir dövrdə geri dönə bilən metodlara üstünlük verilir ki, bu da gələcəkdə bərpa, tədqiqat və istifadə zamanı problemlərin qarşısını almağa kömək edir.

Mühafizə mütəxəssisləri uyğun konservasiya strategiyasını seçərkən və öz peşəkar bacarıqlarını tətbiq edərkən, onlar maraqlı tərəflərin baxışlarını, dəyərləri, sənətkarın niyyətini, əsərin mənasını və materialın fiziki tələblərini nəzərə almalıdırlar.

İtalyan sənət nəzəriyyəçisi Çezare Brandi öz Bərpa nəzəriyyəsi əsərində bərpanı belə müəyyən etmişdir: “Bərpa — sənət əsərinin maddi forması və onun tarixi-estetik ikiliyi çərçivəsində qiymətləndirildiyi, gələcəyə ötürülməsi məqsədi daşıyan metodoloji məqamdır.”^[5]^[6]

Tarix və elm

Əsas tarixlər

Bəzi tədqiqatçılar hesab edirlər ki, Avropada mədəni irsin qorunması ənənəsi 1565-ci ildə Sistine kapellasının freskalarının bərpası ilə başlamışdır. Lakin daha qədim nümunələrə Kassiodorusun fəaliyyəti də daxildir.^[7]

Qısa tarix

Reyksmuseumda konservasiya laboratoriyasında görülən işlərdən erkən videoyazı

Arldəki Müqəddəs Trofim kilsəsində bərpa işləri aparılan sahə

Mədəni irsin qorunması qədim dövrlərdən obyektlərin estetik görünüşünü və funksionallığını saxlamaq məqsədilə təmir və bərpa ilə bağlı olmuşdur.^[8] XX əsrin əvvəllərinə qədər zədələnmiş sənət əsərlərinin bərpası əsasən sənətkarların üzərinə düşürdü. XIX əsrdə isə elm və incəsənət sahələri daha sıx əlaqələnməyə başladı: alimlərdən Maykl Faraday incəsənət əsərlərinə mühitin təsirini tədqiq edir, Lui Paster isə boya üzərində elmi analizlər aparırdı.^[9]

Mədəni irsin mühafizəsinə nəzəri çərçivə gətirmək cəhdi ilk dəfə 1877-ci ildə Böyük Britaniyada yaradılan Qədim Binaların Qorunması Cəmiyyəti (ing. Society for the Protection of Ancient Buildings) ilə əlaqələndirilir. Cəmiyyətin baniləri Uilyam Morris və Filip Uebb olmuşdur; onlar Con Raskinin yazılarından dərin təsirlənmişdilər. Eyni dövrdə Fransada da Ejen Viollet-le-Dükün rəhbərliyi ilə orta əsr abidələrinin bərpasına yönəlmiş oxşar hərəkat inkişaf edirdi.

Harvard Universitetində qış aylarında Harvard Bixi kimi abidələr turşulu yağışdan qorunmaq üçün örtüklərlə bükülür.^[10]

Mədəni irsin qorunması ayrıca akademik sahə kimi ilk dəfə Almaniyada formalaşmışdır. 1888-ci ildə Fridrix Ratgen Berlin Krallıq Muzeylərində (ing. Royal Museums of Berlin) işləyən ilk muzey kimyaçısı olmuşdur. O, konservasiyaya elmi yanaşma tətbiq etmiş və 1898-ci ildə bu mövzuda ilk təlim kitabçası nəşr etdirmişdir.^[11]

XX əsrin əvvəllərində Böyük Britaniyada da mühüm tədqiqatlar aparılmışdır. İone Qedye kimi qadın tədqiqatçılar həm arxeoloji sahədə, həm də London Arxeologiya İnstitutunda (ing. UCL Institute of Archaeology) fəaliyyət göstərirdilər.

Böyük Britaniyada Artur Pilans Lori kimi alimlər boya materiallarının, keramika və daşın qorunması sahəsində aparıcı rol oynamışlar. 1924-cü ildə kimyaçı Harold Plenderleith Britaniya Muzeyində fəaliyyətə başlamış və sonradan ölkədə konservasiya sahəsinin formalaşmasında əsas fiqura çevrilmişdir.^[12]

Bu laboratoriyanın yaradılması, Almaniyadan sonra Böyük Britaniyanı da konservasiya nəzəriyyəsinin və təcrübəsinin əsas mərkəzlərindən birinə çevirdi. 1956-cı ildə Plenderleith Antik əşyaların və incəsənət əsərlərinin qorunması adlı kitabı ilə sahəyə yeni standartlar gətirdi və müasir konservasiya elminin inkişafına təkan verdi.

İstinadlar

↑ Sullivan, Ann Marie. "Cultural Heritage & New Media: A Future for the Past". The John Marshall Review of Intellectual Property Law. 15. 2016: 604.
↑ "Definition of a Profession". International Council of Museums - Committee for Conservation. İstifadə tarixi: 18 avqust 2012.
↑ Walston, S. "The Preservation and Conservation of Aboriginal and Pacific Cultural Material in Australian Museums". ICCM Bulletin. 4 (1). 1978: 9. doi:10.1179/iccm.1978.4.4.002. 23 mart 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 iyun 2012.
↑ Szczepanowska, Hanna M. Conservation of cultural heritage: key principles and approaches. London: Routledge. 2013. ISBN 978-0-415-67474-4.
↑ "What is Art Conservation?". South Florida Art Conservation. 28 fevral 2014. İstifadə tarixi: 10 may 2022.
↑ Brandi, Cesare. Teoria del restauro. Rome: Edizioni di Storia e Letteratura. 1963.
↑ Pergoli Campanelli, Alessandro. Cassiodoro alle origini dell'idea di restauro. Milano: Jaca book. 2013. səh. 140. ISBN 978-88-16-41207-1.
↑ Pye, E. (2001). Caring for the Past: Issues in Conservation for Archaeology and Museums. London: James and James.
↑ Stoner, Joyce Hill. Changing Approaches in Art Conservation: 1925 to the Present // Scientific Examination of Art: Modern Techniques in Conservation and Analysis. Washington, DC: The National Academies Press. 2005. səh. 41. doi:10.17226/11413. ISBN 978-0-309-09625-6.
↑ "Art Under Wraps". Harvard Magazine. 1 mart 2000. İstifadə tarixi: 10 may 2022.
↑ Gilberg, Mark. "Friedrich Rathgen: The Father of Modern Archaeological Conservation". Journal of the American Institute for Conservation. 26 (2). 1987: 105–120. doi:10.2307/3179459. JSTOR 3179459. İstifadə tarixi: 25 may 2010.
↑ "Departments". The British Museum. İstifadə tarixi: 10 may 2022.

Əlavə ədəbiyyat

Sullivan, Ann Marie. "Cultural Heritage & New Media: A Future for the Past". The John Marshall Review of Intellectual Property Law. 15 (3). 1 yanvar 2016. ISSN 1930-8140.
Charola, A. Elena; Koestler, Robert J., redaktorlar "Pesticide Mitigation in Museum Collections: Science in Conservation (Proceedings from the MCI Workshop Series)". Smithsonian Contributions to Museum Conservation (ingilis). Washington, D.C. 11 sentyabr 2019: 1–72. doi:10.5479/si.19492359.1.1. Copies of this volume are available for free pdf download from the Smithsonian's digital library by clicking on the included link.
Koestler, Robert J.; Koestler, Victoria H.; Charola, A. Elena; Nieto-Fernandez, Fernando E., redaktorlar Art, biology, and conservation: biodeterioration of works of art. New York: The Metropolitan Museum of Art. 2003. ISBN 978-1-58839-107-0.
Pergoli Campanelli, Alessandro, redaktorLa nascita del restauro: dall'antichità all'alto Medioevo (Primaizione italiana). Milano: Jaca book. 2015. ISBN 978-88-16-41299-6.
Sandis, Constantine, redaktorCultural heritage ethics: between theory and practice. Cambridge, UK: Open Book Publishers. 2014. doi:10.11647/obp.0047. ISBN 978-1-78374-067-3.
Staniforth, Sarah, redaktorHistorical perspectives on preventive conservation. Los Angeles: Getty Conservation Institute. 2013. ISBN 978-1-60606-142-8.
Szczepanowska, H. M.; Jha, D.; Mathia, Th G. "Morphology and characterization of Dematiaceous fungi on a cellulose paper substrate using synchrotron X-ray microtomography, scanning electron microscopy and confocal laser scanning microscopy in the context of cultural heritage". Journal of Analytical Atomic Spectrometry (ingilis). 30 (3). 25 fevral 2015: 651–657. doi:10.1039/C4JA00337C. ISSN 1364-5544.

Vikianbarda Mədəni dəyərlərin qorunması və bərpası ilə əlaqəli mediafayllar var.

[1] Sullivan, Ann Marie. "Cultural Heritage & New Media: A Future for the Past". The John Marshall Review of Intellectual Property Law. 15. 2016: 604.

[2] "Definition of a Profession". International Council of Museums - Committee for Conservation. İstifadə tarixi: 18 avqust 2012.

[3] Walston, S. "The Preservation and Conservation of Aboriginal and Pacific Cultural Material in Australian Museums". ICCM Bulletin. 4 (1). 1978: 9. doi:10.1179/iccm.1978.4.4.002. 23 mart 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 iyun 2012.

[Szczepanowska2013-4] Szczepanowska, Hanna M. Conservation of cultural heritage: key principles and approaches. London: Routledge. 2013. ISBN 978-0-415-67474-4.

[5] "What is Art Conservation?". South Florida Art Conservation. 28 fevral 2014. İstifadə tarixi: 10 may 2022.

[6] Brandi, Cesare. Teoria del restauro. Rome: Edizioni di Storia e Letteratura. 1963.

[7] Pergoli Campanelli, Alessandro. Cassiodoro alle origini dell'idea di restauro. Milano: Jaca book. 2013. səh. 140. ISBN 978-88-16-41207-1.

[8] Pye, E. (2001). Caring for the Past: Issues in Conservation for Archaeology and Museums. London: James and James.

[9] Stoner, Joyce Hill. Changing Approaches in Art Conservation: 1925 to the Present // Scientific Examination of Art: Modern Techniques in Conservation and Analysis. Washington, DC: The National Academies Press. 2005. səh. 41. doi:10.17226/11413. ISBN 978-0-309-09625-6.

[10] "Art Under Wraps". Harvard Magazine. 1 mart 2000. İstifadə tarixi: 10 may 2022.

[11] Gilberg, Mark. "Friedrich Rathgen: The Father of Modern Archaeological Conservation". Journal of the American Institute for Conservation. 26 (2). 1987: 105–120. doi:10.2307/3179459. JSTOR 3179459. İstifadə tarixi: 25 may 2010.

[12] "Departments". The British Museum. İstifadə tarixi: 10 may 2022.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]