Müzakirə:Düztahir

@TuralNadir, siz əminsinizmi ki, kənd 1999-cu ildə yaradılıbdır? Zohrab Javad (müzakirə) 17:52, 7 may 2025 (UTC)Cavabla

@Murughvi, Salam. İdris Çubananxo Tihirvi barəsində məlumatı haradan tapdınız? Mən Azərbaycan xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyasının II cildinin 9-12 səhifələrində tapmadım. Zohrab Javad (müzakirə) 10:13, 25 dekabr 2025 (UTC)Cavabla

@Zohrab Javad, Salam, burada açıqlama vermişəm. İdris Tihirvi haqqında üç məqalə tapdım, ikisi ləzgicə, biri azərbaycanca, məqalənin özü budur:

"Quba qəzasında antisovet çıxışları

Ləzgilərin sayca xeyli çox olan qoşunla döyüşlərdə getdikcə üstünlük qazandığını və axıradək vuruşduğunu, Bakıdan əlavə qüvvələrin gəlmədiyini görən bolşevik və daşnak başçıları iyulun 25-dən sonra qoşunlarını geri çəkib Qubadan getməyə məc­bur oldular.

1920-ci ilin aprelin 28-də Azərbay­canda Sovet hakimiyyəti qurulsa da, Quba qəzasının qəhrəman övladları 8 il bu hakimiyyətə qarşı mübarizə apardı. 1920-1928-ci illərdə bu mübarizəyə Dəvəçi nahiyəsində Həmdulla əfəndi, onun qardaşı Şəmsəddin əfəndi, Şəttar Əfəndiyev, Şükürbəy İsmayılbəyov, Arif əfəndi Şıxzadə, pirəbədilli Məm­məd əfəndi və Molla Məhəm­­məd bəy Ağadadaş bəy oğlu, Şıxlar kəndinin bəy­ləri – Həsən bəy, İbra­­him bəy, Mürsəl bəy, əs­lən Dağısta­nın Mis­kincə kəndindən olan Ləz­­gi Məhəm­məd, Os­man Mayıl oğlu, polkov­nik Məmmədbəy Məmmədbəyov,Qubada Əli bəy Zizikski (ilk mərhələdə), Rustov nahiyəsində məşhur qaçaq Mayıl Zahirov, buduğlu Hacıbəy Osmanbəy oğlu, Möhüclü Mirzəli Hacıisa oğlu, Qusar nahiyəsində Cağar kəndinin sakini, polkovnik Hatəm Sərkərov, kuzunlu Möhubəli əfəndi Mahamadov, urvalı Mehdi Aydayev, gədəzeyxürlü Gülməmməd Nurəli oğlu, kuzunlu qaçaq Rəsul, düztahirli İdris Çubanan, Şahbala Muruğvi və başqaları rəhbərlik edirdi.

Adları qeyd olunan adamların dəstələrində qəzanın 12 min nəfərədək əhalisi döyüşürdü. Mübarizənin belə kütləvi xarakter almasına, əsl xalq hərəkatına çevrilməsinə baxmayaraq, bolşeviklər onu quldur hərəkatı adlandırırdılar. Halbuki 1920-ci ilin avqustunda Quba qəzasında son dərəcə geniş vüsət alan antisovet hərəkatını 140-dan çox kəndin əhalisi tamamilə, qalan kəndlərin əhalisi isə qismən dəstəkləyirdi. Bundan qorxuya düşən bolşeviklər 1920-ci ilin avqustunda Qubada hərbi vəziyyət elan etdilər.

Sentyabrın 9-da AK(b)P MK-nın plenumu Quba qəzasında əksinqilabi hərəkatı ləğv etmək üçün qərar qəbul etdi. Həmin qərardan sonra Azərbaycan Xalq Hərbi Dəniz komissarı Ə. H. Qarayev, İnqilab Komitəsinin müvəkkili L. D. Qoqoberidze, H. Ə. Həmidov və başqaları Qızıl Ordu hissələrinə rəhbərlik etmək və yardım göstərmək üçün Qubaya gəldilər. Bunu görən əhali qəzanın müxtəlif yerlərində Sovet hərbi hissələrinə inadlı müqavimət göstərməyə başladı. Antisovet çıxışlara görə qəza əhalisindən qisas alan bolşeviklər Qubaya əlavə olaraq təpədən- dirnağadək silahlanmış 5 min əsgər səfərbər etdilər. Ümumiyyətlə, qəzanın müxtəlif nahiyələrində yerli müqavimət dəstələri ilə döyüşlərə 10 minədək əsgər səfərbər olundu.

Bütün bunlara baxmayaraq, Qızıl Ordu antisovet çıxışlarını yatırmaqda çətinlik çəkirdi. Hatəm ağa öz dəstəsi ilə bolşeviklərlə amansızcasına vuruşaraq Düztahir kəndində İnqilab Komitəsinin sərəncamında olan silah və patronları ələ keçirdi. (Bax: Azərbaycan SSR OİMDA, fond 27, siyahı 5, iş 97, vərəq 2). Kuzunda Mohubəli əfəndi öz döyüşçülərinin sayını artıraraq 4-cü Qafqaz polkunun Terentyevin rəhbərlik etdiyi 3-cü eskadrionunu mühasirəyə aldı. Xeyli itkiyə yol verərək mühasirəni yaran əsgərlər ertəsi gün əlavə kömək aldıqdan sonra yenidən hücuma keçmək üçün Zindanmuruq kəndinin yaxınlığında birləşdilər.

Möhubəli əfəndi köməyə gəlmiş Şıxlar kəndi bəyləri ilə birlikdə pusqu quraraq sovet əsgərlərini yenidən mühasirəyə aldı. Əsgərləri pulemyot atəşinə tutan ləzgilər qanlı döyüşə girişərək, Terentyev başda olmaqla 22 əsgəri və bir milis işçisini məhv etdilər. 5 nəfər ağır yaralandı. Sağ qalan əsgərlər onların tərəfinə keçən kəndlilərin müşayiəti ilə Qusara qayıtmağa məc­­bur oldular. (Bax: Azərbaycan SSSR OİMDA, fond 27, siyahı 5, iş 97, vərəq 2).

Kuzunda döyüşlərin baş verdiyi bir vaxtda Həmdulla əfəndi də 2 min nəfər silahlısı ilə boışeviklərə qarşı savaşa başladı. Ona qardaşı Şəmsəddin əfəndi, İsmayıl Əli əfəndi, Səttar Əfəndiyev, keçmiş müsavat zabitlərindən Şükürbəy İsmayılbəyov, Arif əfəndi Şıxzadə də öz dəstələri ilə kömək göstərirdilər. (Bax: Yenə orada).

Artıq Buduq kəndində də əhali ayağa qalxmışdı. Bolşeviklər Həmdulla əfəndinin tərəfinə keçmiş əhalidən qisas almaq üçün Rük kəndinə 20 nəfərdən ibarət kəşfiyyatçı dəstəsi, Buduq dağlarına isə İ. Miluninin komandanlığı altında 420 nəfərlik hərbi hissə göndərdilər. Rük çayı ətrafında qızğın döyüşlər başlandı. (Bax: Azərbaycan SSSR OİMDA, fond 1775, siyahı 1, iş 695, vərəq 72). Xeyli atışdıqdan sonra müqavimət dəstələri hərbi hissəni mühasirəyə aldı. Güclə mühasirəni yaran və xeyli itki verən hərbi hissənin sağ qalan əsgərləri çox çətinliklə Qubaya qayıtdı. Bundan sonra bolşeviklər Buduq kəndinə güclü süvari dəstələri göndərdilər. Sayca qat-qat çox olan süvarilər iki günlük döyüşlərdən sonra güclə burada antisovet çıxışlarına son qoya bildilər.

Bundan ruhlanan bolşevik koman­dirləri yenidən Qusar nahiyəsində qayda-qanun yaratmağa çalışdılar. Onlar Kuzun kəndindən sonra Çiləgir, Urva, Yuxarı Ləgər, Xuray, Əniğ kəndlərini ələ keçirdilər. Müqavimət dəstəsinin başçısı Mehdi Şeydabəy oğlu həbs olundu.

Kuzun kəndinə tərəf irəliləyən hərbi hissələr Laza kəndi ətrafında ikinci böyük döyüşə girişməli oldu. İki günlük vuruşmadan sonra üstünlük qazanan hərbi hissələr müqavimət dəstələrini dağlara çəkilməyə məcbur etdilər. Həmin vaxtda Şıxlar kəndi bəylərinin dəstələri ilə döyüşmək üçün Müşkür nahiyəsinin Güdəkli kəndinə 4-cü Qafqaz polkunun 2-ci eskadrionu göndərildi. Burada əlavə hərbi hissələrin köməyi ilə Şıxlar kəndi bəylərinin dəstələri məğlub edildi.

Bundan sonra sovet əsgərləri yenidən Möhubəli əfəndinin və Həmdulla əfəndinin dəstələrini ləğv etməyə çalışdılar. Bu məqsədlə iki polk, bir süvari dəstəsi, iki briqada səfərbər edildi. Eyni vaxtda əsgərlərə Qaçaq Mayılın dəstəsini də ləğv etmək tapşırılmışdı. Bu döyüşlərdə hər iki tərəfdən çoxlu insan həlak oldu. Sırt Çiçi və Dərə Çiçi kəndləri ətrafında Qaçaq Mayılı tutmaq üçün Rustov nahiyəsindən 28-ci, Dəvəçidən isə 82-ci briqadalar oraya yeridildi. Döyüşlər zamanı dinc əhalidən də xeyli insan qırıldı. Böyük itkilərə məruz qalsalar da, bolşeviklər qəzanın müxtəlif nahiyələrində yerli müqavimət dəstələri ilə döyüşlərə həddindən artıq əsgər səfərbər etdilər.

Ayrı-ayrı illərdə Qusarın Kuzun, Cağar, Düztahir, Kiçan, Hil, Yuxarı Kalunxür, Çiləgir, Ləçət, Yasab, Həzrə kəndlərində, Qubanın Qımıl, Buduq, Rük, Kömür, Sırt Çiçi, Dərə Çiçi, Təngəaltı, Qonaqkənd, Xaçmazın Şıx­­­­lar, Güdəkli, Ağa­şirinoba, Dəvəçinin Gən­­dov, Qalagah, Zöh­ramlı, Dağ Bilici, Zeyvə kəndləri ətrafında və başqa yerlərdə gedən ağır döyüşlərdə bolşe­viklər minlərlə əs­gər və çoxlu texnika itirdilər. Rəsmi məlumata görə təkcə 1920-ci ilin sentyabrın 7-də qəzanın igid oğlu Həmdulla İsmayıl oğlu Əfəndiyevin (Həmdulla əfəndinin) dəstəsi ilə Leyti kəndi ətrafında gedən döyüşlərdə bolşeviklər 1 komandir, 12 əsgər, 10 at itirmiş, onların 7 komandiri və 60 əsgəri ağır yaralanmışdı (Bax: Azərbaycan SSSR OİMDA, fond 27, siyahı 5, iş 69, vərəq 19-20). Əslində isə itki döyüşlərə rəhbərlik etmiş bolşevik cəlladı, 4-cü Qafqaz polkunun komandiri Moravskinin sonralar etiraf etdiyinə görə qat-qat çox olmuşdu.

Arxiv materiallarından göründüyü kimi, 1920-1928-ci illərdə Quba qəzasında Sovet hakimiyyətinə qarşı çıxış edən silahlı dəstələrlə döyüşlərə Moravskinin rəhbərliyi ilə 4-cü Qafqaz polku, Roqalevin başçılığı altında 246-cı atıcı polku, komissar Lordikipanidzenin hərbi hissələri, Smirnovun hərbi hissələri, 10 süvari dəstə, 32-ci diviziyanın 245-ci atıcı polku, Şalomovun hərbi hissələri, 4-cü süvari polku, 28-ci və 82-ci briqadalar, Meyerin hərbi hissələri, R. D. Qoqoberidzenin rəhbərlik etdiyi Qızıl Ordu hissələri, Qusar qarnizonu və başqa hərbi qüvvələr cəlb olunmuşdu.

Bolşeviklərin bütün cidd – cəhdlərinə, bu qədər iri hərbi qüvvələri səfərbər etmələrinə baxmayaraq, onlar Quba qəzası əhalisinin Sovet hakimiyyətinə qarşı mübarizəsini qısa müddətdə yatıra bilmədilər. Bu mübarizə 8 il davam etdi və əsl müharibəyə çevrildi. Uzun illər bu qəhrəmanlıq mübarizəsinin üstündən xətt çəkilsə də, tarix 70 ildən sonra qəza əhalisinin bolşevizmə qarşı mübarizəsinin uzaqgörən və ədalətli mübarizə olduğunu bir daha sübut etdi.

Müzəffər MƏLİKMƏMMƏDOV"

Mənbə olaraq "Azərbaycan SSR OİMDA, fond 27, siyahı 5, iş 97, vərəq 2" göstərilib. Murughvi (müzakirə) 11:49, 25 dekabr 2025 (UTC)Cavabla

@Murughvi, yuxarıdakı söhbət başqa yerdə müzakirə olunduqdan, burada davam etmirəm. Başqa məsələni qeyd edim, məncə siz qoyulmuş mənbələrdə "redəktə" düyməsinə basın, üstündə bir az işləyin: müəllif, tarix, sayt/nəşriyyat, dil (mənbə ləzgicədirsə, "lez" yaza bilərsiniz) və s. Klanlara gəlincə, baxardınız, bəlkə onların adlarını azərbaycandilli ədəbiyyatda tapa bildiniz - tapa bilsəniz, məsələn, onları orada yazıldığı kimi yazmaq, mötərizəfə isə ləzgicə yazıldığını da əlavə etmək olar. Məqalənin əvvəlində kəndin adı ləzgicə verilib - adətən, əlavə dil əlavə edilməsi onu göstərir ki, o sözün mənşəyi o dildəndir - yaxşı olardı ki kəndin adının etimologiyasını əlavə edəsiniz. Ola bilər ki, Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğətində olsun, başqa etibarlı mənbələrə də baxa bilərsiniz. Şafii məzhəbinə mənsub olduqlarına əminsiniz? mənbə olsa yaxşı olardı. Zohrab Javad (müzakirə) 19:15, 25 dekabr 2025 (UTC)Cavabla

@Zohrab Javad, mənbəni dediyiniz kimi düzəltməyə çalışacağam. Klanlara aid məlumatın azərbaycanca tapa biləcəyinə inanmıram, ləzgilərə aid çox məlumat azərbaycanca yoxdur. Bunun birinci səbəbi ümumiyyətlə azərbaycanca informasiya məhdudluğudur, ikinci səbəb isə ləzgilərin özlərinin azərbaycanca yazmamasıdır — onlar bunu əsasən rusca və ya ləzgicə oxuyurlar, azərbaycan oxucusu üçün isə ləzgilərin sixil (klan) sistemləri maraqlı olacağına inanmıram. Amma mən yenədə, orda əslində kiril hərflərin yerinə latın hərfləri ilə dəyişmişəm. Mən baxdım, Çeçenlərdə də klanlar (onlar tayp deyirlər) rusca Vikipediyada bu cür təqdim olunur. Kəndin etimologiyasını mən araşdırıb əlavə edəcəyəm, amma bir az vaxt tələb oluna bilər. Şafii məzhəbinə gəlincə, bəli əminəm, çünki bütün ləzgilər şafii məzhəbinə mənsubdur və hətda bütün Nax-Dağıstan xalqları — avarlar, dargilər, çeçenlər və sair — Şafii məzhəbindədir. Murughvi (müzakirə) 19:40, 25 dekabr 2025 (UTC)Cavabla

Yenə də, məzhəbi yazmaq istəyirsinizsə, məncə bu kəndə aid araşdırıb mənbə tapsanız pis olmazdı. Çünki səhv etmirəmsə, Şəkidəki sünnüləri əsasən Hənəfi məzhəbinə aid edirlər - maraqlı çıxır ki hər tərəfi Cəfəri və Şafii məzhəblərinin tərəfdarları, aralarında da Hənəfi məzhəbi tərəfdarları. Həm də məncə, infoboksda din (İslam və ya müsəlman) qeyd edilsə kifayətdir, məzhəbi məqalənin mətnində yazmaq kifayətdir. Zohrab Javad (müzakirə) 19:55, 25 dekabr 2025 (UTC)Cavabla

Haqlısınız, çünkü Şəkidə əhali əsasən muğallardır, yəni azərbaycanlıların bir qrupu (muğallar digər azərbaycanlılardan fərqli olaraq sadəcə bir qədər açıq sarışın olurlar). Onlar əsasən Hənəfi məzhəbindədirlər, Şafii deyillər. Xaçmaz və Qubada da muğallar var, onlar da Hənəfi məzhəbindədirlər. Bu iki məzhəb arasında bəzi fərqlər var. Murughvi (müzakirə) 20:39, 25 dekabr 2025 (UTC)Cavabla