Azərbaycan tarixində yeganə canlı, (amma ölümündən sonra) Azərbaycanın Milli Qəhramanı Eyvaz Əliyev(Xan Eyvaz) haqqında sizə danışmaq istəyirəm. Xan Eyvaz Qarabağın tanınmış batalyon komandirlərindəndi. Bərdənin Şirvanlı kəndindəndi.

Sovet Ordusu sıralarında Əfqanıstan müharibəsində iştirak etmiş Eyvaz Əliyev Qarabağda müharibə başlayandan könüllü batalyon təşkil edib, döyüşürdü. Şücaəti və bacarığına görə bu, zahirən cəlimsiz adam, Xan ləqəbini qazanmışdı.

Mən Xan Eyvazı 92-ci ilin aprelindən döyüşlərdən tanıyırdım və aramızda möhkəm cəbhə yoldaşlığı yaranmışdı.1992-ci ilin ortalarında aparılan Ordu quruculuğu prosesinə uyğun olaraq, bütün könüllü batalyonlar nizami ordu hissələrinə daxil olmalı idilər. Bu zaman MN R. Qazıyev tərəfindən batalyon komandirlərinin özlərinə daxil olmaq istədikləri hərbi hissəni seçmək hüququ verilmişdir. Xan Eyvaz batalyonu ilə bizim, 123-cü polkun tərkibinə daxil olmaq istəyini bildirdi və alayımızın ştatdankənar batalyonu oldu. Bundan sonra onun batalyonu 123-cü alayın hərəkət etdiyi istiqamətlərdə döyüşürdü. 1993-cü ilin yanvarında 123-cü alay Ağdərədə mərkəzdə hücum edirdi. Araçadzor, Tsmakaoq və Şaxmasurun alınması bizim hücum vəzifəmiz idi. Şaxmasura hücum edən Xanın batalyonu çox ağır döyüşlər apardı. Döyüşdə olduğca çox manevrlərdən istifadə olundu. Batalyon kəndin ətraf yüksəkliklərini alarkən, bir neçə dəfə mühasirə düşmək təhlükəsilə üzləşsə də, düşməni də müasirəyə salmağa müvəffəq olmuşdu. Lakin ermənilər ehtiyat qüvvələrini döyüşə bizdən daha tez salmaqla, Şaxmasurda öz xeyirlərinə dönüş yarada bildilər. Düşmənin bizimkilərin arxasına keçməyə növbəti cəhdi zamanı Xan başından ağır yaralandı. Başının sol qapağını güllə aparmışdı. Belə yaralar yaşamağa şans vermir. O, öz yerinə müavinini komandir təyyin edib, batalyonu müasirədən çıxarmağını, özünü isə ermənilər gəldikləri dağ cığırın üstündə qoymağı əmr etdi. Həmçinin, yanında bir neçə qumbara və tapançasını qoymağı əmr etdi. Döyüşçüləri Xan kimi komandiri, əlbəttə ki, burada qoyub gedəsi deyildilər, amma onun qəti əmrlərinə və onsuzda yolda öləcəyinə əmin olduqlarına görə, dediyini etdilər və komandirlərilə göz yaşları ilə əbədi xudahafizləşib, mühasirədən döyüşərkən çıxa bildilər.

Bizim əlavə yardım qrupumuz yalnız qalanların çıxmasına çata bildi. Həmin gün bütün Qarabağa Xanın ölüm xəbəri yayıldı və Bakıya çatdı. Eşidən sarsılmışdı. Xanı ölkə və ordu rəhbərliyi də tanıyırdı. Axşam, cəbhə xəbərlərində Şəmistan Xan Eyvazın qəhramancasına həlak olduğu xəbəri səsləndirdi. Daha iki gündən sonra AzTv-də Prezident Ə. Elçibəyin Eyvaz Əliyevə ölümündən sonra Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adı verilməsi haqqında fərmanı oxundu. Daha bir gündən sonra isə Xan sürünərək bizimkilərin Ağdərədəki mövqelərinə gəlib çıxdı.

Biz qulaqlarımıza və gözlərimizə inana bilmirdik, sevincimizin həddi yox idi! Xanı əvvəlcə Mingəçevir hospitalına gətirdilər, vəziyyətinin çox ağır olduğuna görə, oradan vertolyotla Bakıya apardılar. Görünür Xanın əcəli hələ gəlməmişdi. Həkimlər onun həyatını xilas edə bildilər. Baş qapağın sol tərəfini və sol gözünü (demək olar ki) itirmişdi. Bundan başqa beynin hərəkət aparatına cavabdeh olan hissəsi zədələndiyinə görə, Xan yeriyəndə çətinlik çəkirdi. Amma əsas o idi ki, sağdı! Xan bizə danışdı ki, o dağ keçidində uşaqları yola salandan bir az sonra ermənilər yaxınlaşmağa başladılar. O, son gücü ilə keçidə dırmaşan düşmən tərəfə 3-4 qumbara atdı. Onlar da cavab atəşi açdılar, lakin geriyə çəkildilər. Ətrafa sakitlik çökdü və Xan huşunu itirdi. Huşunu itirərkən, onun başı yaralı hissəsi ilə qara düşüb. Qar qanını dondurub və qanaxmanın qarşısını almışdı. Orada nə qədər qaldığını bilmirdi, amma ayılandan sonra biraz qar yeyib, iradəsini toplayıb və bizim tərəfə hərəkət etməyə başlayıb. O, 5 km-dən artıq məsafəni üç gün və iki gecəyə sürünüb, gəlib çıxmışdı Çıldırandakı mövqelərinə.

Sonrasını danışmasam, hekayəm yarımçıq olar. Xanın başına gələnlər bununla bitməmişdi. Keşməkeşli zəmanə idi. İki il sonra 123-cü alayın başqa komandirləri kimi Xan da siyasi oyunların qurbanı oldu, “vətən xaini” kimi 10 il azadlıqdan məhrum edildi. Məhkəməsində Xan son çıxışında: “Möhtərəm hakim, mən Azərbaycanın Milli Qəhramanıyam. Qanunla məni məhkum etmək olmaz” dedi və Prezident fərmanının nömrəsini və tarixini dedi. O, bu sözünü sona saxlamışdı. Məhkəmədə çaşqınlıq yarandı və sabaha qədər fasilə elan olundu. Sabahısı gün hakim çıxışında dedi: ”Bəli, Eyvaz Əliyev, siz Azərbaycanın Milli Qəhramanısız … amma ölümünüzdən sonra”. Xanı bu sözlərin özü yox, daha çox deyilişindəki istehza tonu yandırdı. “- Deməli, mən zindana vətən xaini kimi salırsınız, orada ölsəm Milli Qəhraman olacam?”