Mübarizəddin Məhəmməd və Cəlaləddin Şah Şüca dövründə Müzəffərilər ən qüdrətli dövrünü yaşamışdır. Mübarizəddin Məhəmməd dövründə Müzəffərilər Yəzd,[1]Kirman,[5]Şiraz,[6]İsfahan,[7]Luristan və Fars[8] bölgələrini ələ keçirərək Mərkəzi İranda və Əcəm İraqında hakimiyyət qurdular. Həmçinin Mübarizəddin Məhəmməd və Şah Şüca dövründə Azərbaycana yürüşlər təşkil edilsə də, burada ciddi uğur əldə edə bilmədilər və kiçik aralıqlarla hakimiyyətdə oldular.[9][10]
1314–1393-cü illərdə Müzəffərilər 7 hökmdar tərəfindən idarə edilmişdir. Müxtəlif dövrlərdə hakimiyyət mərkəzi Yəzd, Şiraz və Kirman şəhərləri olmuşdur. Şah Şücanın ölümündən sonra Müzəffəri hakimiyyəti parçalandı. Sülalə üzvləri arasında hakimiyyətdaxili mübarizələr başladı. 1393-cü ildə sonuncu Müzəffəri hökmdarı Şah Mənsurun Şiraz yaxınlığında Əmir Teymur tərəfindən məğlub edilərək öldürülməsindən[2] sonra Müzəffəri hakimiyyəti süqut etdi. Sülalənin üzvlərinin çoxu isə bu dövrdə Əmir Teymurun əmri ilə edam edildilər.[11]
Müzəffəri hökmdarlarının hakimiyyət titulu "şah" idi. Lakin Kirman hakimi İmadəddin Əhməd "sultan" titulundan da istifadə etmişdir.[12] Müzəffərlərilərdə əsas hökmdarlıq rəmzi sikkə zərb edilməsi və hökmdarın adına xütbə oxunması idi.[5] Hökmdar özündən sonra hakimiyyətə gələcək şəhzadəni "vəliəhd" elan edirdi.[13]
Mübarizəddin Məhəmməd 1318-ci ildə Elxani hökmdarıƏbu Səidə qarşı çıxan Yəzd atabəyiHacı Şah üzərinə hərəkət etdi. Hacı Şah müqavimət göstərə bilmədi və 1318–1319-cu illərdə şəhəri tərk etdi. Mübarizəddin Məhəmməd bölgəyə vali təyin edildi.[1]
Elxani Əbu Səidin 1335-ci ildə ölümündən sonra Mübarizəddin Məhəmməd siyasi müstəqillik elan etdi.[5]
1355–1357-ci illərdə Farsı zam nəzarətə götürdü, Luristan ələ keçirildi.[8]
Mübarizəddin Məhəmməd 1359-cu ildə Azərbaycana yürüş təşkil etdi. VərziqandaQızıl Ordanın valisi Əxicuğu məğlubiyyətə uğradaraq Təbrizə daxil oldu. Lakin Təbrizdə çox qala bilmədi, Cəlairi sultan Üveysin yenidən bölgəyə hərəkətini xəbər tutduqdan sonra İsfahana geri çəkildi.[15]
İsfahana qayıtdıqdan sonra oğulları Şah Şüca və Şah Mahmud tərəfindən hakimiyyətdən uzaqlaşdırıldı və həbs edildi. 1363-cü ilin dekabrı-1364-cü ilin yanvar aylarında vəfat etdi. MeyboddakıMüzəffəriyyə mədrəsəsində dəfn edildi.[13]
Mübarizəddin Məhəmmədin oğlu.1459-cu ildə atasını taxtdan uzaqlaşdıraraq hakimiyyətə gəlmişdir.
Hakimiyyətə gəldikdən qısa müddət sonra qardaşı Şah Mahmud ona qarşı üsyan qaldırdı.[16] Tərəflər arasında sülh imzalansa da, Şah Mahmud Cəlairi hökmdarı Üveysə müraciət edərək yenidən tabesizlik bildirdi. Şah Mahmud kömək göstərəcəyi təqdirdə Müzəffəri dövlətini sultan Üveysin vassalı kimi idarə edəcəyini bildirdi. Bu təklifi qəbul edən Cəlairi hökmdarı 1363–1364-cü illərdə İsfahana böyük ordu göndərdi.[16] 1364-cü Şah Şüca məğlub edildi və Kirmana çəkildi. Şah Mahmud paytaxt Şiraza daxil olaraq özünü hökmdar elan etdi.[17]
Bu dövrdən etibarən Müzəffəri ərazilərinin Cəlairilər tərəfindən idarə edilməsi və Şah Mahmudun əyalət valisi mövqeyində olmasından narazı olan Müzəffəri əyanları yenidən Şah Şüca ətrafında birləşməyə başladılar.[18] Kirmandan Şiraza hərəkət edən Şah Şüca 1366-cı ildə Şah Mahmudu məğlubiyyətə uğratdı və yenidən hakimiyyətini təsis etdi. Şah Mahmud İsfahana çəkildi.[18]
Şah Şüca 1366–1367-ci illərdə İsfahanı ələ keçirmək üçün yeni yürüş təşkil etdi. Şah Mahmudun sülh təklif edib onun hakimiyyətini qəbul edəcəyini bildirməsindən sonra tərəflər arasında sülh imzalandı.[18] Lakin Şah Mahmud 1369–1370-ci ildə yenidən Cəlairilər ilə birləşərək üsyan qaldırdı və İsfahanı müstəqil idarə etməyə başladı.[19] İsfahan 1376-cı ildə onun ölümündən sonra yenidən Müzəffəri hakimiyyətinə tabe edildi.[20][21]
1375–1376-cı ildə Şah Şüca Azərbaycana yürüş təşkil etdi. Qəzvini ələ keçirərək Təbrizə doğru irəlilədi. Cəlairi sultanı Hüseyni məğlub edən Şah Şüca Təbrizə daxil oldu.[20][21]Aran, Qarabağ, Muğan və Naxçıvana hərbi qüvvə göndərdi və bölgənin böyük qisminə nəzarəti ələ keçirdi.[10]
Bir müddət sonra Azərbaycanda Müzəffərilərə qarşı üsyanların başlaması və sultan Hüseynin Bağdaddan ordu ilə geri dönməsi səbəbindən Şah Şüca Şiraza geri çəkildi. Nəticədə 1376-cı ildə daxil olduğu Təbrizdə sadəcə 4 ay hakimiyyətdə ola bildi.[10]
Şah Şüca Cəlairilər sultanlığındakı daxili qarşıdurmalardan istifadə edərək Sultaniyəni ələ keçirmək üçün iki dəfə cəhd etsə də, uğur qazana bilmədi.[22][23]
XIV əsrin 80-ci illərində TeymurilərXorasanı ələ keçirərək Müzəffəri sərhədlərinə çatdılar. Əmir Teymur Şah Şücaya məktub göndərərək tabe olmasını tələb etdi. Şah Şüca vassallığı qəbul etdi.[24]
Şah Şüca 1384-cü ildə vəfat etdi. Ölümündən öncə Cəlairi sultan Əhmədə və Əmir Teymura məktub yazaraq uşaqlarını onlara əmanət etdi.[25]
Müzəffəri hökmdarı Mübarizəddin Məhəmmədin Azərbaycan yürüşündən geri dönməsindən sonra 1359-cu ildə qardaşı Şah Şüca ilə birləşərək onu devirdi.[13] Həmin il hakimiyyətə gələn qardaşı Şah Şüca tərəfindən İsfahan valisi təyin edildi.[16]
XIV əsrin 60-cı illərində Şah Şücanın vergi məmurları Əbərkuhdan vergi toplamaq istədikdə Şah Mahmud bunu qəbul etmədi və üsyan qaldıraraq müstəqilliyini elan etdi. Şah Şüca 1362–1363-cü illərdə böyük qoşunla İsfahana doğru yürüş etdi. Tərəflər arasında baş tutmuş hərbi qarşıdurma nəticə vermədi və qardaşlar arasında sülh imzalandı.[16]
Bu dövrdə Şah Mahmud Cəlairi hökmdarı sultan Üveysə müraciət etdi və kömək göstərəcəyi təqdirdə Müzəffəri dövlətini onun vassalı kimi idarə edəcəyini bildirdi. Təklifi qəbul edən sultan Üveys 1363–1364-cü illərdə İsfahana böyük ordu göndərdi.[16] 1364-cü ildə Şah Mahmud Şah Şücanı məğlub edərək Şirazda taxta oturdu.[17]
Şah Mahmud hakimiyyətə gəldikdən sonra dövlət faktiki olaraq Cəlairilər tərəfindən idarə edilirdi. Şah Mahmud isə vali mövqeyində idi. Narazı olan Müzəffəri əyanları Şah Şüca ətrafında birləşməyə başladılar.[18] 1366-cı ildə Şiraza hərəkət edən Şah Şüca Şah Mahmudu və Cəlairi qüvvələrini məğlubiyyətə uğratdı. Şah Mahmud İsfahana çəkildi. 1366–1367-ci illərdə Şah Şüca İsfahana hərəkət etdi. Şah Mahmudun Şah Şücanın hakimiyyətini qəbul edəcəyini bildirməsindən sonra tərəflər arasında sülh imzalandı.[18]
1368–1369-cu illərdə Şah Şüca və Şah Mahmud sultan Üveysə qohum olmaq üçün elçilər göndərdilər. Şah Mahmud sultan Üveysə evlilik nəticəsində yenidən Cəlairi hakimiyyətini qəbul edəcəyini bildirdi.[19] Bu təklifi qəbul edən Üveys Cəlayır 1369–1370-ci illərdə bacısını böyük təntənə və çoxsaylı qüvvə ilə İsfahana göndərdi. Beləliklə, İsfahan yenidən Şah Mahmud tərəfindən müstəqil idarə edilməyə başlandı.[19]
1376-cı ildə Şah Mahmud vəfat etdi. Bundan sonra Şah Şüca İsfahanı nəzarətə götürdü.[20][21]
Şah Şücanın oğlu. 1384-cü ildə atasının ölümündən sonra hakimiyyətə gəlmişdir
Zeynalabidin əvvəlcə Əmir Teymurun hakimiyyətini qəbul etsə də, daha sonra bundan imtina etdi və Teymuri elçilərini həbs etdirdi.[26]
Bundan sonra Əmir Teymur 1387-ci ildə Müzəffərilər üzərinə hərəkət edərək İsfahanı tutdu. Daha sonra Şiraza irəliləyərək Zeynalabidini hakimiyyətdən uzaqlaşdırdı və yerinə Şah Yəhyanı təyin etdi. Zeynalabidin isə Şuştərə, Şah Mənsurun yanına getdi. Orada Şah Mənsurun əmri ilə həbs edildi.[27]
Daha sonra həbsdən qaçan Zeynalabidin, İsfahana Şah Yəhyanın yanına getdi. Burada Şah Yəhya və İmadəddin Əhməd ilə birləşərək Şah Mənsura qarşı ittifaq yaratdılar. Tərəflər arasında baş vermiş döyüşdə müttəfiqlər Şah Mənsura tərəfindən məğlub edildilər. Zeynalabidin 1391-ci ildə Rey yaxınlığında ələ keçirildi və gözlərinə mil çəkilərək həbsə atıldı.[28]
Şah Şücanın qardaşı II Şərafəddin Müzəffərin oğlu.[2]
Şah Şüca dövründə İsfahan və Yəzd valisi olmuşdur.
Zeynalabidinin hakimiyyətdən uzaqlaşdırılmasından sonra Əmir Teymur tərəfindən Şirazda Müzəffəri hökmdarı elan edildi.[27]
Lakin Şuştər hakimi Şah Mənsurun Şiraza hərəkəti haqqında xəbər aldıqdan sonra müqavimət göstərməyərək şəhəri tərk etdi.[29]
Kirman hakimi İmaddəddin Əhməd və Zeynalabidinlə birləşərək Şah Mənsura qarşı müqavimət göstərmək istəsə də, Şah Mənsur tərəfindən məğlub edildi və İsfahana çəkildi.[30]
Daha sonra Şah Mənsur Şah Yəhyanın tabeliyindəki Əbərkuha doğru hərəkətə keçdi. Tərəflər arasında Şah Mənsurun Şah Yəhyanın əlindəki Yəzdə hücum etməyəcəyi təminatı ilə sülh müqaviləsi imzalandı.[30]
1393-cü ildə Əmir Teymurun fərmanı ilə həbs edilmiş və daha sonra öldürülmüşdür.
Mübarizəddin Məhəmmədin oğlu. Şah Şüca dövründə Kirman hakimi olmuşdur.
Şah Şücanın ölümündən sonra Kirmanda hakimiyyətdə olmuşdur. Zeynalabidin dövründə mərkəzi hakimiyyətə qarşı üsyan qaldırsa da, daha sonra Teymuri təhlükəsini nəzərə alaraq fikrindən daşınmışdır.[26]
Şah Mənsurun Şirazı ələ keçirməsindən sonra Şah Yəhya sultan Əhmədin əlindəki Kirmanı almaq üçün yürüş təşkil etdi. 1389–1390-cı ildə Baft yaxınlığındakı döyüşdə İmadəddin Əhməd Şah Yəhyanı məğlubiyyətə uğratdı və Kirmanda hakimiyyətini möhkəmləndirdi.[29]
1393-cü ildə Əmir Teymurun fərmanı ilə həbs edilmiş və daha sonra öldürülmüşdür.
Şah Şücanın qardaşı II Şərafəddin Müzəffərin oğlu.[2]
Mücahiddin Zeynalabidin dövründə Şuştər hakimi idi. Zeynalabidinin Əmir Teymurla münasibətlərinin pozulmasından sonra, o, paytaxt Şirazı tərk edərək Şuştərdəki Şah Mənsurun yanına getdi. Lakin burada Şah Mənsur tərəfindən həbs edildi.[11]
Qoşun toplayan Şah Mənsur Müzəffəri taxtını ələ keçirmək üçün Şiraza doğru hərəkətə başladı. Həmin ərəfədə Əmir Teymur tərəfindən Müzəffəri hökmdarı elan edilmiş Şah Yəhya şəhəri tərk edərək Yəzdə çəkildi.[29]
Şah Mənsur müqavimətsiz şəkildə paytaxta daxil olsa da, sülalənin digər üzvləri onun hakimiyyətini qəbul etmədilər və ona qarşı ittifaq yaratdılar. Lakin İmadəddin Əhməd, Şah Yəhya və Şuştərdə həbsdən qaçmağı bacaran Zeynalabidinin ittifaqı Şah Mənsur tərəfindən məğlubiyyətə uğradıldı.[30]
Şah Mənsur 1393-cü ildə Şiraz yaxınlığında Əmir Teymur tərəfindən məğlub edildi və öldürüldü.[2]
.jpg)
.png)
.jpg)
.png)
_(cropped).png)
