Mütəfəkkirlər Parkı (Qazax)

Qazax şəhərinin mərkəzində yerləşən Mütəfəkkirlər Parkı 2005-ci ilin iyununda istifadəyə verilmişdir. Bu park Qazax rayonunun ədəbiyyat, incəsənət, elm və hərbi sahələrdə tanınmış simalarının xatirəsini əbədiləşdirmək məqsədilə yaradılmışdır. Ümumi sahəsi 2 hektar olan parkda milli ornamentlərlə bəzədilmiş rəngli fəvvarələr kompleksi qurulmuşdur.^[1] Parkın salınması Azərbaycan dövlətinin bölgələrdə apardığı abadlıq-quruculuq işlərinin bir parçası olmuşdur; yerli icra hakimiyyəti tərəfindən həyata keçirilən bu layihə sayəsində Mütəfəkkirlər Parkı qısa müddətdə Qazaxın mədəni simvollarından birinə çevrilmişdir.^[2][3] 2012-ci ilin aprelində Prezident İlham Əliyevin Qazax rayonuna səfəri zamanı park diqqət mərkəzində olmuşdur Səfərdən sonra Prezidentin ehtiyat fondundan parkın yaxınlığında yeni Ədəbiyyat Muzeyinin tikintisi üçün 5 milyon manat vəsait ayrılmış və parkda geniş yenidənqurma işlərinə start verilmişdir.^[4] Bu məqsədlə 2013-cü ildə parkdakı büstlər müvəqqəti olaraq sökülüb, götürülərək qoruyucu şəraitdə saxlanılmış, tikinti və yenidənqurma işləri bitdikdən sonra isə öz yerlərinə qaytarılmışdır.^[5]

Mütəfəkkirlər Parkı Qazax şəhərinin mərkəzində, Şəhidlər Xiyabanı küçəsi boyunca yerləşir. Memarlıq planına görə park, əsas girişdən başlayaraq fəvvarəli meydan boyunca düzülmüş abidələri əhatə edir. Giriş hissəsində Azərbaycanın xalq şairi Səməd Vurğunun abidəsi ucaldılmışdır. Parkın baş tərəfində isə XVIII əsrdə Qazax mahalında yetişmiş klassik şairlər Molla Pənah Vaqif və Molla Vəli Vidadinin heykəlləri qoşa dayanır. Park boyunca müasir üslubda düzəldilmiş gəzinti cığırları, yaşıl landşaft elementləri və istirahət köşkləri yerləşir.^[1]

Mütəfəkkirlər Parkında Qazax elinin bir çox görkəmli şəxsiyyətlərinin büst və heykəlləri yerləşdirilmişdir. Bu abidələr vasitəsilə həmin şəxslərin qısa bioqrafik məlumatları və xidmət sahələri ziyarətçilərə xatırladılır. Parkda ucaldılmış abidələrdən bəziləri aşağıdakılardır:

1. Səməd Vurğun (1906–1956) – Azərbaycan ədəbiyyatının klassiki, ilk xalq şairi.
2. Molla Pənah Vaqif (1717–1797) – XVIII əsr Azərbaycan poeziyasının görkəmli nümayəndəsi, şair və dövlət xadimi.
3. Molla Vəli Vidadi (1709–1809) – XVIII əsr Azərbaycan poeziyasının görkəmli nümayəndəsi, klassik şair.
4. Mehdi Hüseyn (1909–1965) – Xalq yazıçısı, nasir və dramaturq.
5. İsmayıl Şıxlı (1919–1995) – Azərbaycan Qazaxdan Yazıçılar Birliyinin sədri olmuş dörd şəxsdən biri, xalq yazıçısı, görkəmli nasir, "Dəli Kür" romanının müəllifi.
6. Yusif Səmədoğlu (1935–1998) – Xalq yazıçısı, tanınmış nasir və dramaturq, Səməd Vurğunun oğlu.
7. Osman Sarıvəlli (1905–1996) – Xalq şairi, Azərbaycan poeziyasının inkişafında pay sahiblərindən biri.
8. Mirvarid Dilbazi (1912–2001) – Xalq şairi, Azərbaycan ədəbiyyatında ilk qadın şairlərdən biri.
9. Əhməd Seyidov (1905–1983) – Professor, pedaqogika elmləri doktoru (Cənubi Qafqazda ilk), əməkdar elm xadimi.
10. Fərrux ağa Qayıbov (1876–1916) – İlk azərbaycanlı hərbi təyyarəçi, Birinci Dünya müharibəsində iştirak etmiş pilot.
11. Əliağa Şıxlinski (1865–1943) – Rusiya imperator ordusunun Azərbaycan əsilli ilk artilleriya generalı, hərb tarixinə "artilleriyanın Allahı" ləqəbi ilə düşmüş şəxs.
12. İbrahim ağa Vəkilov (1853–1934) – İlk azərbaycanlı topoqrafiya generalı, geodeziya mütəxəssisi.
13. Tahir İsayev (1922–2001) – İkinci Dünya müharibəsi zamanı İtaliya partizan hərəkatının iştirakçısı, "Serafino" ləqəbli döyüşçü, İtaliya Respublikasının milli qəhrəmanı.
14. Aşıq Ədalət Nəsibov (1939–2017) – Ustad saz ifaçısı, Azərbaycan aşıq sənətinin görkəmli nümayəndəsi, Əməkdar incəsənət xadimi.
15. Teymur Bünyadov (1928–2022) – Akademik, tarixçi-etnoqraf, AMEA-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi.

Parkdakı büst və heykəllərin əksəriyyəti Qazax sakini, heykəltəraş Ramiz İsmi-Qayanın əsəridir. Məhz onun yaradıcı əməyi sayəsində məşhur şairlərin, aşıqların büstləri və digər abidələr gerçəkləşmişdir.^[6]

Mütəfəkkirlər Parkı Qazax şəhərinin ictimai həyatında önəmli yer tutur. Yerli sakinlər bura istirahət və görüş məkanı kimi üstünlük verirlər. Park, bir növ açıq havada muzey funksiyasını daşıdığı üçün, Qazaxa gələn qonaqların ilk növbədə ziyarət etdiyi ünvanlardan biridir. Məsələn, Qazax sakini deyir ki, əvvəllər rayona gələn qonaqları "birinci növbədə bu bağa aparırdıq" və oradakı görkəmli şəxsiyyətlərin büstlərini fəxrlə göstərirdilər.^[4] Parkda müxtəlif yaş qruplarından insanlar toplaşır; şəhərin mərkəzində, park ərazisində fəaliyyət göstərən ictimai iaşə obyektlərində günün istənilən saatı canlılıq müşahidə olunur.^[7] Bu mənzərə parkın sosial bir mərkəz kimi rol oynadığını göstərir. Park həm də mədəni-kütləvi tədbirlərin keçirildiyi məkan olaraq tanınır. Burada yerli və respublika səviyyəli tədbirlər təşkil olunur. Məsələn, 2023-cü ilin iyulunda "Vaqif Poeziya Günləri" ənənəvi ədəbi festivalının açılış mərasimi məhz Qazax Mütəfəkkirlər Parkında keçirilmişdir. Həmin tədbirdə ölkənin müxtəlif bölgələrindən gəlmiş yazarlar, şairlər, Mədəniyyət Nazirliyinin nümayəndələri iştirak etmiş, klassik şair M. P. Vaqifin doğma yurdu Qazax torpağında onun xatirəsinə ehtiram göstərilmişdir.^[8] Belə tədbirlər parkın mədəniyyət ocağı kimi əhəmiyyətini bir daha vurğulayır. Bundan əlavə, park gənc nəslin və turistlərin maraq dairəsindədir. "Ölkəmizi tanıyaq" layihəsi çərçivəsində Qazaxa ekskursiyaya gələn məktəblilər Mütəfəkkirlər Parkı ilə tanış olmuş və buradakı abidələr onlarda dərin təəssürat yaratmışdır.^[9] Park, Qazaxın zəngin tarixinin və intellektual irsinin bir rəmzi kimi təqdim olunur və bu səbəbdən də bəzən "qədim Qazax torpağının emblemi" kimi xarakterizə edilir.^[3]

Mütəfəkkirlər Parkı rəsmi şəxslərin və xarici qonaqların da diqqətini çəkən bir məkandır. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev parkı şəxsən ziyarət etmiş və buradakı şəraitlə tanış olmuşdur. Yerli rəsmilər dövlət başçısına park barədə məlumat verərkən onun Qazaxda ziyalılar və mütəfəkkirlər şərəfinə yaradılmış möhtəşəm bir park olduğunu vurğulamış, parkın ziyarətçi axınının çox olduğunu qeyd etmişlər. Məhz bu görüşlər zamanı Qazaxda Ədəbiyyat Muzeyinin yaradılması təklifi irəli sürülmüş və Prezidentin dəstəyi ilə həyata keçirilmişdir.^[10] 2013-cü ildə Prezident İlham Əliyevin müvafiq tapşırıqları nəticəsində parkın yaxınlığında inşa edilən Ədəbiyyat Muzeyi (ölkədə sayca üçüncü ədəbiyyat muzeyi) Qazaxın ədəbi mühitinə əlavə dəyər qatmışdır.^[5] Parkı xarici qonaqlar da ziyarət edirlər. Xüsusən, Azərbaycanın Gürcüstanla sərhəddə yerləşən Qazax rayonu beynəlxalq qonaqların keçid nöqtəsi olduğundan, buraya təşrif buyuran nümayəndə heyətləri, diplomatlar və turistlər üçün Mütəfəkkirlər Parkı maraqlı bir dayanacaq olur. Parkdakı İtaliya Milli Qəhrəmanı Tahir İsayevin büstü İtaliya–Azərbaycan tarixi əlaqələrinin nadir nümunəsi kimi xarici qonaqların marağına səbəb ola bilər. Həmçinin, qardaş ölkələrdən gələn mədəniyyət nümayəndələri Qazax səfərləri zamanı bu parkda olur, burada Qazaxın tanınmış şəxslərinin xatirəsinə ehtiramlarını bildirirlər. Ümumilikdə, Qazax Mütəfəkkirlər Parkı regionun ictimai, mədəni və turistik mərkəzlərindən biri kimi fəaliyyət göstərir. Tarixi şəxsiyyətlərə ucaldılmış abidələr kompleksi kimi bu park həm keçmişin böyük simalarını yad etmək, həm də gənc nəsli milli-mənəvi dəyərlər ruhunda tərbiyə etmək missiyasını daşıyır.^[10] Qazax sakinləri və qonaqlar üçün Mütəfəkkirlər Parkı, şəhərin fəxr ediləsi məkanı və kollektiv yaddaş muzeyi olaraq, hər zaman cazibədarlığını qoruyub saxlayır.