Mürabitlər

1060-cı ildə cənubdan şimala hərəkət edərək Atlas dağlarından keçib Məğribdə 1070-ci ildə Mərakeşin əsasını qoyan bərbər tayfaları. Bərbərlər müasir Mavritaniyada və Rio-de-Oro bölgəsində yaşayan köçəri maldar tayfasıdır. Onların hərəkatının mərkəzi indiki Mavritaniya ərazisi idi. Burada Abdulla ibn Yasinin ribatı (xanəgahı) yerləşmişdir. Onun ardıcılları "mürabittun" ("ribatda yaşayanlar") adlanırdı. Onlar gəzərgi həyat tərzi keçirməli və din düşmənləri ilə mübarizə üçün hərb sənətini öyrənməli idilər. Hərbi rəhbərlik Ləmtun tayfası əmirlərinin (Mürabitlərin ikinci adı — Ləmtun da buradandır) əlində idi. 11-ci əsrin ortalarına yaxın Mürabitlər Cənubi Mərakeşi özünə tabe etdilər. Sonrakı işğal dövründə Mürabitlər "kafir" və "dönükləri" məhv edir, ədalətsiz hakimlərə və "qanunsuz vergilərə" qarşı mübarizə aparırdılar. 1090-cı ildə Mürabitlər özlərinə müsəlman İspaniyasını tabe etdilər. Dövlətin tərkibinə Mərakeş, Qərbi Əlcəzair, müsəlman İspaniyası və Balear adaları daxil idi. Mürabitlər Mərakeşdə sonrakı işğalları üçün baza yaratdılar. Burada ərəblərlə Mürabitlərin hərəkətlərində fərqlər də maraqlıdır: əgər birincilər burada heç bir şəhər yaratmadılarsa və hətta Kayravanda bəzən dağıntılar törədirdilərsə, ikincilər — burada daimi baza yaratmaq ehtiyacı duyurdular. Bu baza Mərakeş oldu. Sonralar, XII əsrdə Mürabit dövləti yarananda Mərakeş böyük şəhərə çevrildi. Mürabit Yusuf İbn Təşvin əvvəllər düşmənçilik edən iki şəhəri birləşdirərək Fes şəhərini yaratdı. Bu şəhər Mürabitlərin Pireney yarımadasına yürüşlərinin bazası oldu. Şərqdə onlar Əlcəzairə qədər nüfuzlarını yaydılar. Lakin onların fəaliyyətlərinin mühüm hissəsi həm də Ərəb İspaniyası ilə bağlıdır.

İspaniya müsəlmanları Kastiliya kralı VI Alfons tərəfindən sıxışdırılırdılar və onlar Mürabitlərdən kömək istədilər. Mürabitlər, həmişə belə hallarda olduğu kimi, müsəlman həmrəyliyində və neofit təəsübkeşliyində bulunurdular. Yusuf unutmurdu ki, Mürabitlər Mərakeşə, dinin müdafiəsi bayrağı altında gəlmişdilər.

Hər halda Əlcəzair ərazisini tutandan sonra, onlar Rekonkistaçıların əl-ayağını yığmaq üçün İspaniyaya yollandılar(1086). Onların əvvəldən İspaniyada qalmağa düşünürdülər, yoxsa onları hadisələrin gedişi aparırdı? Dürüst ancaq o məlumdur ki, ispan xristian krallıqları bir-biri ilə düşmənçilik edirdilər və düşmən qarşısında birləşə bilməməkləri onları asan şikara çevirirdi. Uzun sözün qısası Badaxos ərazisindəki Zəlləq döyüşündən 10 il sonra Yusuf, ancaq müstəqilliyini saxladığı Saraqosadan başqa, bütün İspaniyanın hakimi oldu.

X-cu əsrdə Qərbi Böyük Səhranın bəzi şəhərlərində və cənubdan Böyük Səhraya bitişik Sahil sahəsində islam möhkəmlənir, burada "dini məktəblər" yaranmağa başlayır. Əl-Bəkrinin yazdığına görə, Böyük Səhranın qərbində, belə şəhər-vahələrdən biri də, bərbər müsəlmanların məskunlaşdığı, Audaqost olur. Bütün çoxsaylı məsçidlərdə "Quranı təbliğ edənlər vardı". Şimali Afrikanın ən böyük islam mədəniyyəti mərkəzinə, öz kəlam alimləri və qanunvericiləri ilə məşhur Kayravan (Kayruan)şəhəri çevrilir. Alimlər Malkusa şəhərində də yaşayırdılar. Qoddala qəbilələrinin başçısı Yəhya ibn Yasin burada, gələcək Mürabitlər hərəkatının başçısı Abdullah ibn Yasini tapır. O, Cənubi Mərakeşdə, islam təbliğatını aparmaq üçün, qoddala bərbərləri arasında məskunlaşır. 1039-cu ildə Böyük Səhraya gəlməsindən, bir az sonra Abdullahın artıq 60 şagirdi olur.

12 əsrin əvvəllərindən Mürabitlər dövləti tədricən tənəzzülə uğrayır. Dözülməz dini məhdudiyyətlər, ağır vergilər, ordunun və hakimlərin özbaşınalığına qarşı genişlənən narazılıq dövləti zəiflətdi və nəticədə Mürabitlər Müvəhhidlərə müqavimət göstərə bilmədi. Bununla da 1146-cı ildə Mürabitlər dövləti süqut etdi.

• [1] Мусульманский мир 950–1050. Издательство"Наука" Главная редакция восточной литературы. Москва 1981. Новые ориентации берберов в Северной Африке. Р. Ле Турно səh. 157–160
• [2] Африка взаимодействие культур. Главная редакция восточной литературы. Москва "Наука" 1989 səh. 102
• [3] Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. 4-cü cild. Bakı, 1980. Səh. 185.

• Kordova xilafəti
• Zəlləq döyüşü
• Fatimilər xilafəti