Müqəddəs Bakirə Məryəmin kosteli

Kostelin layihəsi İosif Ploşko tərəfindən 1909-cu ildə hazırlanıb. Məbədin tikilməsi üçün vəsaiti əsasən xeyriyyə yolu ilə polyakəsilli neft sənayeçisi olan Rılski ailəsi və Xəzərin dibindən neft hasilinin banisi Vitold Zqlenitski verirdi. Məbədin tikintisi 1912-ci ildə tamalanır. Məbədin tikilməsində əsas rolu oynayanların və kosteli ziyarət edənlərin əsası polyak olduğu üçün el arasında onu polyak kosteli adlandırırdılar. Məbədin yerləşdiyi yer isə camaat tərəfindən prestijli sayılırdı.^[1]

1920-ci ildə Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti bərqərar olduqdan sonra bolşeviklər dinə qarşı müharibə elan edirlər. Digər məzhəblərin məbədləri olan Aleksandr Nevski soboru və Bibiheybət məscidi ilə birlikdə Müqəddəs Bakirə Mariya kosteli yeni hakimiyyətin hədəfinə çevrilir. 30-cu illərdə məbəd dağıdılır.^[1]

1948-ci ildə məbədin yerində memar Həsən Məcidovun layihəsi əsasında Dzerjinski adına mədəniyyət sarayı (hazırda DTX Mədəniyyət Mərkəzi) tikilir.^[2]

Kostel psevdoqotika üslubunda tikilmişdi. Onun layihəsi Polşanın bir sıra qotik soborlarından fərqlənirdi. Buna baxmayaraq, Ploşko məbədin arxitekturasında Polşa qotikasına uyğun xüsusiyyətləri əks etdirməyi bacarır. Fransız və ingilis qotikasında onu təmtəraqlılığın və dekorativ formaların zəngiliyinin olmaması fərqləndirdi. Kostelin əsas fasadı plastik cütqülləli kompozisiya kimi hazırlanmışdı. Memarlıq tarixçisi Şamil Fətullayevin fikrincə açıq tipli qüllələr malik olmuş kostelin silueti çox uğurlu alınmışdı.

Məbədin dam hissəsində krabblar yerləşdirilmişdi. Fasadın alt hissəsində rəsmlərin ciddi plastikliyi gözə çarpırdı. Fasada, Fətullayevin dediyi kimi ümumi kompozisiyaya uğurlu daxil edilmiş portal və roza pəncərəsi əlavə edilmişdi.