Müharibələrarası dövr (1918–1939) Macarıstan üçün siyasi, ərazi və sosial baxımdan dərin dəyişikliklər və çətinliklərlə müşayiət olunan bir mərhələ olmuşdur.[1] Bu dövrdə Macarıstan Birinci Dünya müharibəsinin dağıdıcı nəticələri ilə qarşılaşmış, monarxiya devrilmiş, ərazisinin böyük hissəsini itirmiş və radikal rejimlər bir-birini əvəz etmişdir.[2] Nəticədə ölkə avtoritar və millətçi istiqamətdə inkişaf edərək İkinci Dünya müharibəsinə qədər olan dövrdə Almaniya ilə yaxınlaşmışdır.[3]
Müharibələrarası dövr Macarıstan üçün ərazi itkiləri ilə müşayiət olunan milli faciə, avtoritar rejimin bərqərar olması və revizionist siyasətin formalaşması ilə xarakterizə olunur. Bu proseslər nəticədə Macarıstanı İkinci Dünya müharibəsinə və faşist bloka qoşulmağa aparan yolun əsasını qoymuşdur.[4]
1918-ci ilin oktyabrında Avstriya-Macarıstan imperiyasının dağılmasından sonra Macarıstan Demokratik Respublikası elan olundu.[5] Prezident Karoyi Mihayin rəhbərliyi ilə fəaliyyət göstərən liberal-demokratik rejim, sosial islahatlar həyata keçirməyə çalışsa da, siyasi sabitliyi qoruyub saxlaya bilməmişdir. 1919-cu ilin martında Karoyi istefa vermişdir və yerinə Bela Kun rəhbərliyində Macarıstan Sovet Respublikası qurulmuşdur. Bu rejim qısa ömürlü olmuşdur, Sovet Rusiyası ilə ideoloji yaxınlıq göstərən ilk kommunist dövlətlərdən biri olmuşdur.[6] Lakin bu dövr ciddi daxili qarşıdurmalar, torpaq islahatları və "Qırmızı terror" ilə yadda qalmışdır. Macarıstan Sovet Respublikası 1919-cu ilin avqustunda Rumıniya ordusunun Budapeşti işğalı ilə süquta uğramışdır.
1919-cu ilin sonlarında Rumıniya qoşunlarının Budapeştdən çəkilməsindən sonra Mikloş Horti rəhbərliyində sağçı qüvvələr hakimiyyətə gəlmişdir. 1920-ci ilin martında Macarıstan krallığı rəsmi şəkildə bərpa olunsa da, taxt boş qalmışdır və Horti regent olaraq ölkənin faktiki liderinə çevrilmişdir. Bu sistem Horti dövrü (1920–1944) adlanır.[7]
1920-ci il iyunun 4-də Versal sülh prosesi çərçivəsində Trianon müqaviləsi imzalanmışdır. Müqavilənin şərtlərinə əsasən Macarıstan ərazisinin təxminən 72%-ni, əhalisinin təxminən 60%-ni itirmişdir.[8] Transilvaniya Rumıniyaya, Slovakiya və Subkarpatya Çexoslovakiyaya, Banat və Voyevodina isə Serb-Xorvat-Sloven krallığına (sonralar Yuqoslaviya) verilmişdir. Bu, ölkədə geniş revizionist və millətçi əhval-ruhiyyənin yaranmasına səbəb olmuşdur. “Nagy-Magyarország” (Böyük Macarıstan) ideyası bu dövrdə populyarlaşmışdır.[9]
1920–1930-cu illərdə Macarıstanda sabit, lakin avtoritar siyasi sistem formalaşdı. Parlament və çoxpartiyalı sistem mövcud olsa da, real güc regentin və onu dəstəkləyən sağçı qüvvələrin əlində idi.[10]
- Baş nazirlik dövrü
- İştvan Betlen (1921–1931) — iqtisadi sabitlik və siyasi konsolidasiya dövrü. O, xarici borclar və Beynəlxalq Maliyyə Komissiyasının köməyi ilə maliyyə sistemini bərpa etmişdir.[11]
- Dyula Qyombyoş (1932–1936) – radikal millətçi islahatlar və faşist İtaliya ilə yaxınlaşma. O, sosial korporativ dövlət modelinə keçid etməyə çalışırdı.
- Kalman Daranyi və Bela İmredi (1936–1939) – Almaniya ilə iqtisadi və siyasi əlaqələrin dərinləşməsi.[12]
1930-cu illərdə Almaniyanın güclənməsi və Adolf Hitlerin hakimiyyətə gəlməsi Macarıstan üçün strateji fürsət kimi dəyərləndirildi.[13] Almaniya ilə münasibətlərin sıxlaşması sayəsində Macarıstan 1938–1941-ci illərdə bəzi ərazilərini geri qaytara bilmişdir:[14]
- Birinci Vyana arbitrajı (1938) – Cənubi Slovakiyanın bir hissəsi Macarıstana verildi.[15]
- İkinci Vyana arbitrajı (1940) – Şimal Transilvaniya Rumıniyadan alınıb Macarıstana verildi.
- Subkarpatya və Baçka bölgələri də qısa müddətə geri qaytarıldı.[16]
Bu hadisələr Macarıstan cəmiyyətində milli qürurun yüksəlməsinə səbəb olsa da, ölkənin Nasist Almaniyasından asılılığını artırmışdır.[17]
- ↑ Deák István. Hungary // Roger, Hans; Weber, Egon (redaktorlar ). The European right: A historical profile. 1963. səh. 364.
- ↑ "Education in Hungary — Past, Present and Future". Adult Education. 15: 88. 1942.
- ↑ Pastor, Peter. Hungary Between Wilson and Lenin: The Hungarian Revolution of 1918 and the Big Three. New York City: Columbia University Press. 1976. 139–141. ISBN 0914710133.
- ↑ Domonkos, Endre. "Economic Stabilization after the Treaty of Trianon: Challenges and Possibilities". European and Regional Studies. 19. 2021: 55–71.
- ↑ Rothschild, Joseph. Hungary // East Central Europe between the Two World Wars. University of Washington Press. June 2016. 142–143. ISBN 9780295803647.
- ↑ "Hungary — Hungarian Soviet Republic". countrystudies.us.
- ↑ Courtois, Stéphane; Panné, Jean-Louis. World Revolution, Civil War and Terror: The Comintern in Action // Courtois, Stéphane (redaktor). The Black Book of Communism: Crimes, Terror, Repression. 1999: Harvard University Press. 272–273. ISBN 9780674076082.
- ↑ Pogátsa Zoltán. The state of capitalism and the rise of the right in the 1930s and today: Hungary as a case study // Rayner, Jeremy; Falls, Susan; Souvlis, George; Nelms, Taylor C. (redaktorlar ). Back to the ‘30s?: Recurring Crises of Capitalism, Liberalism, and Democracy. Palgrave MacMillan. 2020. ISBN 9783030415860.
- ↑ Rogovin, Vadim Zakharovich. Stalin's Terror of 1937-1938: Political Genocide in the USSR. Mehring Books. 2009. 313–314. ISBN 9781893638044.
- ↑ "Hungary — Counterrevolution". countrystudies.us.
- ↑ Sakmyster, Thomas L. Hungary's Admiral on Horseback. Boulder, Colorado: East European Monographs. 1994. ISBN 0-88033-293-X.
- ↑ Talavera, Nicholas M. Chapter III: Fascism in Hungary // The Green Shirts and the Others: A History of Fascism in Hungary and Romania. Histria Books. 2023. ISBN 9781592113033.
- ↑ Eighty-Third Congress. Communist Takeover and Occupation of Hungary // Special Report of the Select Committee on Communist Aggression (Hesabat). United States House of Representatives. səh. 3.
- ↑ Renner, Stephen L. Broken Wings: The Hungarian Air Force, 1918-45. Indiana University Press. 2016. səh. 79. ISBN 9780253023391.
- ↑ Sozan, Michael. Food Deprivation and Social Stratification in Prewar Hungary (Tezis). University of Pittsburgh. 1982. Docket 103.
- ↑ "Hungary — TRIANON HUNGARY". countrystudies.us.
- ↑ Klein, Bernard. Hungarian Politics from Bethlen to Gömbös: The Decline of Liberal Conservatism and the Rise of Right-radicalism. Columbia University Press. 1967. səh. 47.
- Macartney, C.A. Hungary: A Short History. 1962.
- Sinor, Denis. History of Hungary. 1962.
- Sugar, Peter F.; Tibor, Frank; Hanak, Peter, redaktorlar A History of Hungary. 1990.
Vikianbarda
Macarıstanın dünya müharibələri arasındakı tarixi ilə əlaqəli mediafayllar var.
