Luis Leluar- Luis Federiko Leluar (ispan Luis Federico Leloir-6 sentyabr 1906 il ; Paris — 2 dekabr 1987 il Buenos Ayres) — Argentinalı həkim və biokimyaçı, kimya üzrə ilk ispandilli Nobel mükafatı laureatı.
| Luis Federiko Leluar | |
|---|---|
| fr. Luis Federico Leloir | |
 | |
| Doğum tarixi | 6 sentyabr 1906[1][2][…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 2 dekabr 1987[1][3][…] (81 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | ürək tutması |
| Dəfn yeri | |
| Uşağı | 2[4] |
| Elm sahəsi | biokimya |
| Elmi dərəcəsi |
|
| İş yerləri |
|
| Üzvlüyü |
|
| Mükafatları |
  |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Luis F. Leluar 6 sentyabr 1906-cı ildə Parisdə anadan olub və iki yaşından Buenos-Ayresdə yaşayır. Onun valideynləri argentinalı olublar. O, 1932-ci ildə Buenos-Ayres Universitetində tibb doktoru kimi məzun oldu və elmi fəaliyyətinə Fiziologiya İnstitutunda professor Bernardo A. Houssay ilə birlikdə adrenalin karbohidrat mübadiləsinin rolu mövzusunda çalışmağa başladı. 1936-cı ildə L. Leluar Qovland Hopkinsin rəhbərlik etdiyi İngiltərənin Kembric biokimyəvi laboratoriyasında işləmişdir. Orada Malcom Dixon, NL Edson və DE Green ilə əməkdaşlıq etdi. Buenos Ayresə qayıtdıqdan sonra o, C. M. Munoz ilə qaraciyərdə yağ turşularının oksidləşməsi, həmçinin E. Braun Menendez, JC Fasciolo və AC Taquini ilə birlikdə angiotensinin əmələ gəlməsi üzərində işləmişdir. 1944-cü ildə o, ABŞ-ın Sent-Luis şəhərindəki Dr. Karl F. Korinin laboratoriyasında tədqiqatçı köməkçisi olub və sonra Nyu-York, Kolumbiya Universiteti, Həkimlər və Cərrahlar Kollecində DE Qrin ilə birlikdə çalışıb. Bir müddət o, Instituto de Investigaciones Bioquimicas, Fundación Campomar-ın direktoru vəzifəsində çalışıb. İlk əməkdaşları Ranwel Caputto, Carlos E. Cardini, Raul Trucco və Alejandro C. Paladini ilə qlükoza 1,6-difosfat və uridin difosfat qlükozanın təcrid olunmasına səbəb olan qalaktozun metabolizması üzərində işə başlamışdı. Daha sonra sonuncu maddənin trehaloza (Enrico Cabib, 1953) və saxaroza (Carlos E. Cardini və J. Chiriboga, 1955) sintezində qlükoza donoru kimi çıxış etdiyi aşkar edilmişdir. Uridin difosfat asetilqlükozamin və quanozin difosfat mannoz kimi digər şəkər nukleotidləri də təcrid edilmişdir. Sonrakı işlər göstərdi ki, uridin difosfat qlükoza qlikogen sintezində və nişastada adenozin difosfat qlükozasında iştirak edib.[9] ABŞ Milli Elmlər Akademiyasının (1960)[10], Amerika İncəsənət və Elmlər Akademiyasının (1961), London Kral Cəmiyyətinin (1972)[11], Argentina Elmlər Akademiyasının üzvü.
Canlı hüceyrələrdə karbohidratların, eləcə də nukleotidlərin karbohidrat törəmələrinin mübadiləsinə dair materiallar. L. Leluar və onun həmkarları qlikoproteinləri tədqiq etdilər. Qalaktoza mübadiləsinin əsas yollarını, həmçinin qalaktozemiyanın inkişafını — laktoza dözümsüzlüyünün səbəblərini göstərdilər. Bir qrup həmkarları ilə birlikdə o, karbohidrat mübadiləsinin bir çox fermentlərini təcrid və tədqiq etdi. Tədqiqatlarından biridə (Nicolas Behrens ilə) heyvan toxumalarında qlükoza transferində poliprenol, dolicholun rolu ilə məşğul olmuşdur.[12]
2 dekabr 1970-ci ildə L. Leluar laktozanın metabolik yolları ilə bağlı araşdırma apararaq "Şəkər nukleotidlərinin və onların karbohidratların biosintezindəki rolunu " kəşf etdiyinə görə kimya üzrə Nobel mükafatı aldı. L. Leluar aldığı 80.000 dollarlıq mükafatı tədqiqata xərcləyib.
Luis Leluar 1943-cü ildə Amelia Zuberbuhler ilə evləndi və bu evlilikdən Amelia adlı bir qızı var.
ABŞ Milli Elmlər Akademiyası (1960)[10], Amerika İncəsənət və Elmlər Akademiyası (1961), Academia Nacional de Medicina, Amerika Fəlsəfə Cəmiyyəti, London Kral Cəmiyyətinin və Biokimya Cəmiyyətinin fəxri üzvü (İngiltərə 1972). Qranada (İspaniya), Paris (Fransa), Tucuman (Argentina) və La Plata (Argentina) universitetlərinin fəxri diplomlarını almışdır. Professor L. Leluar aşağıdakı mükafatlara layiq görülüb: Argentina Elmi Cəmiyyəti, Helen Hay Whitney Fondu (Amerika Birləşmiş Ştatları), Severo Vakkaro Fondu (Argentina), Bunge and Born Foundation (Argentina), Gairdner Foundation (Kanada), Louisa Gross Horowitz (Amerika Birləşmiş Ştatları 1967) , Benito Xuarez (Meksika); və Pan-Amerika Biokimyəvi Cəmiyyətlər Assosiasiyasının prezidenti olub.
- ↑ 1 2 Luis Federico Leloir // Encyclopædia Britannica (ing.).
- ↑ Luis Federico Leloir // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- ↑ Luis Federico Leloir // Gran Enciclopèdia Catalana (kat.). Grup Enciclopèdia, 1968.
- ↑ 1 2 3 4 NNDB (ing.). 2002.
- ↑ Лелуар Луис Федерико // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ Complete Dictionary of Scientific Biography. Detroyt: Charles Scribner's Sons, 2008. ISBN 978-0-684-31559-1
- ↑ https://www.bioc.cam.ac.uk/about-us/history/nobel-prizes/luis-federico-leloir.
- ↑ www.pas.va (ing.).
- ↑ https://www.nobelprize.org/prizes/chemistry/1970/leloir/biographical/ Arxivləşdirilib 2018-07-24 at the Wayback Machine)
- ↑ 1 2 Luis F. Leloir Архивная копия от 18 августа 2018 на Wayback Machine (англ.)
- ↑ Leloir; Luis Federico (1906–1987) Архивная копия от 23 марта 2022 на Wayback Machine (англ.)
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-05-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-06-09.