Leyla Açba

10 avqust 1898-ci ildə İstanbuldakı ailə mülkündə dünyaya gəldi. Özündən böyük Əhməd bəy, Nurbanu Hidayət xanım, Kəmaləddin bəy, özündən bir yaş kiçik isə Fəridə adlı bacı-qardaşları vardı. 5 yaşından etibarən xüsusi müəllimlərin təlim-tərbiyəsiylə böyüdü. Fransız və ingilis dillərini, piano çalmağı, at minməyi, mükəmməl rəsm çəkməyi öyrəndi. 1905-ci ildə ailəsiylə birlikdə çıxdığı Vyana səyahəti əsnasında bir çox Avropa şəhərini görmüşdür.

Mehmed Rəfiq bəy abxaz əsilli əsilzadə ailəsinə mənsub olub, Ömər bəy Açba (1836-1884) və Ayşə Kəmalifər xanımın (1838-1901) oğludur. Sultan Əbdülhəmidin mabeyn katiblərindən biri idi. İkinci məşrutiyyət əsnasında vəzifədən alındı və bir daha dövlət məmurluğuna gətirilmədi.

Əminə Mahşərəf xanım Emukvari sülaləsinə mənsub olub, Abxaziyanın Pisunda şəhərində dünyaya gəldi. Osman bəy Emukvari və Hesna xanım Çabalurkvanın qızıdır. Sonralar anasının istəyilə bacısı Rabiyə ilə birlikdə Osmanlı sarayına təhvil verildi və təlim-tərbiyə edilərək Sultan Əbdüləzizin qızlarından Salehə Sultanın nədiməsi olmuşdur. 1887-ci ildə özü kimi abxaz əsilli olan saray katiblərindən Mehmed Rəfiq bəylə evləndirildi. Mükəmməl saray tərbiyəsi almış, hətta Almaniya imperatoru II Vilhelm və xanımı Avqusta Viktoriyanın 1889-cu ildə etdiyi İstanbul ziyarətində imperatriçaya tərcüməçi kimi xidmtə etmişdir.

Rabiyə Peyvəstə Qadınəfəndi (1873-1944) Abxaziyanın Pisunda şəhərində dünyaya gəldi. Anasının istəyilə bacısı Əminə ilə birlikdə Osmanlı sarayına təhvil verildi və 1893-cü ildə Sultan Əbdülhəmidlə evləndirildi. Əbdürrəhim Əfəndi (14 avqust 1894 - 1 yanvar 1952) adlı bir oğlu dünyaya gəldi. Saray intriqaları səbəbilə ikinci hamiləliyi uğursuz oldu və bir daha övlad sahibi ola bilmədi. Sultan Əbdülhəmidin səltənəti boyunca Ulduz sarayındakı köşklərdən birində yaşayan Peyvəstə xanım 1909-cu ildən etibarən Şişlidə bir köşkə köçürüldü və sürgünə qədər burada yaşadı. 1924-cü ildə sürgün edildi və oğluyla birlikdə öncə Napoli və Romaya, daha sonra isə Parisə getdi və burada vəfat etdi.

Fatma Pəsənd xanım (1876-1924), Mehmed Rəfiq bəyin əmisi Sami bəyin və tatar əsilli Fatma xanımın qızı olub, İstanbuldakı ailə köşkündə dünyaya gəldi. Valideynlərinin saraya yaxınlığı və tez-tez sarayı ziyarət etmələri səbəbilə tez zamanda gözə çarpdı və 20 iyul 1896-cı ildə Sultan Əbdülhəmidlə evləndirildi. Bu nigahdan Xədicə Sultan adlı bir qızı dünyaya gəlsə də, uşaq 8 yaşında difteriya səbəbilə vəfat etdi. Sultan Əbdülhəmid bu hadisədən sonra Şişli Etfal xəstəxanasını qurdu və bu xəstəxananın idarəsi Fatma Pəsənd xanıma verildi. 1924-cü ildə mərhum padşahın dul və övladsız xanımı olaraq ölkədə qalmasına icazə verildi. Çox keçmədən bir neçə ay sonra İstanbulda vəfat etdi.

Nurbanu Hidayət xanım (1891-1946) 15 iyul 1907-ci ildə Sultan Əbdülhəmidin oğullarından Burhanəddin Əfəndi ilə evləndirildi. Bu nigahdan Fəxrəddin Əfəndi (1911-1968) adlı bir oğlu dünyaya gəlsə də, cütlük sonralar boşandı. 1924-cü ildə oğluyla birlikdə sürgün edildi və Bolqarıstandakı atası Mehmed Rəfiq bəyin yanına getdi. Sonralar Bolqarıstan vətəndaşı olaraq Türkiyəyə qayıtdı və qardaşı Əhməd bəy Açbanın yanında Sivasda vəfat etdi.

Ömər bəy Açba (1836-1884) öncə atasının, daha sonra isə anasının vəfat etməsilə İstanbulda bir ev satın aldı və Sofiyadakı qardaş-bacılarını buraya gətirtdi. Əl yazısı və dil bilikləri səbəbilə Şahzadə Əbdüləzizin katibi seçildi. Şahzadəylə yaxın münasibət qurdu. Hətta belə ki, şahzadə onunla bacanaq olmaq üçün xanımlarından Dürrünəv Qadınəfəndinin bacısı Ayşə Kəmalifər xanımı (1838-1901) Ömər bəylə evləndirdi.

Sultan Əbdüləzizin 1861-ci ildə taxta çıxmasından sonra intriqa dolu saray həyatından imtina edərək saraydan ayrıldı. Sultan Əbdüləzizin vəfatından sonra onun yasını tutaraq vəfat etdi.

Ayşə Kəmalifər xanım (1838-1901) abxaz əsilli əsilzadə olan Mahmud bəy Dziapş-İpanın qızı olub, Batumidə dünyaya gəldi. Atası tərəfindən 2 bacısı ilə birlikdə Osmanlı sarayına təhvil verildi. Bacılarından Mələk Dürrünəv Qadınəfəndi Sultan Əbdüləzizin xanımlarından idi. Məzarı Yəhya Əfəndi dərgahındandır.

Əhməd bəy Açba (ö. 1856) rusların şimali Qafqazda etdiyi zorakılıqların ardından ailəsiylə birlikdə 1842-ci ildə İstanbula köçmüş, Sultan Əbdülməcid tərəfindən Sofiya yaxınlığında ayrılan torpaqlarda məskunlaşmışdır.

• Açba, Leyla (2004). Bir Çerkes prensesinin harem hatıraları. L & M. ISBN 978-9-756-49131-7
• Açba, Harun (2007). Kadın efendiler: 1839-1924. Profil. ISBN 978-9-759-96109-1