Lex döyüşü (alm. Schlacht an der Lechfeld, mac. Lech mezei csata) — 955-ci il avqustun 10-da Müqəddəs Roma imperatoru I Otto (Böyük Otto) ilə macar ordusu arasında baş vermiş mühüm döyüş.[1] Bu döyüş Macarıstanın Qərbi Avropaya etdiyi basqınlara son qoymuş və Macarıstanın gələcək inkişafına ciddi təsir etmişdir.[2]
| Lex döyüşü | |
|---|---|
 | |
| Tarix | 10 avqust 955 |
|
|
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
IX–X əsrlərdə macar tayfaları Karpat hövzəsində məskunlaşaraq Avropaya basqınlar etməyə başladılar. Onlar əsasən Qərbi Avropanı, Almaniya, İtaliya və Fransa ərazilərini qarət edirdilər.[3] Xüsusilə 899-cu ildə macarlar İtaliyanı yağmalamış, 907-ci ildə isə Bavariya ordusunu darmadağın edərək, Avropadakı güclər üçün ciddi təhlükəyə çevrilmişdilər. 955-ci ildə Almaniyanın kralı və Müqəddəs Roma imperatoru I Otto macarların Almaniya və Avstriya ərazilərinə basqınlarının qarşısını almaq üçün hərbi tədbirlər görməyə başladı.[4] Macarların əsas hədəfi Almaniya idi və onların hücumları Müqəddəs Roma İmperiyası üçün ciddi təhlükə yaradırdı. Macarlar 954-cü ildə Almaniyaya yeni basqına hazırlaşırdılar. Onlar Bavariyaya hücum edib, buradakı qalaları qarət etdilər. Bundan sonra I Otto macarları məğlub etmək üçün böyük ordu toplamağa başladı.[5]
Macar ordusu 955-ci ilin yazında Almaniyanın cənubuna doğru irəlilədi. Onlar Bavariyanın müxtəlif bölgələrini qarət edərək, Lex çayı yaxınlığında düşərgə saldılar. I Otto alman, frank və sakson əsgərlərindən ibarət böyük ordu topladı. Onun ordusunda ağır zirehli süvarilər üstünlük təşkil edirdi.[6] Avqustun 10-da I Otto Lech çayı yaxınlığında macarları mühasirəyə aldı. Macarlar əsasən yüngül süvarilərdən ibarət idi və sürətli hücum taktikalarına üstünlük verirdilər. Lakin I Otto-nun süvariləri və piyada qoşunları daha intizamlı və zirehli idi.[7] I Otto əvvəlcə müdafiə mövqeyində dayanaraq, macarların hücumlarını dəf etdi. Daha sonra alman süvariləri hücuma keçərək, macarları tamamilə darmadağın etdilər. Macar ordusu ciddi itki verdi və sağ qalanlar geri çəkildi.[8]
Lex döyüşündən sonra macarların Qərbi Avropaya basqınları sona çatmışdır. Daha sonra macarlar Avropada daimi məskunlaşmağa və dövlət qurmağa yönəldilər.[9] I Otto qələbədən sonra Müqəddəs Roma imperiyasını qurdu və Avropanın ən güclü hökmdarlarından birinə çevrilmişdir.[10] Lex döyüşü almanların Qərbi Avropada üstünlük qazanmasına səbəb oldu. Lex döyüşü macarlar üçün dönüş nöqtəsi olmuşdur. Onlar xristianlığı qəbul edərək, Avropanın siyasi sisteminə qoşuldular.[11] Daha sonra Macarıstanda Müqəddəs İştvan tərəfindən güclü dövlət qurulmuşdur.
- ↑ Archer, Christon; Ferris, John Robert; Herwig, Holger H; Travers, Timothy. Migrations and Invasions // World History of Warfare. Lincoln: University of Nebraska Press. 2002. ISBN 978-0-8032-4423-8. OCLC 49650247 – Internet Archive vasitəsilə.
- ↑ Beeler, John. 8. Military Feudalism in Germany // Warfare in Feudal Europe, 730–1200. Ithaca: Cornell University Press. 1971. 215–244. doi:10.7591/9781501726828-011. ISBN 978-1-5017-2682-8. OCLC 570334282.
- ↑ Bowlus, Charles R. The Battle of Lechfeld and its Aftermath, August 955: The End of the Age of Migrations in the Latin West. London: Routledge. 2016. doi:10.4324/9781315241142. ISBN 978-1-351-89417-3. OCLC 965444179. Partial previews are at the 2016 edition Google Books-da and the 2006 edition Google Books-da
- ↑ Davis, Paul K. Lechfeld // 100 Decisive Battles: From Ancient Times to the Present. New York: Oxford University Press. 2001. ISBN 978-0-19-514366-9. OCLC 1164836234 – Internet Archive vasitəsilə.
- ↑ Delbrück, Hans. II: The Battle on the Lechfeld, 10 August 955 // History of the Art of War. 3 Medieval Warfare. Renfroe, Walter J. tərəfindən tərcümə olunub. Lincoln: University of Nebraska Press. 1990. 115–129. ISBN 978-0-8032-6585-1. OCLC 1055170672 – Internet Archive vasitəsilə.
- ↑ Engel, Pál. Ayton, Andrew (redaktor). The Realm of St Stephen: History of Medieval Hungary, 895–1526. Tamás, Pálosfalvi tərəfindən tərcümə olunub. London & New York: I.B. Tauris. 2001. doi:10.5040/9780755699926. ISBN 978-1-86064-061-2. OCLC 56676014.
- ↑ István, Bóna. "A kalandozó magyarság veresége. A Lech-mezei csata valós szerepe" [The defeat of the adventurous Hungarians. The real role of the Battle of the Lech Fields] (macar). March 2000. 21 July 2011 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Kristó, Gyula. Szakály, Ferenc (redaktor). Az augsburgi csata [The Battle of Augsburg] (macar). Sorsdöntő történelmi napok 8. Budapeşt: Akadémiai Kiadó. 1985. ISBN 963-05-3838-5.
- ↑ Kristó, Gyula; Makk, Ferenc. Az Árpád-ház uralkodói [Rulers of the House of Árpád] (macar). I.P.C. Könyvek. 1996. ISBN 963-7930-97-3. OCLC 1175710413.
- ↑ Molnár, Miklós. From the beginnings until 1301 // A Concise History of Hungary. Cambridge, UK; New York: Cambridge University Press. 2001. ISBN 978-1-107-05071-6. OCLC 881237106 – Internet Archive vasitəsilə.
- ↑ Rady, Martyn. The Middle Kingdoms: A New History of Central Europe. New York: Basic Books. 2023. ISBN 978-1-54161-978-4.
- Riché, Pierre. The Carolingians: A Family Who Forged Europe. Michael Idomir Allen tərəfindən tərcümə olunub. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. 1993. ISBN 978-0-81221-342-3.
- Szabados, György. A magyar történelem kezdeteiről: az előidő-szemlélet hangsúlyváltásai a XV–XVIII. században [On the beginnings of Hungarian history: the shifts in emphasis in the 15th–18th centuries] (macar). Budapest: Balassi. 2006. ISBN 978-963-506-685-8. OCLC 123759633.
- Thatcher, Oliver James; McNeal, Edgar Holmes. Otto I and the Hungarians // A Source Book for Medieval History: Selected Documents Illustrating the History of Europe in the Middle Age. New York: C. Scribner's Sons. 1905. 75–77. OCLC 571837034 – Internet Archive vasitəsilə. Reprinted: ISBN 978-1298668035