Levaşi döyüşü — Qafqaz müharibəsi zamanı, 1819-cu ilin dekabrın 20-i Levaşi kəndi yaxınlığında Rusiya İmperator Ordusunun qoşunları ilə Dağıstan icmalarının birləşmiş qüvvələri arasında baş vermiş döyüş.
| Levaşi döyüşü | |||
|---|---|---|---|
| Qafqaz müharibəsi | |||
 Levaşi döyüşünün planı | |||
| Tarix | 19-20 dekabr 1819 | ||
| Yeri | Levaşi kəndinin yaxınlığı | ||
| Səbəbi | Rusiya imperiyasının Qaytaq usmiliyini və ətraf əraziləri ələ keçirmə istəyi | ||
| Nəticəsi |
Rusiyanın qələbəsi • Dağıstan icmalarının birləşmiş qüvvələrinin sağ cinahı yarıldı və geri çəkilməsi • Levaşi kəndinə gedən yol rusların nəzarətinə keçdi |
||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|||
| Komandan(lar) | |||
|
|
|||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
|
|||
| İtkilər | |||
|
|||
|
|
|||
Rusiyanın Şimali Azərbaycanın işğalını rəsmiləşdirməsinə baxmayaraq, Şeyxəli xan ruslara tabe olmadı və mübarizəsini davam etdirdi. Dağıstanda böyük nüfuza malik olan Şeyxəli xan çoxsaylı tərəfdarları ilə rus qoşunlarının Quba və Dərbənddə möhkəmlənməsinə, həmçinin Dağıstana doğru irəliləməsinə mane olurdu. Qafqazdakı rus qoşunlarının komandanı general Yermolov 1819-cu ilin fevralında yazdığı raportda qeyd edirdi ki, Şeyxəli xanın fəaliyyəti nəticəsində Qafqaz xəttinin Dərbəndlə əlaqəsi kəsilmiş və bölgədə ticarət karvanlarının hərəkəti dayanmışdır.[1]
Beləliklə, 1819-cu ildə Qafqazda hərbi əməliyyatları genişləndirən general Aleksey Yermolov Aquşa-Dargin ərazisinin müqavimət ocaqlarını nəzarət altına almağa çalışırdı. Cənubi Dağıstan icmalarının Yermolovun tələblərini qəbul etməməsi bölgədə toqquşmanı qaçılmaz etdi.
Şeyxəli xanın müdafiə liderlərindən biri olduğu birləşmiş müqavimət qüvvələri Yermolovun düşərgəsindən təxminən 8 km məsafədə, Levaşi aulu yaxınlığında möhkəmləndirilmiş mövqe tutmuşdu.
Dekabrın 18-dən 19-a keçən gecə xanın elçilərini geri göndərdikdən sonra Yermolov əsas qüvvələrinin səfərbər olunması barədə əmr verdi. Rusiya qoşunları səssiz şəkildə düşmən mövqelərinə yaxınlaşaraq top atəşi məsafəsinə çatdı. Bu zaman general-mayor knyaz Mədətov 5 piyada batalyonu və 6 artilleriya qurğusu ilə dağlıların sağ cinahını gizli şəkildə keçərək həmin istiqamətdə mövqe tutdu.
20 dekabr sübh tezdən Levaşi aulu yaxınlığında döyüş başladı. Duman çəkildikdə dağlılar Mədətovun dəstəsini sağ cinahı dolanmağa hazır vəziyyətdə gördülər və aullarına gedən yolu qorumaq üçün möhkəmləndirilmiş səngərləri tərk etdilər. Mədətovun dəstəsi tüfəng və top atəşi ilə döyüşə başladı. Eyni zamanda Yermolov əsas qüvvələrinə dağlıların səngərlərini şiddətli hücumla ələ keçirmək əmri verdi. Dağıstan icmalarının birləşmiş qüvvələri inadla müqavimət göstərsələr də, iki istiqamətdən təzyiq altında mövqelərini saxlaya bilmədilər.[2]
Yermolov döyüş haqqında sonralar belə yazırdı:
"…Möhkəmləndirilmiş düşmən mövqeyi ciddi itkilərlə alınmalı idi və bu qaçılmaz görünürdü, əgər Mədətovun dəstəsi keçid zamanı müqavimətlə üzləşsəydi… Amma, onun sürətli manevri düşmənin geri çəkilməsinin başlıca səbəbi oldu. Ümumilikdə döyüş təxminən iki saat davam etdi".
Döyüşdə Rusiya İmperator Ordusu qələbə qazandı. Müqavimət qüvvələrinin sağ cinahının yarılması və Levaşiyə gedən yolun ələ keçirilməsi onların geri çəkilməsinə səbəb oldu. Mədətovun sürətli manevri döyüşün taleyini müəyyənləşdirən əsas amil hesab olunur. Levaşi döyüşü Yermolovun Dağıstan istiqamətində apardığı hərbi siyasətin mühüm mərhələlərindən biri olaraq dağlıların müqavimətinin zəiflədilməsinə və bölgədə rus təsirinin genişlənməsinə gətirib çıxardı.
Dağlılar öz qüvvələri barədə yazılı qeydiyyat aparmadıqları üçün onların itkiləri haqqında yalnız təxmini danışmaq mümkündür. Vasili Potto hesab edirdi ki, “belə şəraitdə aquşalıların itkisi qaçılmaz olaraq çox böyük olmuşdur”.[3]
Levaşidəki məğlubiyyətdən sonra Şeyxəli xanın müqaviməti ciddi şəkildə sarsıldı və onun siyasi-hərbi dayaq nöqtələri zəifləməyə başladı. Rus qoşunlarının Aquşanı ələ keçirməsindən sonra Şeyxəli xan Arakani və Balaxanı kəndlərində məskunlaşmağa və gizli fəaliyyət göstərməyə məcbur oldu.[4]
- ↑ Tarixi mənbələrə əsasən, XIX əsrin əvvəllərində Rusiya imperiyası ordusunda general-mayorun rəhbərliyi altında bir piyada batalyonunun tipik şəxsi heyəti təxminən 1000 nəfərdən ibarət idi.
- ↑ Mustafazadə, 2005. səh. 228-229
- ↑ vostlit.info. "Рапорт Ермолова Волконскуму о результатах экспедиции в Акуша". Восточная Литература.
- ↑ statehistory.ru. "Василий Потто. XVI. Падение Акуши. Кавказская война. Том 2. Ермоловское время. История России. Библиотека" (rus). 13 avqust 2021. 6 dekabr 2021 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Очерки по истории Дагестана. Том I (PDF) (rus). Махачкала: Дагестанский федеральный исследовательский центр РАН. 1957. 206.
- Mustafazadə, Tofiq. Quba xanlığı (PDF) (az.). Bakı: Elm. 2005. 480.