Lüksemburqda elm

Tarixən Lüksemburq iqtisadiyyatı polad sənayesinə əsaslanırdı. Lakin XX əsrin ikinci yarısından etibarən ölkə iqtisadiyyatını şaxələndirməyə başladı və güclü maliyyə sektoru formalaşdırdı.^[3] XXI əsrin əvvəllərindən etibarən isə hökumət uzunmüddətli davamlı inkişafı təmin etmək məqsədilə elm, tədqiqat və innovasiyanı strateji prioritet elan etdi.^[1] Bu strategiyanın mühüm bir addımı 2003-cü ildə ölkənin ilk və yeganə dövlət universiteti olan Lüksemburq Universitetinin təsis edilməsi oldu.^[4] Eyni zamanda, mövcud dövlət tədqiqat mərkəzləri (Centres de Recherche Publics - CRP) yenidən təşkil edildi və yeni tədqiqat infrastrukturları yaradıldı.

Lüksemburqda elmi tədqiqatlar əsasən aşağıdakı qurumlar tərəfindən həyata keçirilir:

• Lüksemburq Universiteti (UL): Ölkənin əsas ali təhsil və tədqiqat mərkəzidir. Universitet üç fakültə və bir neçə fənlərarası mərkəzdə geniş spektrdə fundamental və tətbiqi tədqiqatlar aparır.^[5]
• Lüksemburq Elm və Texnologiya İnstitutu (LIST): Tətbiqi elmi tədqiqat və texnoloji inkişaf üzrə ixtisaslaşmışdır. Əsas fəaliyyət sahələri materialşünaslıq, ətraf mühit texnologiyaları və informasiya texnologiyalarıdır.^[6]
• Lüksemburq Sağlamlıq İnstitutu (LIH): Biotibb və səhiyyə elmləri sahəsində fundamental, klinik və tətbiqi tədqiqatlar aparır. Xüsusilə onkologiya, immunologiya, infeksion xəstəliklər və neyrodegenerativ xəstəliklər üzrə ixtisaslaşmışdır.^[7]
• Lüksemburq Sosial-İqtisadi Tədqiqatlar İnstitutu (LISER): Sosial və iqtisadi məsələlər üzrə tədqiqatlar həyata keçirir. Əmək bazarı, miqrasiya, yoxsulluq, təhsil və sosial siyasət kimi mövzulara fokuslanır.^[8]
• Təhlükəsizlik, Etibarlılıq və Güvən üzrə Fənlərarası Mərkəz (SnT): Lüksemburq Universitetinin nəzdində fəaliyyət göstərən bu mərkəz İKT sahəsində, xüsusilə kiber təhlükəsizlik, fintech, kosmos texnologiyaları və avtonom sistemlər üzrə aparıcı tədqiqat mərkəzlərindən biridir.^[9]
• Max Planck Lüksemburq Prosedural Hüquq İnstitutu: Maks Plank Cəmiyyəti ilə əməkdaşlıq çərçivəsində yaradılmış, beynəlxalq və Avropa prosedur hüququ üzrə fundamental tədqiqatlar aparan institutdur.^[10]

Lüksemburq hökuməti və Lüksemburq Milli Tədqiqat Fondu (FNR) ölkənin məhdud resurslarını daha effektiv istifadə etmək və beynəlxalq rəqabət qabiliyyətini artırmaq üçün bir sıra prioritet tədqiqat sahələri müəyyən etmişdir:^[1][2]

• İKT: Bu sahə Lüksemburqun rəqəmsal transformasiya strategiyasının əsasını təşkil edir. Məlumat elmi, süni intellekt, yüksək məhsuldarlıqlı hesablama (High-Performance Computing - HPC), kiber təhlükəsizlik, maliyyə texnologiyaları (FinTech) kimi alt sahələrə xüsusi diqqət yetirilir. Lüksemburq Avropanın əsas HPC mərkəzlərindən birinə çevrilməyi hədəfləyir və Meluxina adlı superkompüterə ev sahibliyi edir.^[11]
• Kosmos texnologiyaları: Lüksemburq, xüsusilə kosmik resursların (Space Resources) kəşfiyyatı, hasilatı və istifadəsi sahəsində qlobal lider olmağı hədəfləyir. Ölkə SpaceResources.lu təşəbbüsünü başlatmış^[12] və dünyada ilk kosmik resurslar haqqında qanunvericiliyi qəbul etmişdir. Həmçinin, SES kimi dünyanın aparıcı peyk operatorlarından birinə ev sahibliyi edir.
• Materialşünaslıq: Yeni materialların yaradılması və tətbiqi, xüsusilə kompozit materiallar, nano-materiallar və davamlı materiallar üzrə tədqiqatlar aparılır (əsasən LIST tərəfindən).
• Biotibb və Sağlamlıq Elmləri: Xüsusilə xərçəng, infeksion və immun sistemi xəstəlikləri, neyrodegenerativ xəstəliklər (Parkinson) üzrə fərdiləşdirilmiş tibb və rəqəmsal sağlamlıq texnologiyaları istiqamətində tədqiqatlar aparılır (əsasən LIH və LCSB tərəfindən).
• Davamlı inkişaf və Bərpa olunan enerji: Enerji səmərəliliyi, bərpa olunan enerji mənbələri, suyun idarə olunması və dairəvi iqtisadiyyat kimi mövzulara fokuslanılır (əsasən LIST tərəfindən).
• Təhsil: Çoxdillilik şəraitində təhsilin effektivliyi, təhsil texnologiyaları və inklüziv təhsil kimi mövzular Lüksemburq Universitetində tədqiq edilir.
• Müasir Avropa və Lüksemburq tarixi: Xüsusilə miqrasiya, Avropa inteqrasiyası və rəqəmsal tarixçilik sahələrində tədqiqatlar aparılır (C²DH).

Lüksemburqda elmi tədqiqatların əsas maliyyə mənbəyi Lüksemburq Milli Tədqiqat Fondudur (Fonds National de la Recherche - FNR).^[2] FNR müsabiqə əsasında müxtəlif tədqiqat proqramlarını (məsələn, fundamental tədqiqatlar üçün CORE, aparıcı tədqiqatçılar üçün PEARL, gənc tədqiqatçılar üçün ATTRACT, doktorantura və postdoktorantura üçün AFR) maliyyələşdirir.^[13]

Hökumət Ali Təhsil və Tədqiqat Nazirliyi (MESR) vasitəsilə elm və innovasiya siyasətini müəyyən edir və tədqiqat infrastrukturlarına böyük həcmdə sərmayə qoyur.^[1] Lüksemburq AR-GE xərclərinin ÜDM-dəki payını artırmağa çalışır və bu göstəriciyə görə Aİ ölkələri arasında orta səviyyədədir. Dövlət-özəl sektor tərəfdaşlığı da təşviq edilir, xüsusilə İKT, FinTech və kosmos sahələrində.^[14]

Lüksemburqun elm və texnologiya sistemi yüksək dərəcədə beynəlmiləlləşmişdir. Ölkə Avropa İttifaqının Horizon Europe kimi çərçivə proqramlarında fəal iştirak edir.^[15] Avropa Kosmik Agentliyinin (ESA) üzvüdür.^[16] Tədqiqatçıların və tələbələrin böyük əksəriyyəti xarici ölkələrdən gələnlərdir. Qonşu ölkələrlə (Almaniya, Fransa, Belçika) və "Böyük Region" (Greater Region) çərçivəsində sıx elmi əməkdaşlıq mövcuddur.

Lüksemburqun elm və texnologiya sahəsində üzləşdiyi əsas çətinliklər ölkənin kiçik ölçüsü və yüksək ixtisaslı kadrların, xüsusilə yerli tədqiqatçıların məhdud sayıdır.^[17] Buna görə də beynəlxalq istedadları cəlb etmək və saxlamaq ölkə üçün həyati əhəmiyyət daşıyır.

Buna baxmayaraq, Lüksemburq yüksək həyat səviyyəsi, sabit siyasi mühit, güclü maliyyə dəstəyi və strateji fokuslanma sayəsində müəyyən niş sahələrdə (İKT, kosmos, biotibb, materialşünaslıq) Avropanın və dünyanın aparıcı tədqiqat mərkəzlərindən birinə çevrilməkdədir. Ölkə gələcəkdə də innovasiya və bilik iqtisadiyyatına əsaslanan inkişaf modelini davam etdirməyi hədəfləyir.

• Lüksemburq Universiteti
• Lüksemburqda təhsil
• Lüksemburq iqtisadiyyatı
• Kosmik sənaye