Lüksemburq iqtisadiyyatı

XIX əsrdə Lüksemburq əsasən aqrar ölkə idi. Əsrin sonlarına doğru böyük dəmir filizi yataqlarının kəşfi polad sənayesinin sürətli inkişafına təkan verdi və Lüksemburq dünyanın aparıcı polad istehsalçılarından birinə çevrildi (xüsusilə ARBED şirkəti vasitəsilə).^[7]

Lakin XX əsrin ikinci yarısında polad sənayesindəki böhran Lüksemburq hökumətini iqtisadiyyatı şaxələndirməyə məcbur etdi. 1960-cı illərdən başlayaraq ölkə aktiv şəkildə maliyyə xidmətləri sektorunu inkişaf etdirməyə başladı.^[3] Əlverişli qanunvericilik, siyasi sabitlik və çoxdilli işçi qüvvəsi sayəsində Lüksemburq qısa zamanda dünyanın aparıcı beynəlxalq maliyyə mərkəzlərindən birinə çevrildi, xüsusilə investisiya fondları və özəl bankçılıq sahələrində.^[8]

XXI əsrdə şaxələndirmə siyasəti davam etdirilir, hökumət İKT, logistika, kosmos texnologiyaları, biotibb və yaşıl texnologiyalar kimi yeni sahələrə investisiyaları təşviq edir.^[6]

Maliyyə sektoru Lüksemburq iqtisadiyyatının onurğa sütunudur və ÜDM-in təxminən dörddə birini təşkil edir.^[9] Əsas fəaliyyət sahələri:

• Bankçılıq: Xüsusilə beynəlxalq özəl bankçılıq və varidatın idarə olunması sahəsində güclüdür. Lüksemburq dünyanın aparıcı özəl bankçılıq mərkəzlərindən biridir.
• İnvestisiya fondları: Lüksemburq ABŞ-dan sonra dünyanın ikinci ən böyük investisiya fondu mərkəzidir.^[10] Xüsusilə UCITS (Kollektiv İnvestisiyalarda Köçürülə bilən Qiymətli Kağızlar üzrə Müəssisələr) direktivi çərçivəsində fondların yaradılması və idarə olunması üzrə ixtisaslaşmışdır.
• Sığorta: Xüsusilə transsərhəd həyat sığortası və təkrar sığorta sahələrində aktivdir.

Sektorun tənzimlənməsi Maliyyə Sektoruna Nəzarət Komissiyası (Commission de Surveillance du Secteur Financier - CSSF) tərəfindən həyata keçirilir.^[9]

Maliyyədən başqa, xidmət sektoru İKT (məlumat mərkəzləri, bulud xidmətləri, kiber təhlükəsizlik, fintech), logistika və nəqliyyat (beynəlxalq yükdaşıma şirkəti Cargolux və Findel hava limanının rolu böyükdür), biznes xidmətləri (məsləhət, audit), ticarət və turizmi əhatə edir.

Bir vaxtlar dominant olan polad sənayesinin payı azalsa da, ArcelorMittal şirkətinin mənzil-qərargahı və bəzi istehsal müəssisələri hələ də Lüksemburqda yerləşir.^[11] Müasir sənaye daha çox yüksək texnologiyalı istehsala (məsələn, avtomobil komponentləri, şüşə, kimya, plastik) yönəlmişdir. Son illərdə hökumət kosmos sektorunu, xüsusilə kosmik resursların istifadəsi üzrə tədqiqat və biznesi aktiv şəkildə dəstəkləyir (SpaceResources.lu təşəbbüsü).^[12] Digər əsas sənaye sahələri kimya, maşınqayırma və mühəndislikdir.

Kənd təsərrüfatının ÜDM-dəki payı çox kiçikdir (0.2%). Əsasən ailə təsərrüfatlarından ibarətdir və heyvandarlıq (südlük və ətlik maldarlıq, donuzçuluq) üstünlük təşkil edir.^[13] Mozel vadisində isə yüksək keyfiyyətli ağ şərab istehsal edən üzümçülük inkişaf etmişdir.^[14]

2023-cü ildə Lüksemburq iqtisadiyyatı təxminən -1.1% azalma yaşamışdır.^[15] Orta illik inflyasiya 3.7% təşkil etmişdir.^[16] İşsizlik səviyyəsi 2024-cü ilin may ayında 5.5% olmuşdur ki, bu da Avrozonanın orta göstəricilərinə yaxındır.^[17] Ölkənin dövlət borcu ÜDM-in təxminən 25.7%-i səviyyəsindədir ki, bu da Aİ ölkələri arasında ən aşağı göstəricilərdən biridir. Büdcə balansı 2023-cü ildə ÜDM-in -1.3%-i həcmində kiçik bir kəsir göstərmişdir.^[15] Lüksemburq bütün aparıcı reytinq agentlikləri (Standard & Poor's, Moody's, Fitch) tərəfindən ən yüksək kredit reytinqi olan AAA reytinqinə malikdir.^[18]

Lüksemburq iqtisadiyyatı ixrac və idxaldan çox asılıdır. Ölkənin əsas ticarət tərəfdaşları Avropa İttifaqı üzvləri, xüsusilə qonşu Almaniya (ixracın 27%-i), Fransa (ixracın 17%-i) və Belçikadır (idxalın 34%-i).^[19] 2023-cü ildə mal ixracı 16.9 milyard avro, mal idxalı isə 25.6 milyard avro təşkil etmişdir.^[19] Əsas ixrac məhsulları maliyyə xidmətləri, dəmir və polad məmulatları, maşın və avadanlıqlar, idxal məhsulları isə maliyyə xidmətləri, nəqliyyat vasitələri, minerallar, metallar və qida məhsullarıdır. Mal ticarətində adətən idxal ixracı üstələsə də, xidmət ticarətində (əsasən maliyyə xidmətləri hesabına) böyük profisit mövcuddur ki, bu da ümumi tədiyə balansını müsbət saxlayır.^[20] Lüksemburq həm də əhəmiyyətli bir birbaşa xarici investisiya (BXİ) alıcısı və mənbəyidir.

Lüksemburq əmək bazarı yüksək məhsuldarlıq və əmək haqları ilə səciyyələnir (orta aylıq əmək haqqı təxminən 6,600 avrodur^[21]). Eyni zamanda, işçi qüvvəsinin təxminən yarısını qonşu ölkələrdən (Fransa, Belçika, Almaniya) gündəlik olaraq işə gəlib-gedən transsərhəd işçilər ("frontaliers") təşkil edir.^[22] Bu, iqtisadiyyat üçün vacib olsa da, nəqliyyat infrastrukturu və sosial xidmətlər üçün müəyyən təzyiqlər yaradır. Əmək münasibətləri sosial dialoq və kollektiv müqavilələr vasitəsilə tənzimlənir.

Lüksemburq hökuməti ənənəvi olaraq liberal iqtisadi siyasət yürüdür, eyni zamanda güclü sosial müdafiə sistemi mövcuddur. Fiskal siyasət adətən mühafizəkar olmuşdur. Hökumət biznes üçün əlverişli mühit yaratmağa, innovasiyaları təşviq etməyə (məsələn, Luxinnovation agentliyi vasitəsilə^[23]) və iqtisadiyyatı şaxələndirməyə çalışır.

Güclü tərəflər:

• Siyasi və sosial sabitlik.
• Güclü və beynəlxalq maliyyə sektoru.
• Yüksək adambaşına düşən ÜDM və həyat səviyyəsi.
• Strateji coğrafi mövqe və yüksək keyfiyyətli infrastruktur.
• Açıq iqtisadiyyat və beynəlxalq əməkdaşlığa yönümlülük.
• Çoxdilli və ixtisaslı işçi qüvvəsi.
• Stabil dövlət maliyyəsi və yüksək kredit reytinqi.

Çağırışlar:

• Maliyyə sektorundan yüksək asılılıq və beynəlxalq maliyyə böhranlarına qarşı həssaslıq.^[4]
• İqtisadiyyatın daha da şaxələndirilməsi zərurəti.
• Yüksək yaşayış və xüsusilə daşınmaz əmlak qiymətləri.^[24]
• Transsərhəd işçilərdən yüksək asılılıq və bunun yaratdığı infrastruktur təzyiqləri.
• Beynəlxalq səviyyədə vergi şəffaflığı ilə bağlı təzyiqlər.
• Bəzi sektorlarda ixtisaslı kadr çatışmazlığı.

• Lüksemburq
• Lüksemburqda təhsil
• Lüksemburqda enerji
• Lüksemburqda kənd təsərrüfatı
• Lüksemburq Universiteti
• Avro