|
Bu məqalə Lüksemburq dövləti haqqındadır. Digər mənalar üçün Lüksemburq (dəqiqləşdirmə) səhifəsinə baxın. |
Lüksemburq və ya rəsmi adı ilə Lüksemburq Böyük Hersoqluğu (lüksemb. Groussherzogtum Lëtzebuerg, fr. Grand-Duché de Luxembourg, alm. Großherzogtum Luxemburg) — Qərbi Avropada yerləşən suveren dövlətdir.[3] Dənizə çıxışı olmayan Lüksemburq şimalda və qərbdə Belçika, cənubda Fransa, şərqdə isə Almaniya ilə həmsərhəddir.
| Lüksemburq | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| lüksemb. Groussherzogtum Lëtzebuerg fr. Grand-Duché de Luxembourg alm. Großherzogtum Luxemburg | |||||
| |||||
|
Mir wëlle bleiwe wat mir sinn Biz kimiksə elə də qalmaq istəyirik |
|||||
 |
|||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Paytaxt | Lüksemburq | ||||
| İdarəetmə forması | Konstitusiyalı monarxiya | ||||
| Böyük Hersoq | Anri(2000-ci ildən) | ||||
| Baş nazir | Luc Frieden (2023-ci ildən) | ||||
| Sahəsi | |||||
| • Ümumi | 2,586.4 km² | ||||
| Əhalisi | |||||
| • Əhali | 645,397 (2023) nəfər | ||||
| • Sıxlıq | 242 nəfər/km² nəf./km² | ||||
| • Ümumi | 85.506.243.834 $[1], 82.274.812.251 $[1] | ||||
| ÜDM (nominal) | |||||
| • Ümumi | 82.2 milyard $ (2022) dollar | ||||
| • Adambaşına | 118,001 $ (2022) dollar | ||||
| Valyuta | avro | ||||
| İnternet domeni | .lu | ||||
| ISO kodu | LU | ||||
| BOK kodu | LUX | ||||
| Telefon kodu | +352 | ||||
| Saat qurşaqları | |||||
| Nəqliyyatın yönü | sağ[d][2] | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
![Gerb[d]](/?q=Fayl:Coat_of_arms_of_Luxembourg.svg)
Lüksemburq Qərbi Avropada, 49°45′ şimal en dairəsi və 6°10′ şərq uzunluq dairəsində yerləşir.[4] Ümumi sahəsi 2,586.4 km² olan ölkə Avropa İttifaqının ən kiçik üzv dövlətlərindən biridir.[5]
Lüksemburqda mülayim-kontinental iqlim hakimdir. Qışlar mülayim və yağışlı, yaylar isə sərin keçir. Orta illik temperatur 9°C, yağıntının orta illik miqdarı 782 mm təşkil edir.[6]
Lüksemburq ərazisinin çox hissəsi meşələrlə örtülüdür. Ölkədə Ardennes meşələri və Moselle çayı kimi təbiət abidələri var. Lüksemburqda təbiət qoruqları və milli parklar da mövcuddur.[7]
Lüksemburqda idman həyatı da çox canlıdır. Ölkədə futbol, velosiped idmanı, üzgüçülük və atçılıq kimi idman növləri geniş yayılmışdır. Lüksemburq milli futbol komandası və velosipedçiləri beynəlxalq yarışlarda uğurlar qazanmışlar.[8]
Lüksemburq ekoloji cəhətdən zəngin bir ölkədir. Ölkədə müxtəlif ekosistemlər, heyvan və bitki növləri mövcuddur. Lüksemburq hökuməti ekoloji qoruma sahəsində bir çox tədbirlər həyata keçirir. Ölkədə təbiət qoruqları, milli parklar və ekoloji təmizləmə proqramları mövcuddur.[9]
Lüksemburqda turizm sahəsi də inkişaf etmişdir. Ölkədə tarixi abidələr, təbiət parkları və mədəni tədbirlər turistləri cəlb edir. Lüksemburqda turizm infrastrukturu çox inkişaf etmişdir. Ölkədə bir çox otellər, restoranlar, muzeylər və turistik marşrutlar mövcuddur. Lüksemburqda turizm sektoru ölkə iqtisadiyyatına böyük töhfə verir.[10]
Lüksemburqun tarixi 963-cü ildə Qraf Ziqfridin Lüksemburq qalasını tikdirməsi ilə başlayır.[11] Orta əsrlərdə Lüksemburq Müqəddəs Roma İmperiyasının əhəmiyyətli bir hissəsinə çevrildi.[12]
1815-ci ildə Vyana Konqresində müstəqil Böyük Hersoqluq statusu alan Lüksemburq, Hollandiya kralının şəxsi mülkü oldu.[13] 1839-cu ildə Lüksemburq Belçika ilə müharibədən sonra müstəqilliyini qazandı və 1867-ci ildə tam müstəqillik əldə etdi.[14]
İkinci Dünya Müharibəsi zamanı Lüksemburq nasist Almaniyası tərəfindən işğal edildi. Müharibədən sonra ölkə yenidən müstəqilliyini bərpa etdi və Avropa İqtisadi Birliyinin (sonradan Avropa İttifaqı) qurucu üzvlərindən biri oldu.[15]
Müharibədən sonra Lüksemburq sürətli iqtisadi inkişaf yaşadı. Ölkə 1957-ci ildə Avropa İqtisadi Birliyinin (EEC) qurucu üzvlərindən biri oldu və 1999-cu ildə Avropa İttifaqının tərkibinə daxil oldu. Lüksemburq həm də NATO-nun qurucu üzvlərindən biridir.[16]
Lüksemburq yüksək gəlirli, inkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatına malikdir. 2022-ci ildə ÜDM 82.2 milyard dollar təşkil etmişdir.[17]
Ölkə Avropanın əsas maliyyə mərkəzlərindən biridir. 125-dən çox bank və 2000-dən artıq investisiya fondu burada fəaliyyət göstərir.[18]
Lüksemburqda polad sənayesi, kimya sənayesi və avtomobil istehsalı kimi sahələr inkişaf etmişdir. Ölkə dəmir filizi və digər təbii ehtiyatlara malikdir.[19]
Lüksemburqda turizm sahəsi də inkişaf etmişdir. Ölkədə tarixi abidələr, təbiət parkları və mədəni tədbirlər turistləri cəlb edir.[20]
Lüksemburqda nəqliyyat infrastrukturu çox inkişaf etmişdir. Ölkədə avtomobil yolları, dəmir yolları və hava nəqliyyatı kimi nəqliyyat vasitələri mövcuddur. Lüksemburq Hava Limanı beynəlxalq səviyyədə fəaliyyət göstərir.[21]
Lüksemburqda kənd təsərrüfatı da əhəmiyyətli yer tutur. Ölkədə əkinçilik, heyvandarlıq və meyvəçilik inkişaf etmişdir. Lüksemburqda ənənəvi kənd təsərrüfatı məhsulları istehsal olunur və ixrac edilir.[22]
Lüksemburq enerji sahəsində də inkişaf etmişdir. Ölkədə elektrik enerjisi istehsalı, yenilənəbilən enerji mənbələri və enerji effektivliyi sahələrində işlər aparılır. Lüksemburq enerji istehsalında yenilənəbilən enerji mənbələrinə üstünlük verir.[23]
2023-ci il məlumatına görə ölkə əhalisinin sayı 645,397 nəfərdir. Əhalinin 47.9%-i əcnəbilərdir.[24]
Lüksemburqun üç rəsmi dili var:[25]
Lüksemburq dili - milli dil statusuna malikdir Fransız dili - qanunvericilik və inzibati işlərdə istifadə olunur Alman dili - mətbuat və gündəlik həyatda geniş yayılıb
Lüksemburqda əhalinin əksəriyyəti xristiandır. Katoliklər əhalinin 67%-ni təşkil edir. Protestantlar, pravoslavlar və müsəlmanlar da azlıq təşkil edir.[26]
Lüksemburqda sosial rifah sistemi çox inkişaf etmişdir. Ölkədə sosial təminat, səhiyyə xidməti və təhsil kimi sahələr dövlət tərəfindən dəstəklənir.[27]
Lüksemburqda səhiyyə sistemi çox yüksək səviyyədədir. Ölkədə dövlət və özəl xəstəxanalar, klinikalar və səhiyyə mərkəzləri fəaliyyət göstərir. Lüksemburqda orta ömür müddəti çox yüksəkdir.[28]
Lüksemburqda təhsil sistemi çoxdillidir və üç rəsmi dil (lüksemburq, fransız, alman) tədris olunur. Ölkədə Lüksemburq Universiteti kimi ali təhsil müəssisələri var.[29]
Lüksemburqda elm sahəsi də inkişaf etmişdir. Ölkədə tədqiqat institutları və elmi mərkəzlər fəaliyyət göstərir. Lüksemburq Universiteti və Lüksemburq Elmi Tədqiqatları İnstitutu kimi qurumlar elmi araşdırmalar aparır.[30]
Lüksemburq ədəbiyyatı çox zəngindir. Ölkədə bir çox məşhur yazıçılar və şairlər yetişmişdir. Lüksemburq ədəbiyyatında fransız və alman dilləri əsas yer tutur. Lüksemburq yazıçıları beynəlxalq ədəbiyyat mükafatlarına layiq görülmüşlər.[31]
Lüksemburqda musiqi həyatı da çox zəngindir. Ölkədə bir çox məşhur musiqiçilər və bəstəkarlar yetişmişdir. Lüksemburqda klasik musiqi, caz, rok və pop musiqisi kimi müxtəlif janrlar inkişaf etmişdir. Lüksemburqda musiqi festivalları və konsertlər tez-tez keçirilir.[32]
Lüksemburqda kino sənayesi də inkişaf etmişdir. Ölkədə bir çox məşhur rejissorlar və aktyorlar yetişmişdir. Lüksemburqda kino festivalları və mükafatları keçirilir. Lüksemburq kinosu beynəlxalq kino festivallarında mükafatlar qazanmışdır.[33]
Lüksemburqda memarlıq sahəsi də çox zəngindir. Ölkədə tarixi abidələr, müasir binalar və memarlıq şedevrləri mövcuddur. Lüksemburqda memarlıq festivalları və sərgiləri keçirilir. Lüksemburq memarları beynəlxalq memarlıq müsabiqələrində mükafatlar qazanmışlar.[34]
Lüksemburq konstitusiyalı monarxiyadır. Dövlət başçısı Böyük Hersoqdur. Böyük Hersoq ölkənin rəsmi təmsilçisidir və məhdud səlahiyyətlərə malikdir. Hökumət başçısı Baş nazirdir. Baş nazir hökumətin fəaliyyətini idarə edir və parlamentə cavabdehdir.[35]
Lüksemburqda qanunvericilik hakimiyyəti Deputatlar Palatası tərəfindən həyata keçirilir. Deputatlar Palatası 60 üzvdən ibarət birpalatalı parlamentdir. Deputatlar 5 il müddətinə seçilirlər.[36]
Lüksemburqda məhkəmə hakimiyyəti müstəqildir. Ölkədə Konstitusiya Məhkəməsi, Ali Məhkəmə və bir sıra aşağı instansiya məhkəmələri fəaliyyət göstərir. Məhkəmələr qanunun aliliyini təmin edir və ədaləti həyata keçirir.[37]
Lüksemburq Avropa İttifaqının qurucu üzvlərindən biridir. Ölkə Avropa İttifaqının siyasi, iqtisadi və sosial inteqrasiyasına töhfə verir. Lüksemburq Avropa İttifaqının mərkəzi qurumlarında fəal iştirak edir.[38]
Lüksemburq həm də NATO-nun qurucu üzvlərindən biridir. Ölkə NATO-nun hərbi əməliyyatlarına və təhlükəsizlik siyasətinə töhfə verir. Lüksemburq NATO-nun müxtəlif missiyalarına qoşulur və beynəlxalq sülhməramlı əməliyyatlarda iştirak edir.[39]
Lüksemburq bir çox beynəlxalq təşkilatların üzvüdür. Ölkə Birləşmiş Millətlər Təşkilatı, Ümumdünya Ticarət Təşkilatı, Beynəlxalq Valyuta Fondu və Dünya Bankı kimi təşkilatların fəal üzvüdür.[40]
Lüksemburq mədəniyyətində fransız və alman təsirləri güclüdür. Son illərdə multikulturalizm mədəni həyatın əsas xüsusiyyətlərindən birinə çevrilib. Ölkədə muzeylər, teatrlar və sərgilər kimi mədəni məkanlar var.[41]
Lüksemburq mətbəxi alman və fransız mətbəxlərinin təsiri altında formalaşıb. Məşhur yeməklər arasında Bouneschlupp (paxla şorbası), Judd mat Gaardebounen (donuz əti və paxla) və Quetschentaart (sliva piroqu) var.[42]
Lüksemburqda təhsil sistemi çoxdillidir və üç rəsmi dil (lüksemburq, fransız, alman) tədris olunur. Ölkədə Lüksemburq Universiteti kimi ali təhsil müəssisələri var.[43]
Lüksemburqda elm sahəsi də inkişaf etmişdir. Ölkədə tədqiqat institutları və elmi mərkəzlər fəaliyyət göstərir. Lüksemburq Universiteti və Lüksemburq Elmi Tədqiqatları İnstitutu kimi qurumlar elmi araşdırmalar aparır.[44]
Lüksemburq ədəbiyyatı çox zəngindir. Ölkədə bir çox məşhur yazıçılar və şairlər yetişmişdir. Lüksemburq ədəbiyyatında fransız və alman dilləri əsas yer tutur. Lüksemburq yazıçıları beynəlxalq ədəbiyyat mükafatlarına layiq görülmüşlər.[45]
Lüksemburqda musiqi həyatı da çox zəngindir. Ölkədə bir çox məşhur musiqiçilər və bəstəkarlar yetişmişdir. Lüksemburqda klasik musiqi, caz, rok və pop musiqisi kimi müxtəlif janrlar inkişaf etmişdir. Lüksemburqda musiqi festivalları və konsertlər tez-tez keçirilir.[46]
Lüksemburqda kino sənayesi də inkişaf etmişdir. Ölkədə bir çox məşhur rejissorlar və aktyorlar yetişmişdir. Lüksemburqda kino festivalları və mükafatları keçirilir. Lüksemburq kinosu beynəlxalq kino festivallarında mükafatlar qazanmışdır.[47]
Lüksemburqda memarlıq sahəsi də çox zəngindir. Ölkədə tarixi abidələr, müasir binalar və memarlıq şedevrləri mövcuddur. Lüksemburqda memarlıq festivalları və sərgiləri keçirilir. Lüksemburq memarları beynəlxalq memarlıq müsabiqələrində mükafatlar qazanmışlar.[48]
- ↑ 1 2 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD. Dünya Bankı.
- ↑ http://chartsbin.com/view/edr.
- ↑ Cole, Robert. A Traveller's History of Luxembourg. Interlink Books. 2011. 7–9. ISBN 978-1566568098.
- ↑ "Luxembourg". Encyclopædia Britannica. 2021-03-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Regional geography statistics". Eurostat. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Climate of Luxembourg". MeteoLux. 2024-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Nature in Luxembourg". Nature and Forest Agency. 2011-08-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Sport in Luxembourg". Ministry of Sports. 2024-01-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Environment in Luxembourg". Ministry of Environment. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Visit Luxembourg". Luxembourg Tourism Office. 2024-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ Thewes, Guy. About... History of Luxembourg. Information and Press Service of the Luxembourg Government. 2008. 12–16. ISBN 978-2879991047.
- ↑ Péporté, Pit. "Constructing the Middle Ages: Historiography, Collective Memory and Nation-Building in Luxembourg". National Identities. 13 (1). 2011: 23–40. doi:10.1080/14608944.2011.552572.
- ↑ Kreins, Jean-Marie. Histoire du Luxembourg (fransız). Presses Universitaires de France. 2010. 64–65. ISBN 978-2130536790.
- ↑ Newcomer, James. The Grand Duchy of Luxembourg. Stanford University Press. 1933. 123–125.
- ↑ Fisch, Jean. Luxembourg During World War II. McFarland. 2010. 15–20. ISBN 978-0786448180.
- ↑ "NATO Founding Members". NATO. 2024-01-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Luxembourg: Economic indicators". International Monetary Fund. 2023-04-01. 2024-01-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Key Figures of Luxembourg Financial Centre". Luxembourg for Finance. 2023. 2024-01-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ Kay, Adrian. Luxembourg. Marshall Cavendish. 2006. 45–47. ISBN 978-0761420114.
- ↑ "Visit Luxembourg". Luxembourg Tourism Office. 2024-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Luxembourg Airport". Luxembourg Airport. 2020-12-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Agriculture in Luxembourg". Ministry of Agriculture. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Energy in Luxembourg". Ministry of Energy. 2019-08-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Population and Demographics". STATEC. 2023. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ Newton, Gerald. Luxembourg: Language Situation // Brown, Keith (redaktor). Encyclopedia of Language & Linguistics (2nd). Elsevier. 2006. 298–300. ISBN 978-0080442990.
- ↑ "Religion in Luxembourg". STATEC. 2023. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Social Security in Luxembourg". Ministry of Social Security. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Health in Luxembourg". Ministry of Health. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Education in Luxembourg". Ministry of Education, Children and Youth. 2024-01-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Research in Luxembourg". Luxembourg National Research Fund. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Literature in Luxembourg". National Literature Centre. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Music in Luxembourg". National Music Centre. 2023-09-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Film in Luxembourg". National Film Centre. 2024-06-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Architecture in Luxembourg". National Architecture Centre. 2020-08-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Government of Luxembourg". Government of Luxembourg. 2018-02-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Chamber of Deputies". Chamber of Deputies. 2008-07-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Judiciary in Luxembourg". Ministry of Justice. 2016-06-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Luxembourg and the EU". European Commission. 2021-06-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "NATO Founding Members". NATO. 2024-01-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Luxembourg and the United Nations". United Nations. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Culture in Luxembourg". Visit Luxembourg. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Luxembourgish Cuisine". Visit Luxembourg. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Education in Luxembourg". Ministry of Education, Children and Youth. 2024-01-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Research in Luxembourg". Luxembourg National Research Fund. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Literature in Luxembourg". National Literature Centre. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Music in Luxembourg". National Music Centre. 2023-09-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Film in Luxembourg". National Film Centre. 2024-06-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-22.
- ↑ "Architecture in Luxembourg". National Architecture Centre. 2020-08-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-22.