Kurmanqazı Saqırbayulı (qaz. Құрманғазы Сағырбайұлы, 1823[1], Bökey Orda rayonu[d], Qərbi Qazaxıstan əyaləti – 1896[1], Həştərxan) — Qazaxıstan xalq musiqiçisi, bəstəkarı, dombraçı, küy (dombra üçün pyeslər) müəllifi. Qazax musiqi mədəniyyətinin inkişafına böyük təsir göstərmişdir.
| Kurmanqazı Saqırbayulı | |
|---|---|
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1823[1] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 1896[1] |
| Vəfat yeri | |
| Musiqiçi məlumatları | |
| Fəaliyyəti | bəstəkar |
| Musiqi aləti | dombra |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
1818 və ya 1823-cü illərdə Bökey Ordasında (indiki Qərbi Qazaxıstan vilayətinin Bökeyorda rayonu) kasıb Saqırbayın ailəsində anadan olmuşdur. Kiçik juzun Bayulı nəslinin Qızılqurt adlı altqəbiləsindən idi.[2] Uşaqlıq yaşlarından dombra çalmağa başlamışdır. Oğlanın erkən yaşlarında musiqiyə yaranan sevgisi atası tərəfindən birmənalı qarşılanmadı. Parlaq şəxsiyyət və güclü iradə sahibi olan anası isə əksinə oğlunun musiqiyə olan sevgisini başa düşürdü və ona dəstək olurdu. 6 yaşında, ağır yoxsulluğun təzyiqi altında Kurmanqazı çobanlıq peşəsinə başladı. Doğma aulda Kurmanqazı oraya səfər edən küyşiləri həvəslə dinləyirdi, onlar içərisində küyşi Uzak seçilirdi və məhz o, cavan Kurmanqazıda musiqiyə xüsusi marağa fikir verdi və onun gələcəkdə parlaq karyeraya sahib olacağını bildirdi. 18 yaşında Kurmanqazı doğma aulunu tərk edir və köçəri küyşinin sərsəri həyatına başlayır. O, Bayjuma, Balamaysan, Baybaktı, Yesjan və Şerkeş imi məşhur dombraçılardan dərs alaraq, ustalığını inkişaf etdirməyə davam edir.[3] Kurmanqazı Uzak ilə yarışlarda iştirak edir və görkəmli dombraçılar sırasına yüksəlir.
İsatay Taymanov və Məhəmbət Ütəmisovun başçılıq etdiyi Bökey Ordası (1836—1838) qazaxlarının Jangir xana qarşı xalq üsyanının şahidi olmuşdur. "Kişkentay" ("Kiçik) adlı ilk küylərindən biri xalq üsyanına həsr olunmuşdur. O, zənginləri açıq tənqid etdiyi üçün təqib olunurdu. Kurmanqazı Saqırbayulı bir neçə dəfə həbsə salınsa da, təslim olmadı. O, Uralsk, Orenburq və hətta bəzi mənbələrə görə İrkutsk şəhərlərinin həbsxanalarında oturmuşdur. Həyatında sərsərilik, təhqirlər və küyşilərin təqiblərini görmüş Kurmanqazı Saqırbayulı "Alatau" və "Sarıarka" küylərini bəstələyir və onlarda xalqın müstəqillik və azadlıq, torpaqlarına məhəbbət haqqında dərin düşüncələrini əks etdirir.
Kurmanqazı rus mütərəqqi mədəniyyətinin nümayəndələri (qazax musiqisi, musiqiçiləri və xalq alətləri haqqında material toplayan filoloqlar, tarixçilər, etnoqraflar) ilə tanış idi. Kurmanqazı Saqırbayulının davamçısı Ural jurnalisti və şair Nikita Saviçev "Uralskiye voyskovıye vedomosti" qəzetində yazırdı ki: "Saqırbayulı nadir musiqi ruhuna sahibdir və əgər o, Avropa təhsilini alsaydı, musiqi dünyasının bir nömrəli ulduzu olardı". "Lauşken" küyünü Kurmanqazı həyatın çətin anlarında ona kömək edən rus dostuna həsr etmişdir. Onun səmimi hissləri "Maşina", "Perovski marşı" və başqa küylərində də əks olunur.
1862-ci ildə Kurmanqazı nəhayət həmyerlisi, başqa böyük kuyşi Dauletkerey ilə görüşür. Hər iki dombra improvizəçiləri bir-birlərini nəzərəçarpacaq dərəcədə təsir etdilər. Dauletkereyin "Bülbül" küyünü Kurmanqazı repertuarına daxil etmişdir.
- ↑ 1 2 3 4 Kurmangazy Sagyrbayuly // Muziekweb.
- ↑ "ҚҰРМАНҒАЗЫНЫҢ БІЗ БІЛМЕЙТІН СЫРЛАРЫ - Мұрағат|15 Қыркүйек 2011, 18:49". 2018-11-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-08.
- ↑ Эрик Аубакиров. Он ранил в кровь свою босую душу Arxivləşdirilib 2018-03-11 at the Wayback Machine. // Ежедневная общественно-политическая республиканская газета «Экспресс К», 5 марта 2018 г.