Folklorda krona — yaşlı qadını ifadə edən, bəzən xoşagəlməz, hiyləgər və ya qorxulu xarakterə malik olan, çox vaxt isə sehrli və ya fövqəltəbii xüsusiyyətləri ilə seçilən obraz. Bəzi hallarda bu xüsusiyyətlər onu ya köməkçi, ya da lazımsız hala gətirir. "Krona" həm də arxetipik bir fiqur, "Müdrik Qadın" obrazıdır. Xarakter tipi olaraq, krona "ifritə" (cadugər qarı) obrazı ilə oxşarlıq daşıyır.
Krona,
müəllifi Vinsent van Qoq.
Bu söz Robert Qreyvs tərəfindən populyarlaşdırılan "Üçlü Tanrıça" konsepsiyasının üçüncü aspekti kimi daha da spesifikləşdi və sonradan bəzi neopaqanizm formalarında yer aldı. Vikkanlıqda krona Qaranlıq Tanrıçanı, Ayın qaranlıq üzünü, bir dövrün sonunu simvolizə edir. Anaya (İşıq Tanrıçası) və Gənc Qıza (Gün Tanrıçası) birlikdə həyat dövrünün bir hissəsini təmsil edir. Yaraşıqlı Sehrbazın (hansının yaxşı və ya pis olması fərq etməz) sehr vasitəsilə Kronanı və ya Cadugər Qarını adi insana çevirmə gücü olduğu inanılır.[1][2]
Feminist mənəvi dairələrdə "Kronlaşdırma" xüsusi bir mərasim olub, qadının müdriklik, azadlıq və şəxsi güc dövrünə keçidinin simvoludur.[3]
Alim Klarissa Pinkola Estesə görə, Krona “uzağı görən, dünyalar arasındakı boşluqlara baxaraq gələcəyi, keçmişi, indini və bir çox şeyin arxasında duran həqiqətləri görə bilən varlıqdır. [...] Krona yalnız gözləri ilə deyil, ürəyin gözləri, ruhun gözləri, yaradıcı və canlandırıcı qüvvənin gözləri ilə görmək bacarığını təmsil edir.”[4]
Krona, digər qadın mənşəli qorxulu varlıqlarla birlikdə, qadınların təbiətinə dair xəbərdarlıq edən bir obraz kimi müxtəlif mədəniyyətlərdə mövcuddur. Krona qadın gözəlliyinin və gəncliyinin önəmini vurğulayır, yaşlı qadınların isə çox vaxt acı və şər dolu olmasına işarə edir. Mediada, krona çox vaxt qısqanclıq səbəbilə hərəkət edir, gənc və gözəl qadınları tələyə salır — məsələn, "Qar kraliçası" nağılında olduğu kimi.[5]
İngilis dilində "crone" sözü 1390-cı illərdə meydana çıxmışdır. Bu söz Anqlo-Fransız mənşəli "carogne" (təhqiramiz ifadə) sözündən törəmişdir və Şimali Fransız dilindəki "charogne, caroigne" ifadəsindən gəlir ki, bu da "xoşagəlməz qadın" mənasını verir (sözün əsl mənasında "leş" deməkdir). Bu söz ingilis dilinə daxil olmamışdan əvvəl, 1323–1324-cü illərdə "Hopcrone" soyadı qeydə alınmışdır.[6]
Müasir istifadədə "crone" eyni zamanda "təcrübəsi, mühakiməsi və müdrikliyi ilə hörmət edilən qadın" kimi də müəyyən edilir.[7]
Klarissa Pinkola Estes "crone" sözünün "crown" (tac) sözündən gələ biləcəyini irəli sürür. Tac hökmdarın başına qoyulan dairəvi atribut hesab edilsə də, "la corona" ifadəsi daha öncə insan bədəninin ətrafında işıq haləsi kimi təsvir edilirdi. Estesin fikrincə, Krona bu mənada daha aydın baxış və ruhani dərinlik simvoludur.[4]
- Nors mifologiyasında, Tor "Elli" adlı krona ilə güləşir, Elli isə qocalığı simvolizə edir.[8]
- İngiltərənin Cənub-Qərb hissəsində yerləşən Somerset bölgəsinin yerli folklorunda "Dumanın Qadını" adlı obraz bəzən odun toplayan yaşlı qadın kimi təsvir edilir; onun sonuncu dəfə 1950-ci illərdə görüldüyü bildirilir.[9]
- Şotlandiya dağlıq bölgələrinin "Kasıb Qardaş və Varlı Qardaş" nağılında, bir krona dəfn olunmaqdan imtina edir, ta ki kürəkəni ona səxavətli bir yas mərasimi təşkil edənə qədər – bundan sonra isə kürəkən varlı qardaşı qədər sərvət sahibi olur.[10]
- Kuba ənənəvi folklorunda isə yaşlı qadınlar tez-tez köməkçi xarakterlər kimi çıxış edirlər. Məsələn, bir nağılda, sağala bilməyən xəstə kişi həqiqi xoşbəxt bir insanın geyindiyi köynəyi tapmaq üçün bir qocanın məsləhətini dinləyir. Yazıçı Alma Flor Adanın fikrincə, "Bu qadınlar adətən ailəni bir arada saxlayan, ənənələri nəsildən-nəslə ötürən, müxtəlif xəstəliklərin müalicə yollarını bilən şəxslərdir."[11]
- ↑ Roberts, Jeanne Addison. "The Crone in English Renaissance Drama". Medieval & Renaissance Drama in England. 15. 2003: 116–137. JSTOR 24322658.
- ↑ Parker, Nancy Ann. The mythical and mortal Crone: Recollecting and reclaiming the sacred regeneratrix (Tezis). 2009. ProQuest 858604053.[səhifə göstərin]
- ↑ Payerle, Margaret. "The Croning Ceremony". The Journal of Traditions & Beliefs. 3 (1). 2016.
- ↑ 1 2 Estes, Clarissa Pinkola. The Power of the Crone: Myths and Stories of the Wise Woman Archetype (Audiobook on CD). Sounds True. 2011. ISBN 978-1-60407-432-1. OCLC 800011416.
- ↑ Santos, Cristina; Allan A., Jonathan. WOMEN, MONSTROUS // Weinstock, Jeffrey Andrew (redaktor). The Ashgate Encyclopedia of Literary and Cinematic Monsters. Routledge. 2016. 612–616. ISBN 978-1-317-04426-0.
- ↑ Barnhart, Robert K. Barnhart Concise Dictionary of Etymology. HarperCollins. 1995. ISBN 978-0-06-270084-1.[səhifə göstərin]
- ↑ crone // The American Heritage® Dictionary of the English Language (5th). HarperCollins Publishers. 2022.
- ↑ Chance, Jane. Tolkien and the Invention of Myth. University Press of Kentucky. 2004. 153–154. ISBN 978-0-8131-2963-1.
- ↑ Briggs, Katharine Mary. Forgotten Gods and nature spirits // The Fairies in Tradition and Literature. Psychology Press. 2002. 48–57. ISBN 978-0-415-28601-5.
- ↑ Campbell, John Francis, redaktorThe Poor Brother and the Rich // Popular Tales of the West Highlands: Orally Collected. A. Gardner. 1890. 237–243. hdl:2027/mdp.39015024662390. OCLC 609004831.
- ↑ Blair, Elizabeth. "Why Are Old Women Often The Face Of Evil In Fairy Tales And Folklore?". National Public Radio. 28 October 2015.
