Kreyser tankı (və ya digər adları ilə süvari tankı və ya sürətli tank) — Böyük Britaniya tərəfindən Birinci Dünya müharibəsi ilə İkinci Dünya müharibəsi dövrü arasında hazırlanmış olan yeni bir tank sinfi olmuşdur.
Kreyser sinfində olan gəmilər kimi, kreyser tankları da daha sürətli və daha mobil olmaları ilə seçilirdilər. Onlar bu xüsusiyyətləri ilə digər ağır və yavaş hərəkat qabiliyyətinə sahib olan piyada tanklarından fərqlənirdilər.
Hobart və Liddell-Hart tərəfindən yaradılmış və inkişaf etdirilmiş olan bu nəzəriyyəyə görə, əvvəlcə ağır piyada tankları tərəfindən cəbhədə bir yol, cığır açılmalı və bundan sonra da onlardan daha sürətli olan kreyser tankları sürətlə irəliləyərək düşmənin arxa tərəfinə sızmalı idilər. Düşmənin arxa cəbhəsinə sızan bu tanklar düşmənin rabitə və maddi-texniki təminat xətlərini kəsməli idilər. Əsas diqqət sürətə verildiyinə görə ilk istehsal olunan kreyser tanklarının çox incə zirehləri və eyni zamanda da yüngül silahları var idi. Lakin sürətə bu qədər əhəmiyyət verildiyinə görə ilk kreyser tanklarının zirehləri o dövrün şərtlərinə görə çox qeyri-adekvat idi. O dövrdəki zamanın şərtlərində yüngül zirehli texnikaların ön cəbhələrdə sağ qalmayacağı başa düşülməmişdi. Bu tanklar üçün digər mühüm çatışmazlıq isə kreyser tanklarının çox kiçik çaplı silahlar daşıması idi. Bir çox tankda 40 mm-lik silahlar mövcud idi. O dövrdə bu silahlar yaxşı zireh dağıtmaq qabiliyyətinə malik olsalar da, lakin yüksək dərəcədə dağıdıcılıq qabiliyyəti olan partlayıcı sursatları ata bilmirdilər. Bu texnikalar düşmənin tank əleyhinə nəzərdə tutulmuş olan silahları ilə asanlıqla zərərsizləşdirilirdilər. Onlar düşmən tankları ilə döyüşlərə başladıqdan sonra silahları da təkmilləşdirilməyə başlanmışdır. Tanklara əvvəlcə 57 mm-lik silahlar quraşdırılmış, daha sonralar isə bu tanklara 161,5 mm-lik silahlar quraşdırılmışdır, lakin bu ikinci silahlardan, gözlənilən effekt əldə edilməmişdir. Kreyser tankları hər nə qədər yüksək hərəkət qabiliyyətinə malik olsalar da, onların ən böyük problemləri şassi hissələrində idi. Bunun ən mühüm səbəbi bu tankların kağız üstündə dizayn edildikdən dərhal sonra istehsal edilmələri idi. Bu problem 1944-cü ildən Cromwell tanklarında istifadə edilən Rolls-Royce Meteor mühərriklərinin köməyi ilə böyük miqyasda həll edilmişdir.
Aralıq dövrdə istehsal edilmiş olan A-9, A-10, A-13 Mk I və A-13 Mk II tankları Fransa, Yunanıstan və Şimali Afrika cəbhəsində istifadə olunmuşdurlar. Britaniya istehsalı olan Christie asma sistemindən ilk dəfə olaraq A-13 (Mk I və Mk II versiyalarında) tanklarında istifadə edilmişdir. Bu asma sistemi ilk dəfə olaraq Kursk manevrlərində iştirak etmiş olan Britaniyanın hərbi müşahidəçiləri tərəfindən Sovet istehsalı olan BT Seriyalı tanklarda görülmüşdür və olduqca bəyənilmişdir. İkinci Dünya müharibəsinin ilk dövrlərində istifadə edilmiş olan Crusader tankları səhra müharibələrinin ən məşhur və müvəffəqiyyətli tankı hesab edilirdilər. İkinci Dünya müharibəsində istifadə edilən digər kreyser tanklarına isə Covenanter, Centaur, Cromwell və Cometti tankları daxildir. Centaur və Cromwell modelləri Normandiya əməliyyatından sonra başlayaraq, Centaur modeli isə 1945-ci ilin əvvəllərindən etibarən cəbhələrdə aktiv xidmətə başlamışdır. Müharibə dövründə silah və zireh müdafiəsi baxımından kreyser tankları ilə orta tanklar arasında elə də böyük fərqlər mövcud deyildi.
İnkişaf edən texnologiyalar nəticəsində müharibədə istifadə edilən ağır dərəcəli tanklarda artıq kreyser tanklarının sürətinə çatmışdılar və bu tank sinfi artıq köhnəlməyə başlamışdı. Ən son hazırlanmış olan kreyser sinfindəki tank Centurion olmuşdur. Centurion modelləri artıq "Ağır kreyser" sinfi kimi nəzərdə tutulmuşdu. Bu tank piyada tankının şassisini və kreyserin mobilliyini bir arada cəmləşdirmiş olan bir model idi. Bu fikir sonralar hər cür işi görə bilən "ümumi təyinatlı tanklar" ideyasını meydana gətirmişdir. Əslində, Centurion tanklarının müasir əsas döyüş tanklarının əsasını qoyduğunu deyə bilərik.
Kreyser tankı ideyası həm də 1930-cu illərdə SSRİ tərəfindən BT tank seriyasının (rus. Быстроходный танк; Rom: Bystrokhodny tank; azərb. Sürətli tank) yaradılmasının əsas məqsədi olmuşdur.
- Chamberlain, Peter; Ellis, Chris. British and American Tanks of World War II: The Complete Illustrated History of British, American and Commonwealth Tanks, Gun Motor Carriages and Special Purpose Vehicles, 1939–1945. New York, NY: Arco. 1969. ISBN 978-0-668-01867-8.
- Harris, J. P. Men, Ideas and Tanks: British Military Thought and Armoured Forces, 1903–1939. Manchester: Manchester University Press. 1995. ISBN 978-0-7190-4814-2.
- Postan, M. M. British War Production. History of the Second World War: United Kingdom Civil Series. London: HMSO. 1952. OCLC 459583161.
- Postan, M. M.; və b. Hancock, K. (redaktor). Design and Development of Weapons: Studies in Government and Industrial Organisation. History of the Second World War#United Kingdom Civil Series. London: HMSO & Longmans, Green & Co. 1964. ISBN 978-0-11630-089-8.
- Steele, Brett D. Military Re-engineering Between the World Wars. Rand Corporation. 2005. ISBN 978-0-8330-3721-3.
Kitablar
- Bingham, James. Crusader-Cruiser Mark VI. AFV Profiles. 1969/1971. Windsor: Profile. OCLC 54349416.
- Buckley, John. British Armour in the Normandy Campaign 1944. London: Taylor & Francis. 2006 [2004]. ISBN 978-0-415-40773-1.
- French, David. Raising Churchill's Army: The British Army and the War Against Germany 1919–1945. Oxford: Oxford University Press. 2001 [2000]. ISBN 978-0-19-924630-4.
- Milsom, J.; Sandars, J.; Scarborough, G. Crusader. Classic Armoured Fighting Vehicles: Their History and How to Model Them. Cambridge: Patrick Stephens for Airfix products. 1976. ISBN 978-0-85059-194-1.
- Murray, W.; Millett, A. R. Military Innovation in the Interwar Period (17th). New York: Cambridge University Press. 2006 [1996]. ISBN 978-0-521-63760-2.
- Ness, L. Jane's World War II Tanks and Fighting Vehicles: The Complete Guide (PDF) (online). London: HarperCollins. 2002. ISBN 978-0-00-711228-9. İstifadə tarixi: 8 March 2016.
- Place, T. H. Military Training in the British Army, 1940–1944: From Dunkirk to D-Day. Military History and Policy (pbk.). London: Frank Cass. 2000. ISBN 978-0-7146-8091-0.
- Plant, J. Cruiser Tank Warfare. London: New Generation. 2014. ISBN 978-1-910394-17-5.
- Tucker, Spencer. Tanks: An Illustrated History of Their Impact. Weapons and Warfare. Santa Barbara, CA: ABC-Clio Information Services. 2004. ISBN 978-1-57607-995-9.
Tezislər
- Armstrong, G. P. The Controversy over Tanks in the British Army 1919 to 1933 (PhD). King's College London (University of London). 1976. OCLC 731234928. Şablon:EThOS. İstifadə tarixi: 9 March 2016.
- Coombs, B. British Tank Production, 1934–1945 (PhD). University of Kent. 2011. OCLC 872698322. Şablon:EThOS. İstifadə tarixi: 10 March 2016. Şablon:Registration required
- Forrester, C. J. Montgomery and his Legions: A Study of Operational Development, Innovation and Command in 21st Army Group, North-West Europe, 1944–45 (PhD). University of Leeds. 2010. OCLC 767733859. Şablon:EThOS. İstifadə tarixi: 2 November 2016.
- Salmon, R. E. The Management of Change: Mechanizing the British Regular and Household Cavalry Regiments 1918–1942 (PhD). University of Wolverhampton. 2013. hdl:2436/315320. OCLC 879390776. Şablon:EThOS. İstifadə tarixi: 10 March 2016. Şablon:Free access