Kortizol (hidrokortizon) — böyrəküstü vəzilərdə istehsal olunan hormon. Bədəndəki stressi tənzimləyir, qan təzyiqi səviyyəsinə, zülalların, yağların və karbohidratların mübadiləsinə təsir göstərir. Steroid xarakterli bioloji aktiv qlükokortikoid hormonu, yəni onun strukturunda steran nüvəsi var. Kortizol adrenokortikotrop hormonun (ACTH - hipofizin hormonu) təsiri altında böyrəküstü vəzilərin xarici təbəqəsi (korteks) tərəfindən ifraz olunur. ACTH-nin ifrazı, öz növbəsində, hipotalamusun müvafiq relizinq faktoru (CRH - kortikotropin azad edən hormon və ya kortikoliberin ) tərəfindən stimullaşdırılır.
| Kortizol | |
|---|---|
 | |
| Ümumi | |
| Kimyəvi formulu | C₂₁H₃₀O₅[1] |
| Molyar kütlə | 0 kq[1] |
| Termik xüsusiyyətlər | |
| Ərimə nöqtəsi | 214 °C[2], 212,5 °C[2] |
| Təsnifatı | |
| CAS-da qeyd. nöm. | 50-23-7 |
| PubChem | 5754 |
| ChEBI | 17650 |
| ChemSpider | 5551 |
Böyrəküstü vəzlərinin hiperfunksiyası Kuşinq xəstəliyinin klinik mənzərəsinə gətirib çıxarır, qeyri-kafi funksiya Addison xəstəliyi adlanır. Bundan əlavə, kortizol böyümənin tənzimlənməsində iştirak edir.
1930-cu illərdə amerikalı və avropalı tədqiqatçılar böyrəküstü vəzilərin ifraz etdiyi aktiv maddələri müstəqil şəkildə öyrəndilər. Orqanlarda bu maddələrin tərkibi son dərəcə aşağıdır. Beləliklə, o dövrdə mövcud olan təhlil üsulları ilə strukturun birbaşa aydınlaşdırılması mümkün deyildi. Buna görə də, Edvard Kalvin Kendall və onun həmkarları kəsim məntəqələrində 1,25 milyon baş mal-qaradan vəzi çıxarmalı oldular[3] . Ekstraktdan onlar əvvəlcə A-H birləşmələri adlanan səkkiz steroidi təcrid etdilər. Kendall daha sonra E Kompozisiyasına kortizon adını verdi; " Birləşmiş F" daha sonra kortizol adlandırıldı. Tadeus Reyxşteyn maddənin kimyəvi quruluşunu və konfiqurasiyasını müəyyən edə bildi[4][5][6]. Bir xiral maddə formal olaraq karbon atomlarının nömrələnməsini verən steroid karbohidrogen preqnandan əldə edilə bilər. Üç hidroksil qrupu və iki keton qrupu var, bunlardan biri α,β-doymamış (birləşmiş), enon quruluşudur. Hidroksil qrupları ilkin, ikincili və üçüncülü olaraq təsnif edilir ki, bu da reaktivlikdə əks olunur.
- ↑ 1 2 50-23-7 (ing.).
- ↑ 1 2 Bradley J., Williams A. J., Andrew S.I.D. Lang Jean-Claude Bradley Open Melting Point Dataset. // Figshare 2014. doi:10.6084/M9.FIGSHARE.1031637.V2
- ↑ E.C. Kendall. In: Cold Spring Harbor Quart. Biol., Band 5, 299 (1937).
- ↑ Helvetica Chimica Acta, 20, 953 (1937).
- ↑ Helvetica Chimica Acta, 25, 988 (1942).
- ↑ Helvetica Chimica Acta, 30, 205 (1947).