Koqnitiv təhrif və ya idraki təhrif — koqnitiv elmdə subyektiv inanclar (qərəzlər) və stereotiplər, sosial, əxlaqi və emosional amillər, məlumatların işlənməsi və təhlilindəki uğursuzluqlar, fiziki məhdudiyyətlər və insan beyninin struktur xüsusiyyətləri səbəbindən davranış, qavrayış və təfəkkürdə sistematik pozuntulara aid olan anlayış.
Koqnitiv təhriflər idrak sxemlərinə daxil edilmiş disfunksional inanclardan yaranır və avtomatik düşüncələrin təhlili ilə asanlıqla aşkar edilir.[1] İnsanlar öz qavrayışlarından asılı olaraq öz “subyektiv sosial reallığını” yaratmağa meyllidirlər və bu subyektiv reallıq onların cəmiyyətdəki davranışını müəyyən edə bilər. Beləliklə, koqnitiv təhriflər qavrayış aberrasiyalarına, qeyri-dəqiq mühakimələrə, məntiqsiz şərhlərə və ya sözün geniş mənasında davranışda irrasionallığa səbəb ola bilər .
Bəzi koqnitiv təhriflər fərdin konkret şəraitdə daha effektiv fəaliyyətinə kömək edə bilər.[2] Bundan əlavə, bəzi koqnitiv təhriflər qərar qəbul etmə sürətinin onun dəqiqliyindən daha vacib olduğu vəziyyətlərdə daha sürətli qərar qəbul etməyə imkan verir.[3] Digər koqnitiv təhriflər insanın məhdud məlumat emal imkanlarının[4] və ya müvafiq zehni mexanizmlərin olmamasının ( məhdud rasionallığın ) birbaşa nəticəsidir.[5]
Koqnitiv təhriflərə dair tədqiqatlar koqnitivistika, sosial psixologiya və davranış iqtisadiyyatı üçün mühüm təsirlərə malikdir, çünki bu, bizə qavrayış və qərar qəbuletmə prosesində yatan psixoloji prosesləri “təcrid etməyə” imkan verir. Kaneman və Tverski (1996) idraki təhriflərin öyrənilməsinin xüsusilə tibb sahəsində mühüm praktiki təsirlərə malik olduğunu iddia edirlər.[6]
Koqnitiv təhriflər müxtəlif səbəblərdən yarana bilər, o cümlədən:
- ↑ "А. А. Александров Интегративная психотерапия". 2014-02-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-02-11.
- ↑ For instance: Gigerenzer, G. & Goldstein, D. G. Reasoning the fast and frugal way: Models of bounded rationality. (ingilis). 1996. 650—669.
- ↑ Tversky, A., & Kahneman, D. Judgement under uncertainty: Heuristics and biases. (ingilis). 1974. 1124—1131.
- ↑ Haselton, M. G., Nettle, D., & Andrews, P. W. The evolution of cognitive bias. In D. M. Buss (Ed.), The Handbook of Evolutionary Psychology: Hoboken, NJ, US: John Wiley & Sons Inc. 2005. 724–746.
- ↑ Bless, H., Fiedler, K., & Strack, F. Social cognition: How individuals construct social reality. Hove and New York: Psychology Press. 2004.
- ↑ Kahneman, D., & Tversky, A. On the reality of cognitive illusions // Psychological Review . 103 (journal) (ingilis). № 3. 1996. 582—591. doi:10.1037/0033-295X.103.3.582.
- ↑ Wang X. T, Simons Frédéric, Brédart Serge. Social cues and verbal framing in risky choice // Journal of Behavioral Decision Making . 14 (ingilis). № 1. — 2001. yanvar. — 1—15. doi:10.1002/1099-0771(200101)14:1<1::AID-BDM361>3.0.CO;2-N. ISSN 0894-3257.