Koqnitiv davranış terapiyası[1] (KDT; ing. cognitive behavioural therapy, CBT), Koqnitiv-davranış psixoterapiyası, və ya koqnitiv-bixevioral psixoterapiyası (KDP) — koqnitiv terapiya ilə davranış terapiyasını birləşdirən geniş istifadə olunan hərtərəfli psixoterapiya forması. Koqnitiv-davranış terapiyası müxtəlif psixi pozğunluqlar üçün effektivdir və düşüncələri dəyişdirməklə, xəstənin davranışını dəyişdirməklə və ya hər ikisini dəyişdirməklə uyğun olmayan emosional reaksiyaların dəyişdirilməsinə yönəlmiş qısamüddətli, bacarıqlara yönəlmiş müalicədir[2].
| Koqnitiv davranış terapiyası | |
|---|---|
| XBT-10-PKS | GZ58ZZZ |
| MeSH | D015928 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
KDT araşdırmaları davamlı mübahisələrin mövzusudur. Bəzi araşdırmaçılar[3] onun başqa müalicə növlərindən daha effektiv olduğunu iddia edir. Bir sıra başqa araşdırmaçı[4][5][6][7][8] və həkim[9][10] isə bu iddiaların etibarlığını sual altına qoyur. Məsələn, bir araşdırma[3] KDT-nin narahatlıq və depressiya üçün nisbətən üstün müalicə olduğunu göstərsə də, həmin tədqiqatı yenidən analiz edən alimlər[6] KDT-nin digər standart müalicə üsullarından üstün olmadığını aşkar etmişlər. Üstəlik, on üç əlavə klinik sınaq nəticələrini yenidən qiymətləndirərək, bu sınaqların KDT-nin üstünlüyünü sübut edə bilmədiyi qənaətinə gəlmişlər.
2015-ci ildə dərc edilən meta-analiz isə KDT-nin depressiyaya qarşı effektivliyinin 1977-ci ildən bəri azalmaqda olduğunu ortaya qoymuşdur. Araşdırmacılar bu azalmanın dəqiq səbəbindən əmin olmasalar da, mümkün amillər arasında terapevtlərin qeyri-kafi hazırlığı, təlimatlarə əməl olunmaması, terapevt təcrübəsinin azlığı və xəstələrin müalicənin effektivliyinə inamının zəifləməsi göstərilir.[11]
KDT araşdırmalarında tərk etmə dərəcəsi yüksəkdir. 2008-ci ildə çap olunan meta analiz göstərmişdir ki, KDT-nin başqa terapiya metodları ilə müqayisədə tərk etmə dərəcəsi 17% daha yüksəkdir.[7] 2015-ci ilin meta analizi isə müalicədən öncə tərk etmə dərəcəsinin 15,9%, müalicə dövründə isə əlavə 26,2% olduğunu göstərmişdi.[12] Yüksək tərk etmə dərəcəsi xüsusilə bir neçə pozuntunun müalicəsində əyandır. Özəlliklə, qidalanma pozuntusu olan anoreksiya hansı ki, adi olaraq, KDT vasitəsi ilə müalicə olunur. KDT müalicəsi olunanların, onu qurtarmamış tərk edib, anoreksik davranışlarına qayıtmaq şansı yüksəkdir.[13]
Determinizm KDT-nin gizli fərziyyələrindən biridir. Bu yanaşmada iradə azadlığının mövcudluğu nəzərə alınmır.[9]
Fərhad Dalal (ing. Farhad Dalal) KDT-ni tənqid edən kitab yazmışdı. Həmin kitab KDT-nin etik əsaslarını sual altına qoyur.[14]
Bəzi terapevtlər KDT-nin yan təsirləri və "arzuolunmayan olaylar" (ing. unwanted events) haqqında xəbər verirlər. Məsələn, 2018-ci ildə nəşr olunmuş araşdırmada pasientlərin 27%-inin "mənfi salamatlıq/distress" (ing. negative wellbeing/distress) olduğu deyilirdi.[15]
- ↑ [1]
- ↑ Kaczkurkin A. N., Foa E. B. Cognitive-behavioral therapy for anxiety disorders: an update on the empirical evidence. (англ.) // Dialogues In Clinical Neuroscience. — 2015. — September (vol. 17, no. 3). — P. 337–346. — PMID 26487814.
- ↑ 1 2 Tolin DF. "Is cognitive-behavioral therapy more effective than other therapies? A meta-analytic review". Clinical Psychology Review. 30 (6). August 2010: 710–720. doi:10.1016/j.cpr.2010.05.003. PMID 20547435.
- ↑ Barth J, Munder T, Gerger H, Nüesch E, Trelle S, Znoj H, və b. "Comparative efficacy of seven psychotherapeutic interventions for patients with depression: a network meta-analysis". PLOS Medicine. 10 (5). 2013: e1001454. doi:10.1371/journal.pmed.1001454. PMC 3665892. PMID 23723742.
- ↑ Wampold BE, Flückiger C, Del Re AC, Yulish NE, Frost ND, Pace BT, və b. "In pursuit of truth: A critical examination of meta-analyses of cognitive behavior therapy". Psychotherapy Research. 27 (1). January 2017: 14–32. doi:10.1080/10503307.2016.1249433. PMID 27884095.
- ↑ 1 2 Baardseth TP, Goldberg SB, Pace BT, Wislocki AP, Frost ND, Siddiqui JR, və b. "Cognitive-behavioral therapy versus other therapies: redux". Clinical Psychology Review. 33 (3). April 2013: 395–405. doi:10.1016/j.cpr.2013.01.004. PMID 23416876.
- ↑ 1 2 Cuijpers P, van Straten A, Andersson G, van Oppen P. "Psychotherapy for depression in adults: a meta-analysis of comparative outcome studies". Journal of Consulting and Clinical Psychology. 76 (6). December 2008: 909–922. doi:10.1037/a0013075. PMID 19045960.
- ↑ Glenn CR, Franklin JC, Nock MK. "Evidence-based psychosocial treatments for self-injurious thoughts and behaviors in youth". Journal of Clinical Child and Adolescent Psychology. 44 (1). 2014: 1–29. doi:10.1080/15374416.2014.945211. PMC 4557625. PMID 25256034.
- ↑ 1 2 Slife BD, William RN. What's behind the research? Discovering hidden assumptions in the behavioral sciences. Thousand Oaks, CA: Sage. 1995.
- ↑ Fancher RT. Cultures of healing: Correcting the image of American mental health care. New York: W. H. Freeman and Company. 1995.
- ↑ Johnsen TJ, Friborg O. "The effects of cognitive behavioral therapy as an anti-depressive treatment is falling: A meta-analysis". Psychological Bulletin. 141 (4). July 2015: 747–768. doi:10.1037/bul0000015. PMID 25961373.
- ↑ Meta-analysis of dropout from cognitive behavioral therapy: Magnitude, timing, and moderators
- ↑ Nolen-Hoeksema S. Abnormal Psychology (6th). McGraw-Hill Education. 2014. səh. 357. ISBN 978-1-259-06072-4.
- ↑ "CBT: The Cognitive Behavioural Tsunami: Managerialism, Politics and the Corruptions of Science". Routledge & CRC Press. 19 September 2018.
- ↑ Schermuly-Haupt ML, Linden M, Rush AJ. "Unwanted Events and Side Effects in Cognitive Behavior Therapy". Cognitive Therapy. 42 (3). 1 June 2018: 219–229. doi:10.1007/s10608-018-9904-y. ISSN 1573-2819.