Konteyner gəmisi

Yük daşımacılığının iki əsas növü mövcuddur: kütləvi (bulk) yük və bağlamalı (break-bulk) yük. Kütləvi yüklər (taxıl, kömür və s.) gəminin tutqularında qablaşdırılmadan daşınır.^[2] Bağlamalı yüklər isə qutular, bağlamalar və digər formada qablaşdırılmış sənaye məhsullarıdır.^[3]

1950-ci illərə qədər bağlamalı yüklərin daşınması əl ilə yükləmə, bağlama və boşaltma kimi uzun və ağır əməy tələb edirdi. Konteynerləşdirmə prosesi bu işi standartlaşdıraraq çox sadələşdirdi: təxminən 1 000–3 000 kub fut (və ya 64 000 funtadək) yük bir konteynerdə daşınır və gəmidə standart üsulla sabitlənir.^[4]

Konteynerləşdirmə nəticəsində yükləmə-boşaltma vaxtı 84% azaldı, daşınma xərcləri 35% aşağı düşdü.^[5]

2001-ci ilə gəldikdə, dünyada konteynerlə daşınan qeyri-kütləvi yüklərin payı 90%-dən çox idi.^[5] 2009-cu ildə isə quru yüklərin təxminən dörddə biri konteynerlə daşınırdı — bu, 125 milyon TEU və ya 1,19 milyard ton yük demək idi.^[6]

Standartlaşdırılmış yük qutularını daşımaq üçün nəzərdə tutulmuş ilk gəmilər XVIII əsrin sonlarında İngiltərədə istifadə olunurdu. 1766-cı ildə mühəndis Ceyms Brindli Mançester bölgəsində kömür daşımaq üçün “Starvationer” adlı gəmini 10 taxta konteynerlə təchiz etmişdi.^[7][8]

II Dünya müharibəsindən əvvəl London–Paris lüks qatarlarının baqajı xüsusi konteynerlərdə daşınırdı. Bu konteynerlər Dover və Kaley limanları arasında düz platformalı vaqonlarla nəql olunurdu.^[1]

1931-ci ildə dünyanın ilk konteyner gəmisi — SS Autocarrier istifadəyə verildi.^[7][8]

II Dünya müharibəsindən sonra artıq qalmış T2 tankerləri konteyner gəmisinə çevrilməyə başladı. 1951-ci ildə Danimarkada və Sietl–Alyaska xəttində ilk xüsusi konteyner gəmiləri fəaliyyət göstərirdi.^[7]

Müasir konteyner gəmiçiliyinin simvolu hesab edilən ilk kommersiya uğurlu gəmi SS Ideal X idi — 1956-cı ildə 58 metal konteyneri Nyu-Cersidən Hyustona daşıdı.^[9][10] Bu prosesin əsas təşəbbüskarı amerikalı iş adamı Malcom McLean idi. 1955-ci ildə o, Pan Atlantic Steamship şirkətini satın aldı və gəmiləri standart metal konteyner daşımağa uyğunlaşdırdı.^[11] 26 aprel 1956-cı ildə Ideal X gəmisinin ilk səyahəti dəniz daşımalarında yeni dövrün başlanğıcı hesab olunur.^[12][13]

1950-ci illərdə ABŞ Müdafiə Nazirliyinin spesifikasiyası əsasında hazırlanmış polad konteynerlər intermodal daşımacılığın standartını formalaşdırdı.

1955-ci ildə Clifford J. Rogers adlı gəmi dünyanın ilk xüsusi layihələndirilmiş konteyner gəmisi kimi istismara verildi və 1956-cı ildə White Pass & Yukon Route dəmir yolu konteyner sistemini tətbiq etməyə başladı.^[14]

Konteyner gəmiləri intermodal yükdaşımanın tələblərinə uyğun şəkildə dizayn edilmişdir,^[15] və ənənəvi yük gəmilərində mövcud olan ayrıca lyuklar, anbar bölmələri və digər bölmələrə ehtiyacı aradan qaldırmışdır. Tipik bir konteyner gəmisinin gövdəsi böyük bir anqarı və ya nəhəng anbarı xatırladır və şaquli bələdçi relslərdən istifadə edilməklə fərdi saxlama hüceyrələrinə bölünür. Bu hüceyrələr konteynerlərin yerləşdirilməsi üçün nəzərdə tutulur. Konteynerlər adətən poladdan, bəzən isə alüminium, şüşəplast və ya kontrplakdan hazırlanır və gəmi ilə qatar, yük maşını və ya yarıqoşqu arasında intermodal daşımaya uyğunlaşdırılır. Göndəriş konteynerləri növünə, ölçüsünə və funksiyasına görə kateqoriyalara bölünür.^[16]

Bu gün dünyada qeyri-kütləvi yüklərin təxminən 90%-i, təxminən 50 min konteyner gəmisi vasitəsilə daşınır.^[17] Müasir konteyner gəmiləri 24 000 TEU-dan çox yük daşıya bilir. Ən böyük konteyner gəmiləri təxminən 400 metr (1,300 ft) uzunluğa malikdir və İkinci Dünya müharibəsinədək istifadə olunan 16–17 yük gəmisinin ümumi yükdaşıma qabiliyyətinə bərabər miqdarda yüklə nəql edə bilir.^[18]

Müasir konteyner gəmilərinin dizaynında bir neçə əsas məqam var. Toplu yük daşıyıcıları və ümumi yük gəmilərinə bənzər gövdə möhkəm kil ətrafında qurulub.^[19] Bu çərçivəyə bir və ya daha çox göyərtə altındakı yük [[gəmi]|tribuna]], çoxsaylı çənlər və mühərrik otağı yerləşdirilib. Tribunaların üstündə daha çox konteynerin yığıla biləcəyi lyuk qapaqları var. Bir çox konteyner gəmilərində yük kranları quraşdırılıb, bəzilərində isə göyərtədə konteynerləri bərkitmək üçün xüsusi sistemlər mövcuddur.

Müasir yük gəmisinin gövdəsi polad lövhələrdən və möhkəmləndirici şüalardan ibarət mürəkkəb bir quruluşdur. Gəminin çərçivələri qabırğalara bənzəyən və kilə düz bucaq altında bərkidilmişdir.^[19] Gəminin əsas göyərtəsi, gövdə çərçivəsinin yuxarı hissəsini örtən metal lövhə, çərçivələrin yuxarı hissələrinə bərkidilmiş və gəminin bütün enini əhatə edən şüalarla dəstəklənir.^[19] Şüalar təkcə göyərtəni deyil, həm də göyərtə, çərçivələr və eninə arakəsmələrlə birlikdə korpusu möhkəmləndirir və gücləndirir.^[19] Son gövdələrin digər bir xüsusiyyəti, gəminin uzunluğunun çox hissəsini əhatə edən ikinci su keçirməyən korpus təmin edən ikiqat dibli çənlər dəstidir.^[20] İkiqat dibli gəmilər ümumiyyətlə yanacaq yağı, ballast suyu və ya şirin su kimi mayeləri saxlayır.^[20]

Gəminin mühərrik otağında əsas mühərriklər və şirin su və kanalizasiya sistemləri, elektrik generatorları, yanğın nasosları və kondisionerlər kimi köməkçi mexanizmlər yerləşir.^[20] Əksər yeni gəmilərdə mühərrik otağı arxa hissədə yerləşir.

• Conrad, Edward E. 12. Containership Operations // Hayler, William (redaktor). Merchant Marine Officers' Handbook: based on the original edition by Edward A. Turpin and William A. MacEwen (5th). Cambridge, Md: Cornell Maritime Press. 1989. ISBN 978-0-87033-379-8.
• Huber, Mark. Tanker operations: a handbook for the person-in-charge (PIC). Cambridge, MD: Cornell Maritime Press. 2001. ISBN 978-0-87033-528-0.
• Cudahy, Brian J. Box boats: how container ships changed the world. New York: Fordham University Press. 2006. ISBN 978-0-8232-2568-2.
• Hayler, William B.; Keever, John M. American Merchant Seaman's Manual. Cornell Maritime Pr. 2003. ISBN 978-0-87033-549-5.
• Peck and Hale. "Container Stowage and Securing Systems" (PDF). West Sayville, NY: Peck & Hale. 2000. 15 iyul 2011 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 mart 2011.
• Sauerbier, Charles L.; Meurn, Robert J. Marine Cargo Operations: a guide to stowage. Cambridge, Md: Cornell Maritime Press. 2004. ISBN 978-0-87033-550-1.

• Autoridad del Canal de Panamá. MR Notice to Shipping Number N-1-2005 (PDF). Notices to Shipping. Balboa-Ancon: Autoridad del Canal de Panamá. 2005. 11–12. 11 iyun 2011 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 aprel 2008.
• Autoridad del Canal de Panamá. Proposal for the Expansion of the Panama Canal: Third Set of Locks Project (PDF). Notices to Shipping. Balboa-Ancon: Autoridad del Canal de Panamá. 2006. 21 iyul 2011 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 mart 2011.
• Autoridad del Canal de Panamá. Dimensions for Future Lock Chambers and "New Panamax" Vessels (PDF). Notices to Shipping. Balboa-Ancon: Autoridad del Canal de Panamá. 2009. 6 may 2009 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 mart 2011.
• MAN Diesel. "Propulsion Trends in Container Vessels" (PDF). Copenhagen: MAN Diesel. 2009. 7 may 2012 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 dekabr 2011.

• Bureau of Transportation Statistics 2007. Maritime Trade & Transportation (PDF). Washington, D.C.: United States Department of Transportation, Research and Innovative Technology Administration. 2008. 10 may 2009 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 mart 2011.
• Central Intelligence Agency. CIA World Factbook 2009. Skyhorse Publishing. 2009. ISBN 978-1-60239-080-5. İstifadə tarixi: 21 fevral 2011.
• Economic and Social Commission for Asia and the Pacific. Review of Developments in Transport in Asia and the Pacific 2007: Data and Trends (Economic and Social Commission for Asia and the Pacific). New York: United Nations. 2009. 144–146. ISBN 978-92-1-120534-3. İstifadə tarixi: 5 mart 2011.
• United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD). Review of Maritime Transport, 2010 (PDF). New York and Geneva: United Nations. 2010. ISBN 978-92-1-112810-9.^{[daimi ölü keçid]}
• United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD). Review of Maritime Transport, 2012 (PDF). New York and Geneva: United Nations. 2012. ISBN 978-92-1-112860-4.

• Bohlman, Michael T. "ISO's container standards are nothing but good news" (PDF). ISO Bulletin. sentyabr 2001: 12–15. 9 aprel 2008 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
• The New Scientist. "News and Comments". New Scientist. 4 (79). 22 may 1958: 10. 7 iyul 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib..
• Cudahy, Brian J. "The Containership Revolution: Malcom McLean's 1956 Innovation Goes Global" (PDF). TR News. 246. sentyabr–oktyabr 2006: 5–9. İstifadə tarixi: 1 mart 2011..
• Horizon Lines. "History of Sea-Land, CSX Lines, and Horizon Lines Timeline (1956–Present)". Horizon Lines web site. 27 dekabr 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 fevral 2011.
• International Confederation of Free Trade Unions; Trade Union Advisory Committee to the OECD; International Transport Workers' Federation; Greenpeace International. More Troubled Waters: Fishing, Pollution, and FOCs (PDF). Johannesburg: 2002 World Summit on Sustainable Development. 2002. İstifadə tarixi: 12 iyun 2010.
• Jankowski, William M. Maritime Shipping Container Security and the Defense Transportation System: Problems and Policy in the 21st Century (Tezis). Naval Postgraduate School. 2003. 29 iyun 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 fevral 2011.
• Levinson, Marc. The Box: How the Shipping Container Made the World Smaller and the World Economy Bigger. Princeton, N.J: Princeton University Press. 2006. ISBN 978-0-691-12324-0.
• Nichols, C. Reid; Williams, Robert G. Encyclopedia of Marine Science. Infobase Publishing. noyabr 2008. 121–122. ISBN 978-0-8160-5022-2. İstifadə tarixi: 8 mart 2011.
• Roland, Alex; Bolster, W Jeffrey; Keyssar, Alexander. The way of the ship: America's maritime history reenvisioned. Hoboken, New Jersey: John Wiley and Sons. 2008. ISBN 978-0-470-13600-3.
• "The container industry: The world in a box". The Economist. 16 mart 2006. İstifadə tarixi: 22 fevral 2011.

• Michael McNicholas. Maritime security: an introduction. Boston, MA: Butterworth Heinemann. 2008. ISBN 978-0-12-370859-5. İstifadə tarixi: 5 mart 2011.
• Chia-Hsun Chan; Jingjing Xu; Dong-Ping Song. "An analysis of safety and security risks in container shipping operations: A case study of Taiwan". Safety Science. 63 (925–7535). mart 2014: 168–178. doi:10.1016/j.ssci.2013.11.008. İstifadə tarixi: 17 aprel 2024.

• Ancient and modern mariners: The romance of the high seas in an age of quantification – article in The Economist about a voyage on a 21st-century container ship
• Rodrigo de Larrucea, Jaime. "Container Ship Safety" (PDF). İstifadə tarixi: 19 aprel 2012.