Konfederasiya maddələri və ya rəsmi adı ilə Konfederasiya maddələri və Əbədi İttifaq — On üç koloniyada qəbul edilmiş bir razılaşma və erkən hüquqi sənəd idi. Bu sənəd Amerika İnqilabı dövründə ölkənin ilk idarəetmə sənədi kimi xidmət etmişdir. O, 1776-cı ilin iyulundan 1777-ci ilin noyabrına qədər Filadelfiyada İkinci Kontinental Konqres tərəfindən müzakirə olunmuş, 1777-ci il noyabrın 15-də Konqres tərəfindən yekunlaşdırılmış və 13 kolonial ştatın hamısı tərəfindən təsdiqləndikdən sonra 1781-ci il martın 1-də qüvvəyə minmişdir.
| Konfederasiya maddələri və Əbədi ittifaq | |
|---|---|
| ing. Articles of Confederation | |
 Konfederasiya maddələrinin 1-ci səhifəsi | |
| İmzalanma tarixi | 15 noyabr 1777 |
| Təsdiqlənib | 2 fevral 1781 |
| Orijinal dil | ingilis dili |
| Müəllif | Kontinental Konqres |
| İmzalayanlar | Kontinental Konqres |
| Məqsədi | ABŞ-nin birinci konstitusiyası |
ABŞ-nin yaradılmasının elan edilməsindən sonra II Kontinental Konqresin dövlət quruculuğu sahəsində atdığı növbəti addımı İttifaq Konstitusiyasının qəbul edilməsi idi. Riçard Henri Linin 1775-ci il 7 iyun tarixli qətnaməsinin reallaşdırılması məqsədi ilə Konqres 1776-cı il iyunun 12-də Con Dikinsonun rəhbərlik etdiyi 13 nəfərdən ibarət komitə yaratmışdı. Komitənin tərkibinə Semyuel Adams, Robert Livingston, Edvard Ratlec, Rocer Şerman, Tomas Stoun, Stiven Hopkins, Tomas Makkin və başqaları daxil idi. "İstiqlaliyyət bəyannaməsi"nin qəbul edilməsindən sonra ştatlarda yerli hakimiyyətin və cəmiyyətin yeni hüquqi əsaslarda qurulması üçün konstitusiyaların tərtib olunmasına başlanılmışdı. Belə bir vəziyyətdə ABŞ-nin da yazılı konstitusiyasının tərtib olunmasına zərurət yaranmışdı. Müharibə dövründə Konqres həddən artıq siyasi, diplomatik, hərbi və iqtisadi hakimiyyətə sahib olmuşdu. Konqres ticarət məhdudiyyətləri tətbiq etmiş, ordu yaratmış və onu təmin etmişdi, dövriyyəyə kağız pulları buraxmışdı və xarici dövlətlər ilə danışıqlar aparmışdı. Qiyamçı kütlədən legitim millətə çevrilmək üçün kolonistlər beynəlxalq aləmdə tanınmaya və bununla da lazımi yardımı almağa çalışmalı idilər. Komissiya konstitusiyanın əsası kimi B.Franklinin 1754-cü ildə təklif etdiyi "Olbani planı" nəzərdə tutmuşdu. Konqresdə İttifaqın yaradılması məsələsi müzakirə olunarkən hələ 1643-cü ildə Nyu-Inqlendin 4 koloniyasının Massaçusets, Konnektikut, Nyu-Plimut və Nyu-Heyven, yaratdıqları Konfederasiyanın təcrübəsi diqqətə alınmışdı. Eyni zamanda 1686-1689-cu illərdə İngiltərə kralının fərmanı ilə Nyu-Inqlend və Delaver ilə Pensilvaniya istisna olunmaqla orta zolaqda yerlə şən koloniyaların ərazisini əhatə etmiş Nyu-Inqlend Dominionunun mövcudluğu da nəzərə alınmışdı. I Kontinental Konqresdə Cozef Qalloueyin irəli sürdüyü İttifaq planının Olbani planı ilə oxşarlığı çox idi. Loyalist dairələrin müdafiə etdikləri bu plan radikallar tərəfindən rədd edildi.
C.Dikinsonun konstitusiya komissiyası mütəmadi olaraq fəaliyyət göstərirdi və artıq iyulun 12-də onun ilkin layihəsini təqdim etdi. Müzakirələrin gedişində dövlət suverenliyi, Konqresə veriləcək səlahiyyətlərin dəqiqləşdirilməsi, məhkəmə haki miyyəti, səsvermə prosedurası, ştatların qərb torpaqlarına iddiaları kimi məsələlər nəzərdən keçirildi. Nəhayət, 1777-ci il noyabrın 15-də ABŞ-nin "Konfederasiyanın əsasları və Əbədi İttifaq" adlı ilk konstitusiyasının layihəsi son variantda tərtib olundu. Ştatlar arasında sənədlə bağlı konsensusun əldə edilməsi üçün onların öz suverenliklərini qoruyub saxlayacaqları, yaradılacaq Konqresin məhdud səlahiy yətlərə malik olacağı və qərb torpaqlarına iddiaların təmin olunmasına kimi onun bitərəf sahibliyi haqqında güzəştlər edildi.
1777-ci ilin noyabrın sonlarında Konstitusiya ratifikasiya olunmaq üçün ştatlara təqdim olundu. İlk olaraq, onu 1777-ci il dekabrın 16-da Virciniya ştatı ratifikasiya etdi. Daha 11 ştat konstitusiyanı 14 ay ərzində, yəni 1779-cu ilin fevralın 1-ə kimi ratifikasiya etdilər. Hər ştata konstitusiyanın Konqresin prezidenti Henri Lorensin və Çarlz Tomsonun imzaladığı, digər imzaların və tarixin qoyulmadığı nüsxələri göndərilmişdi. Həmin nüsxələr təsdiq edildikdən sonra 1778-ci il iyunun 27-də Konqres ratifikasiya prosesinin həlledici mərhələsinə başladı. Konqres bütün ştatların nümayəndələri tərəfindən imzalanacaq konstitusiyanın yekun sənədini hazır ladı. İyulun 9-dan etibarən isə onun imzalanması prosesi başlandı.
Merilend ştatı qərb torpaqlarına sahib olmaq istəyən ştatların öz niyyətlərindən ələ çəkməyənə kimi konstitusiyanı ratifikasiya etməkdən imtina etdirirdi. Yalnız həmin ştatların qərb torpaqlarına qəsd etmədiklərinə əmin olduqdan sonra 1781-ci il fevralın 2-də Merilendin Assambleyası konstitusiyanı ratifikasiya etdi. Merilendin bu addımının bir səbəbi də ingilis hərbi donanmasının Çesapik körfəzində fəaliyyəti səbəbindən yaranmış təhlükə ilə bağlı Fransa səfirindən yardım istəməsi olmuşdur. Belə ki, səfir belə bir yardımın təqdim edilməsi müqabilində Merilendin konstitusiyanı ratifikasiya etməsini şərt olaraq irəli sürmüşdü. Merilendin Konqresdə nümayəndələrinin yekun sənədi martın 1-də imzaladıqdan sonra isə Konqres rəsmən Konstitusiyanın ölkənin əsas qanununa çevrildiyini bəyan etdi. [1]
Konfederasiyanın maddələri 1777-ci ilin noyabr ayının sonunda ratifikasiya etmələri üçün ştatlara təqdim edildi. Virciniya ştatı 1777-ci ilin 16 dekabrında sənədi ratifikasiya edərək bunu edən ilk ştat oldu. 1779-cu ilin fevralına qədər, yəni sənədin ştatlara təqdim edilməsindən 14 ay sonra 12 ştat maddələri ratifikasiya etmişdi. Təkcə Merilend ştatı bəzi ştatların, xüsusilə Virciniyanın Ohayo çayının qərb sahilindəki ərazilərə olan iddiasından imtina etməyincə sənədi ratifikasiya etməkdən imtina etdi. Merilend Baş Assambleyasının digər ştatların bunu qəbul edib, sənədi ratifikasiya edəcəklərindən əmin olması iki il çəkdi. Bu müddət ərzində Konqres maddələri de-fakto idarəetmə sənədi kimi qəbul edib, istifadə edirdi. Merilend nəhayət, 2 fevral 1781-ci ildə sənədi ratifikasiya etdi. Martın 1-də Konqresə Merilend ştatının razılığı barədə məlumat verildi və Konqres Konfederasiyanın maddələri rəsmi olaraq ölkənin qanunu elan etdi. [2]
Ştatların sənədi ratifikasiya etmə tarixləri:
| Ştat | Tarix | |
|---|---|---|
| 1 |  Virciniya
|
16 dekabr, 1777-ci il |
| 2 |  Cənubi Karolina
|
5 fevral, 1778-ci il |
| 3 |  Nyu York
|
6 fevral, 1778 |
| 4 | .svg){kind=small} Rod-Aylend
|
9 fevral 1778-ci il |
| 5 |  Konnektikut
|
12 fevral 1778-ci il |
| 6 |  Corciya
|
26 fevral 1778-ci il |
| 7 |  Nyu-Hempşir
|
4 mart 1778-ci il |
| 8 |  Pensilvaniya
|
5 mart 1778-ci il |
| 9 |  Massaçusets
|
10 mart 1778-ci il |
| 10 |  Şimali Karolina
|
5 aprel 1778-ci il |
| 11 |  Nyu Cersi
|
19 noyabr 1778-ci il |
| 12 |  Delaver
|
1 fevral 1779-cu il |
| 13 | .svg){kind=small} Merilend
|
2 fevral 1781-ci il |
Merilend - 2 fevral 1781-ci il.[3]
Konstitusiya preambula, 13 maddə və nəticədən ibarət idi.
I maddəyə görə Konfederasiya Amerika Birləşmiş Ştatları adlanırdı.
II maddə hər bir ştata özünün azadlığını və müstəqilliyini, həmçinin Konqresə təqdim etmədiyi bütün hakimiyyətini qoruyub saxladığını bəyan edirdi.
III maddə hər bir ştatın ümumi müdafiə, öz azadlıqlarını təmin etməsi, qarşılıqlı və ümumi fayda naminə digər ştatlar ilə ittifaqa daxil olduğunu, onların birbirilə-rinə din, suverenlik, ticarət və digər hər hansı səbəblərə görə hər cür zorakılıqlara və ya hər cür basqınlara qarşı yardım etməli olduğunu qeyd edirdi.
IV maddə ştatların azad əhalisinin (dilənçilər, səfillər və məhkəmə hökmündən yayınanlar istisna olmaqla) bütün ittifaq ərazisində digər ştatların azad vətəndaşların malik olduqları imtiyazlara və güzəştlərə malik olmasını təsbit edirdi. Hər bir vətəndaş azad şəkildə ştatı tərk etmək və digər ştatlara getmək və yaxud həmin ştatlardan geri qayıtmaq, yerli əhali ilə bərabər hüquqda sənaye və ticarət imtiyazlarından istifadə etmək hüququna, vergi və rüsumları ödəmək kimi öhdəlikləri yerinə yetirmək vəzifəsinə malik idilər. Bir ştatın digərinin, həmçinin, ABŞ-nin mülkiyyətinə qarşı vergi tətbiq etməsi qadağan edilirdi. Dövlətə qarşı cinayətdə, saxtakarlıqda və ya hər hansı ağır cinayətlərdə ittiham edilən şəxsin digər ştatda gizləməsi halında mühakimə edən ştatın tələbi ilə həmin şəxs geri qaytarılmalı idi.
V maddə ilə ABŞ-nin ümumi işlərini yerinə yetirmək məqsədi ilə ştatların noyabrın ilk bazar ertəsi günü öz nümayəndələrini bir palatalı Konqresə seçib göndərməsi, onların geri çağırılması qaydası, onların digər sahələrdə fəaliyyətlərinə görə məvacib almalarının qadağan edilməsi qeyd edilmişdi. Ştatların Konqresdə təmsilçiliyi onların əhalisinin sayına görə 2-7 nəfər həddində müəyyən edilirdi. Nümayəndələr Konqresin altı illik fəaliyyəti dövründə üç ildən artıq onun iclaslarında iştirak edə bilməzdilər. Hər bir ştat təkcə Konqresdə deyil, həmçinin Ştatların komitəsində təmsil olunmalı və Konqresdə müzakirələr zamanı hər bir ştatın bir səsinin olması qaydası müəyyən edilmişdi. İstər Konqresdə, istərsə də, məhkəmələrdə və digər orqanlarda Konqres nümayəndələri söz və müzakirə azadlıqlarına malik idi. Konqresin üzvü dövlətə xəyanətdə, cinayət əməllərində və daxili sabitliyi pozmaqda ittihamlardan başqa fəaliyyət göstərdiyi zaman və ya Konqresdən geri qayıdan zaman həbs oluna bilməzdilər.
VI maddə ilə İttifaq daxil olan ştatların müstəqil xarici siyasət yürütmələri qadağan edilirdi. ABŞ-də məsul vəzifə tutan məsul şəxslərin xarici dövlətlərdən hədiyyə, rütbə, titul və vəzifələr almaları qadağan edilirdi. Konqresin və ştatların zadəgan titulları ilə təltif etmək hüququ yox idi.
Konqresin razılığı olmadan və hansı məqsədlərə xidmət etməsi müfəssal izah edilmədən iki və ondan artıq ştatın öz aralarında müqavilə və ittifaq bağlamasna yol verilmirdi.
Dinc dövrdə ştatların öz ticarət maraqlarını müdafiə etmələri üçün hərbi donan maya və daxili sabitliyi təmin etmək üçün qoşun hissələrinə malik olmaları tanınsa da, onların miqdarını Konqres müəyyən etməli idi.
VII maddə ilə hər bir ştatın ümumi müdafiə məqsədi ilə quru ordusu təşkil etməsinə icazə verilirdi. Lakin burada yüksək rütbəli zabitlər Konqres tərəfindən təyin edilməli idilər.
VIII maddədə ittifaqın ümumi müdafiəsi üçün bütün xərclərin Konqres tərəfindən müəyyən edilməsi qeyd edilirdi.
IX maddə Konqresin səlahiyyətlərini müəyyən edirdi:
- Müharibə və sülh məsələlərinin həll olunması;
- Xarici dövlətlərə səfirlər təyin etmək, traktatlar və ittifaqlar bağlamaq;
- Düşməndən qəsb edilmiş qənimətin bölüşdürülməsi;
- Dinc dövrdə kaperçiliyə icazə sənədlərinin verilməsi;
- Açıq dənizlərdə quldurluq fəaliyyəti ilə bağlı işlərə görə yaradılmış məhkə mələrin həkimlərin təyin olunması;
- Ölkə üzrə çəki və ölçü normalarının müəyyən edilməsi;
- Zərb olunan pulların dəyərinin müəyyən edilməsi;
- Ticarətin nizamlanması;
- Hindular ilə bağlı işlərin aparılması;
- Poçt xidmətinin yaradılması və tənzimlənməsi;
- Ordu və donanma ilə bağlı məsələlərə, hərbi əməliyyatlara rəhbərlik edilməsi;
- sessiyalar arasında yaranmış fasilə zamanı hər bir ştatdan 1 nəfər olmaqla Ştatların komitəsinin yaradılması;
- ölkənin ümumi işlərinə rəhbərlik edilməsi məqsədi ilə komitələrin və mülki vəzifəli şəxslərin təyin edilməsi;
- İttifaqa daxil olan iki və ondan artıq ştat arasında yaranmış mübahisələrin və anlaşılmazlıqların araşdırılmasında ali apelyasiya instansiyası rolu;
- pul zərbi, müharibə elan olunması, kaper sənədlərinin verilməsi, xarici dövlətlər ilə traktatların və ittifaqın bağlanması kimi məsələlər barəsində qərarlar 9 ştatın razılığı olmadan qəbul edilə bilməzdi.
X maddə ilə Ştatların Komitəsinin səlahiyyətinin Konqresin səlahiyyəti ilə eyni olması fikri təsbit olunurdu.
XI maddə Kanadanın Konfederasiyaya daxil olacağına əminliyi əks etdirirdi və onun üçün ittifaqın faydalarının müəyyən edilməsi qeyd olunmuşdu. Bununla yanaşı digər üzvlərin daxil olmaları üçün 9 ştatın razılığının zəruri olduğu bildirilirdi.
XII maddədə Konqresin ittifaq yaradılana kimi Konqresin buraxdığı kredit biletləri, aldığı borc və istiqrazlar üzrə öhdəliyinin ittifaqın üzərinə düşməsi qeyd edilirdi.
XIII maddədə Ştatların konstitusiyanı maddələrinə və Konqresdə qəbul olunmuş qərarlara tam şəkildə riayət olunmasını, ittifaqın əbədi olmasını və konstitusiyanın yalnız Konqresin istəyi və bütün ştatların qanunverici məclislərinin razılığı ilə baş verə biləcəyi bildirilirdi.
Konstitusiyaya əsasən, Konqresdə sədrlik edən şəxs rəsmi sənədlərdə Birləşmiş ştatların Konqresdə prezidenti adlandırılırdı. Prezident həmçinin, Ştatların komitəsinə də başçılıq edirdi. Onun bütün fəaliyyəti Konqresin nəzarəti altında idi. Konfederasiyanın fəaliyyəti dövründə 1781-ci il noyabrın 1-dən 1788-ci il noyabrın 15-a kimi Konqresin 10 prezidenti olmuşdur. İlk prezidenti isə Samuel Hantinqton seçilmişdi.
Konstitusiya zəif və məhdud səlahiyyətli mərkəzi hakimiyyətin yaradılmasını nəzərdə tutduğundan ölkənin gerçək maraqlarını tam olaraq nəzərə almırdı. Məsələn, Konqresin ordunu maliyyələşdirmək və onun fəaliyyətini tənzimləmək səlahiyəyəti olsa da heç bir ştatı hərbi xərclər və qoşun göndərilməsi ilə bağlı razılığa məcbur edə bilməzdi. Konqres vergi təyin edə bilməzdi və yalnız ştatlardan maliyyə yardımının göstərilməsini xahiş edə bilərdi. Konqres həm xarici ticarəti, həm də ştatlar arası ticarəti tənzimləmək səlahiyyətindən məhrum idi. Konstitusiya vahid vətəndaşlığı nəzərdə tutmadığından yalnız ştat vətəndaşlığı müəyyən edilmişdi. [4]
-
Səhifə 1 -
Səhifə 2 -
Səhifə 3 -
Səhifə 4 -
Səhifə 5
- ↑ Hətəmov, Rövşən. Amerika Tarixi (yeni dövr) (Azərbaycan) (1). Bakı: Zərdabi Nəşr MMC. 2024. 177–179.
- ↑ "Articles of Confederation". 7 may, 2025. (#archive_missing_date) tarixində arxivləşdirilib (#archive_missing_url). (#cite_web_url)
- ↑ Klos, Stanley L. President Who?. 2004. 17. ISBN 0975262750.
- ↑ Hətəmov, Rövşən. Amerika Tarixi (yeni dövr) (Azərbaycan) (1). Bakı: Zərdabi Nəşr MMC. 2024. 179–181.