Kimya təhsili (və ya kimya üzrə təhsil)—kimyanın tədrisi və öyrənilməsi prosesini öyrənən elm sahəsidir.Kimya təhsili, STEM təhsilinin və ya konkret fənlər üzrə aparılan təhsil araşdırmalarının bir hissəsi hesab olunur. [1]Kimya təhsili sahəsindəki mövzulara tələbələrin kimyanı necə öyrəndiyini anlamaq və kimyanın ən səmərəli şəkildə necə tədris olunacağını müəyyənləşdirmək daxildir. Kimya təhsili araşdırmalarının nəticələrinə əsaslanaraq kimya kurikulumlarının və öyrənmə nəticələrinin daim yaxşılaşdırılmasına ehtiyac vardır. Kimya təhsilinin inkişafı, tədris metodlarının dəyişdirilməsi və kimya müəllimlərinə uyğun təlimlərin təşkili vasitəsilə həyata keçirilə bilər. Bu dəyişikliklər sinif mühazirələri, nümayişlər və laboratoriya fəaliyyəti kimi müxtəlif tədris formaları ilə tətbiq oluna bilər.
Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
Kimya təhsili mühüm əhəmiyyətə malikdir, çünki kimya elmi dünyanın əsasını təşkil edən fundamental sahələrdən biridir. Kainatda baş verən bütün proseslər kimya qanunlarına tabedir və insan orqanizmi daxilindəki kimyəvi reaksiyaların nizamlı şəkildə davam etməsi həyat üçün vacibdir.[2] Kimya “mərkəzi elm” kimi fiziki elmlərlə, həyat elmləri və tətbiqi elmlər arasında əlaqə yaradır.[3] Kimyanın qida, tibb, sənaye, ətraf mühit və digər sahələrdə geniş tətbiq olunur. Kimyanın öyrənilməsi tələbələrə elmi metodu mənimsəməyə, tənqidi düşünmə, məntiqi nəticə çıxarma, problem həll etmə və ünsiyyət bacarıqları kimi vacib bilik və bacarıqları qazanmağa imkan verir. Kimyanın şagirdlərə erkən yaşda tədrisi onların STEM sahələrinə (elm, texnologiya, mühəndislik və riyaziyyat) marağını artıra bilər.[4] Bundan əlavə, kimya təhsili tələbələrə müxtəlif sahələrdə tətbiq oluna bilən çoxsaylı ötürülə bilən bacarıqlar qazandırır.[5]
Kimyanın tədrisində ən geniş yayılmış üsul — laboratoriya komponenti ilə birlikdə keçirilən mühazirə formasıdır. XIX əsrin sonlarına doğru laboratoriya dərsləri kimya kurikulumunun mərkəzi hissəsinə çevrildi. Alman alim Yustus fon Libix mühazirə və nümayişlərdən ibarət olan ənənəvi tədris modelini laboratoriya komponentini özündə birləşdirən modelə çevirməkdə mühüm rol oynamışdır. Libix ilk kimya laboratoriyalarını quran alimlərdən biri olmuş və onun metodologiyası, Eben Norton Horsford və Çarlz Villiam Eliotun səyləri nəticəsində ABŞ-da geniş yayılmışdır. Horsford Libixin laboratoriyasında işlədikdən sonra ABŞ-a qayıdaraq Harvard Universitetində Lawrence Elmi Məktəbini qurmağa kömək etmişdir. Bu məktəb Libixin metodologiyası əsasında qurulmuş və ABŞ-da ilk kimya laboratoriya kursunu təsis etmişdir. İki il sonra Çarlz V. Eliot bu laboratoriyada könüllü kimi fəaliyyətə başlamış, laboratoriyaya marağı artdıqca onun rəhbərliyini üzərinə götürmüşdür. 1869-cu ildə Eliot Harvard Universitetinin prezidenti seçilmişdir. Eliot təhsil sahəsində başqa nüfuzlu vəzifələrdə də çalışaraq laboratoriya metodlarının geniş tətbiqinə təsir göstərmişdir.[6] Müasir dövrdə, Amerika Kimya Cəmiyyətinin Peşəkar Təlim Komitəsi bakalavr dərəcəsi almaq üçün tələbələrə giriş səviyyəli kimya dərslərindən əlavə 400 saat laboratoriya təcrübəsi keçməyi tələb edir. Kimya üzrə Kral Cəmiyyəti isə bu göstəricini 300 saat olaraq müəyyənləşdirir.[7] Lakin XXI əsrdən etibarən aparıcı elmi jurnallarda kimya kurikulumunda laboratoriya kurslarının rolu sual altına alınmağa başlanmışdır.[7][8][9][10] Laboratoriya kurslarına qarşı əsas arqument ondan ibarətdir ki, onların tələbələrin öyrənməsinə təsiri ilə bağlı az sübut mövcuddur. Tədqiqatçılar belə suallar verirlər: "Niyə laboratoriya işi kurikulumda yer alır? Laboratoriya işini digər dərslərlə əvəzolunmaz edən nədir?" [7] Tədqiqatçılar kimya laboratoriyalarına ayrılan məkan, zaman və resursların tələbələrin öyrənməsinə dəyər qatdığını sübut edəcək dəlillər axtarırlar.
Kimya təhsilində işin necə həyata keçirildiyini izah edən bir neçə fərqli fəlsəfi baxışlar mövcuddur.
İlkin olaraq, təcrübəçinin baxış bucağı adlandırıla biləcək bir yanaşma mövcuddur, burada kimya tədrisinə məsul olan şəxslər (müəllimlər, təlimatçılar, professorlar) öz fəaliyyətləri ilə nəticədə kimya təhsilini müəyyən edirlər.
- ↑ Discipline-Based Education Research: Understanding and Improving Learning in Undergraduate Science and Engineering. National Academies Press. 2012. ISBN 978-0-309-25411-3.
- ↑ Munroe, Charles E. "Importance of teaching chemistry". Journal of Chemical Education. 2 (1). January 1925: 67. Bibcode:1925JChEd...2...67M. doi:10.1021/ed002p67. ISSN 0021-9584.
- ↑ "Areas of Chemistry". American Chemical Society (ingilis). İstifadə tarixi: 2021-03-18.
- ↑ August 20, Posted on; Outreach, 2018-Community; Uncategorized. "The Importance of Teaching Kids Chemistry". Chemceed (ingilis). 2018-08-20. İstifadə tarixi: 2021-03-19.
- ↑ "Chemistry | University Career Center". careercenter.umich.edu. İstifadə tarixi: 2021-03-18.
- ↑ Sheppard, Keith; Horowitz, Gail. "From Justus von Liebig to Charles W. Eliot: The Establishment of Laboratory Work in U.S. High Schools and Colleges". Journal of Chemical Education. 83 (4). April 2006: 566. Bibcode:2006JChEd..83..566S. doi:10.1021/ed083p566. ISSN 0021-9584.
- ↑ 1 2 3 Seery, Michael K. "Establishing the Laboratory as the Place to Learn How to Do Chemistry". Journal of Chemical Education. 97 (6). 2020-06-09: 1511–1514. Bibcode:2020JChEd..97.1511S. doi:10.1021/acs.jchemed.9b00764. ISSN 0021-9584.
- ↑ Bretz, Stacey Lowery. "Evidence for the Importance of Laboratory Courses". Journal of Chemical Education. 96 (2). 2019-02-12: 193–195. Bibcode:2019JChEd..96..193B. doi:10.1021/acs.jchemed.8b00874. ISSN 0021-9584.
- ↑ Hofstein, Avi; Mamlok-Naaman, Rachel. "The laboratory in science education: the state of the art". Chemistry Education Research and Practice (ingilis). 8 (2). 2007-04-01: 105–107. doi:10.1039/B7RP90003A. ISSN 1756-1108.
- ↑ Reid, Norman; Shah, Iqbal. "The role of laboratory work in university chemistry". Chemistry Education Research and Practice (ingilis). 8 (2). 2007-04-01: 172–185. doi:10.1039/B5RP90026C. ISSN 1756-1108.