Kimyəvi yanıqlar — turşuların, qələvilərin, ağır metal duzların, yaxud digər kimyəvi aktiv birləşmələrin təsiri nəticəsində baş verən yanıqlar.[1]
| Kimyəvi yanıqlar | |
|---|---|
 | |
| XBT-10 | T26 |
| XBT-9 | 949 |
| MedlinePlus | 000059 |
| MeSH | D002057 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Kimyəvi yanıqlar "termiki yanıqlar"a nisbətən az rast gəlinir (2,5–5,1% təşkil edir). Kimyəvi yanıqlar adətən, güclü turşu və qələvi olan kimyəvi maddələrin təsirindən baş verir. Təmizləyici maddələr (evdə istifadə olunan ağardıcılar, kənd təsərrüfatında istifadə olunan kimyəvi maddələr və s.) dərini asan zədələyə bilər. Termik yanıqlarında olduğu kimi, bu yanıqlarda da kimyəvi maddə nə qədər güclüdürsə və onunla təmas müddəti nə qədər çoxdursa yanıq bir o qədər güclü ola bilər. Kimyəvi maddə dərinin üstündə qaldıqca yandırma davam edir. Ona görə də bu kimyəvi maddə bədəndən mümkün qədər tez xaric edilməlidir.[2]
Turşular və qələvilərdən baş verən kimyəvi yanıqlar çox dərin olur. Həm turşu, həm də qələvilər təmas zamanı toxumalara yeyici təsir göstərir. Turşu və qələvilərin qüvvəsi 1–14-ə qədər pH şkalası ilə ölçülür. Yanığın nə dərəcədə ciddi olması maddənin qatılıq dərəcəsi, əlaqə müddəti, zədələyici məhlulun həcmi, maddənin fiziki halı da daxil olmaqla bir çox amillərdən asılıdır.[2]
Kimyəvi yanığın gecikmiş fəsadlarına çapıqlar aiddir ki, bunlar da zədənin hansı nahiyədə yerləşməsindən asılı olaraq kifayət qədər ciddi ola bilər. Gözün Yanıqları buynuz qişanın deşilməsi və görmənin itirilməsi ilə nəticələnə bilər. Qida borusu və mədə yanıqları daralmasının əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər. Toxumaların ölməsi (nekrozu) yalnız dərini deyil, onun altında yerləşən toxumaları da əhatə edir.[2]
Kimyəvi maddə daxilə qəbul edilibsə, təcili olaraq zərərçəkənin tənəffüs yollarını qiymətləndirin. Ağız boşluğunda yanıq və ödəm sahələrini axtarın. Ağız suyunun axması, disfagiya — udma aktının pozulması (insan heç bir qidanı uda bilmir), stridor — nəfəs aldıqda nəfəsalmanın çətinləşməsi və eyni zamanda xırıltılı, fışıltılı, fitvari səsin mövcudluğu, təngnəfəslik və ya tənəffüsün tezləşməsi müşahidə edilən zərərçəkənlərdə tənəffüs yollarının zədələnmə mümkünlüyünə fikir verin. Əgər dəridə açıq zədələnmə varsa onun ölçüsünü, dərinliyini, lokalizasiyasını və yanığın dairəvi olub-olmamasını qeyd edin. Gözün zədələnməsi görmə itiliyinə təsir edə bilər.[3]
Kimyəvi yanıqlar zamanı hər saniyə qiymətlidir. Yanıqlar zamanı ilk yardımın tez və düzgün göstərilməsi sonrakı müalicənin nəticəsinə birbaşa təsir edir. Yanıq zədələnməsi olan zərərçəkənə ilk yardım göstərilməsinin əsas şərti həyat fəaliyyətini təmin edən əsas tədbirlər olan DRCABD alqoritminin yerinə yetirilməsidir. DRCABD[a] alqoritmində hər addım iki ardıcıl fəaliyyət tələb edir: qiymətləndirmək və təhlükəni aradan qaldırmaq. Qiymətləndirin → həyat üçün təhlükə var → səbəbi aradan qaldırın → növbəti addıma keçin. Hər müdaxilədən sonra onun uğurla nəticələndiyinə əmin olun. Müsbət nəticə alınana qədər davam edin və sonra digər hərəkətə keçin. Yardım göstərərkən xilasedici DRCABD alqoritmini ardıcıl olaraq mərhələ-mərhələ yerinə yetirməlidir.[4]
Kimyəvi zədələnmələr zamanı ilk yardımın göstərilməsi kimyəvi maddələrin təsir xüsusiyyətləri barədə müəyyən biliyin olmasını tələb edir. Bu yardımın düzgün göstərilməsi və yardım edənin xəsarət almaması üçün vacibdir (bunun üçün xüsusi geyimdə işləmək lazımdır). İlk növbədə zədələyici maddəni kənarlaşdırın. Zərərcəkənin paltarı kimyəvi maddəyə bulaşıbsa, onu tez çıxardın. Kimyəvi maddəni dəri səthindən təmizləyin. Kimyəvi maddə quru və ya toz halındadırsa, onu əlcək geyinilmiş əllə, əski parçası ilə təmizləyin və qalığını axar su altında yuyun.[5]
Dərini vaxt itirmədən 1 saat ərzində çoxlu axar su ilə yuyun (fluorit turşusu ilə zədələnmə zamanı 3–5 saat yuyun). Yaranın yuyulması toxumalarda kimyəvi maddələrin dağıdıcı təsirini məhdudlaşdırır. Yuyulma zamanı məhlulun sağlam dəriyə düşməsinin qarşısını alın. Dəriyə və onun üzərindəki suluqlara toxunmayın (suluqları deşməyin). Yaranın üzərinə heç bir losyon, maz, antiseptik, buz və s. qoymayın. Və daha sonra zərərçəkəni təcili olaraq xəstəxanaya çatdırın.[5]
- ↑ DRCABD – həyat fəaliyyətini təmin edən əsas tədbirlər alqoritmidir:
D Danger – Diqqət təhlükə! (Təhlükəsizliyi qiymətləndirmək)
R Responsiveness – Reaksiya (qıcıqlara cavab reaksiyasını, huşun olub-olmadığını yoxlamaq)
C Circulation – Canlandırma (döş qəfəsinin kompressiyası – ürəyin qapalı masajını aparmaq və qanaxmanı dayandırmaq);
A Airway – Açıq tənəffüs yolları (tənəffüs yollarının keçiriciliyini bərpa etmək)
B Breathing – Birbaşa nəfəs vermək (ağciyərlərin süni ventilyasiyasını aparmaq)
D Defibrillation – Defibrilyasiya (defibrilyatorla elektrik cərəyanı (elektroşok) verib, ürəyin fəaliyyətini bərpa etmək)
- ↑ R.N.Soltanov, N.İ.Mirzəyev, S.H.Bəbirova, R.Ə.Atakişiyeva. Həyat Fəaliyyətinin Təhlükəsizliyi və Fövqəladə hallarda ilk yardımın xüsusiyyətləri. Bakı: 2017. 2020. səh. 65.
- ↑ 1 2 3 R.N.Soltanov, N.İ.Mirzəyev, F.Ə.Məmmədova. Həyat Fəaliyyətinin Təhlükəsizliyi Və Tibbi Biliklərin Əsasları. Bakı: 2019. 2019. səh. 428.
- ↑ R.N.Soltanov, N.İ.Mirzəyev, F.Ə.Məmmədova. Həyat Fəaliyyətinin Təhlükəsizliyi Və Tibbi Biliklərin Əsasları. Bakı: 2016. 2019. səh. 428.
- ↑ R.N.Soltanov, N.İ.Mirzəyev, F.Ə.Məmmədova. Həyat Fəaliyyətinin Təhlükəsizliyi Və Tibbi Biliklərin Əsasları. Bakı: 2016. 2019. səh. 429.
- ↑ 1 2 R.N.Soltanov, N.İ.Mirzəyev, F.Ə.Məmmədova. Həyat Fəaliyyətinin Təhlükəsizliyi Və Tibbi Biliklərin Əsasları. Bakı: 2016. 2019. səh. 430.