Kiçik nalburun

3 — VU (BTMİ-nin 3.1 variantının (2004 və 2010-cu illər) qaydalarına əsasən LC). Geniş yayılmış, lakin həssas növdür.

Şimali Afrikadan İrlandiyaya, Böyük Britaniyaya, Şimal dənizinin sahillərinə və cənubi Polşayadək, Mərkəzi və Cənub-Şərqi Avropada, Qafqazda, Kiçik, Ön və Orta Asiyadan Tyan-Şan, Kəşmir və şimal-qərbi Himalay dağlarına qədər yayılmışdır. Qafqazda Baş silsilədən cənubda rütubətli Qaradəniz subtropiklərindən yarımsəhralaradək rast gəlinir.

Azərbaycanda bu növ geniş yayılıb və 45 məntəqədə müəyyən edilib, bunlardan 4 məntəqə (9 %) XIX əsrin sonlarında, 7 məntəqə (15,5 %) XX əsrin birinci yarısında, qalan 33 məntəqə (75 %-dən çox) XX əsrin ikinci yarısında aşkar olunub. Aşkar olunduğu ən yüksək nöqtə — 2350 m d.s.h. (İstisu qəs. ətrafında). Əsas yaşayış yerləri — Böyük Qafqazın cənub yamaclarının meşə və urbanizasiya olmuş landşaftları; Kür düzünün arid biotopları (yaşayış məntəqələri); Lənkəran düzənliyinin meşə və urbanizasiya olmuş landşaftları; Qarabağ yaylası da daxil olmaqla (Tağlar, Azıx və Şuşa mağaraları, Tərtərçay vadisində tikililər), Kiçik Qafqazın cənub-şərqinin arid və meşə landşaftları; Ordubad Milli Parkının arid landşaftları.

Əsasən, dağlıq ərazilərə (xüsusən meşələrə) meyl göstərir, arid və antropogen landşaftlarda adidir, dağ çəmənlərində nadirdir. Meşələrdə və bağlarda yerləşən müxtəlif tikililərdə asanlıqla məskunlaşırlar. R.hipposideros – oturaq həyat tərzi sürən növdür, təbii və süni yaradılmış mağaralar, boş qalan binalar, zirzəmilər, damlar və s. kimi yerlərdə məskunlaşırlar. Fəsillərlə əlaqədar kiçik yerdəyişmələr edirlər. Kiçik nalburunlar ehtiyatlı və ürkəkdirlər. Təhlükə yarandığı halda sığınacaqlarını tərk edirlər. Digər yarasa növləri ilə əlaqədən çəkinirlər. Günəş batdıqdan 30–40 dəqiqə sonra, hələ qaranlıq düşməmiş ova çıxırlar. Bir qayda olaraq yemi sığınacaqlarının yaxınlığında axtarırlar. Körpə yarasaların yedizdirilməsi dövründə isə gecə ərzində çox tez-tez sığınacaqlarına qayıdırlar. Səhər saat 5:00 – 5:40 radələrində gözdən itirlər. Ov zamanı ağaclar arasında, tarlaların, bostanların üzərində uçaraq kiçik kəpənəkləri və ikiqanadlıları ovlayırlar. Cütləşmə payızda, doğuşlar iyunda-iyulun əvvəllərində baş verir. Bir bala verirlər. Balalar 20–30 gündən sonra fəal uçmağa başlayırlar. Sığınacaqlarda açıq şəkildə asılmış vəziyyətdə olurlar, bu da onların ölüm ehtimalını çoxaldır. Qış koloniyalarında fərdlər çox vaxt tək-tək asılırlar.

Dağətəyi və yüksək dağlıq ərazilərdə sıxlığı 1 km²-ə 1 heyvandan azdır, orta dağlıqlarda bu rəqəm 1–2 heyvan təşkil edir. Əsasən tək fərdlər rast gəlir. 5 heyvandan artıq (maksimum 30) olan qrup 20 dəfə qeydə alınıb. Kiçik nalburunların sayı nisbi sabitdir.

Kiçik nalburunun balalama və qışlama koloniyalarının əl çatan və böyük həcmli yerlərdə məskunlaşması bu növü narahatlığa həssas edir. İri mağaralarda və tarixi tikililərdə olan sığınacaqların turizm və istirahət üçün istifadəsi, insektisidlərin istifadəsi nəticəsində həşaratların sayının azalması, pestisidlər, antrogen təsir nəticəsində bitki örtüyünün strukturunun dəyişməsi, yaşayış mühitinin məhvi, tikililərin konstruksiyasının dəyişməsi, kənd və meşə təsərrüfatlarında zəhərli maddələrin istifadəsi.

Bern Konvensiyasına əsasən mühafizə olunur (Əlavə II). XMOTƏ-də, xüsusən yeraltı sığınacaqlarda yarasaların mühafizəsini gücləndirmək lazımdır. Əsas yaşayış mühitlərində XMOTƏ-lər yaratmaq. Populyasiyanın vəziyyətinin monitoringini həyata keçirmək. Yarasa koloniyalarının məskunlaşdığı tikililərin istifadəsinin tənzimlənməsi qaydalarını hazırlamaq. Əhalini yarasaların mühafizəsinə cəlb etmək.