Keniçi Fukui (福井 謙一; 4 oktyabr 1918[1][2][…] – 9 yanvar 1998[1][2][…], Kioto[3]) — Yapon kimyaçısı, Kimya üzrə Nobel mükafatı laureatı (1981).[5]
| Keniçi Fukui | |
|---|---|
| 福井 謙 | |
 | |
| Doğum tarixi | 4 oktyabr 1918[1][2][…] |
| Vəfat tarixi | 9 yanvar 1998[1][2][…] (79 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | xərçəng xəstəliyi |
| Vətəndaşlığı |
 Yaponiya |
| Elm sahələri |
Fiziki kimya Üzvi kimya |
| Elmi dərəcəsi | |
| İş yerləri | |
| Təhsili | |
| Tanınır | Kimyəvi reaksiya nəzəriyyəsi, Stereokimya |
| Üzvlüyü | |
| Mükafatları |
 Kimya üzrə Nobel mükafatı (1981) |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Yaponiya kimyaçısı Keniçi Fukui 4 oktyabr, 1918-ci ildə Yaponiyanın Nara prefekturasında anadan olmuşdu. Kioto imperator universitetində sənaye kimyası kafedrasında oxumuş və 1941-ci ildə bitirmişdir. Əvvəlcə Yaponiya imperator ordusu üçün yanacaq istehsal edən zavodda işləmişdir. Onun akademik karyerası 1943-cü ildə Kioto imperator universitetində yanacaq kimyası kafedrasında başlamışdır və 1952-ci ildə həmin universitetin professoru olmuşdur.[6]
Keniçi Fukui 1982-ci ildə Kioto universitetinin əməkdar professoru olmuşdur. 1982-1988-ci illərdə Kioto texnaloji institutunun rektoru olmuşdur.
1988-ci ildən ölümünə qədər Fundamental kimya institutunun (institut yarandığı gündən) direktoru olmuşdur.
Onun tədqiqatları kvant kimyasına həsr olunub. 1952-ci ildə sərhəd orbitalları nəzəriyyəsinin əsasını qoyub. Benzol və naftalində karbon atomlarının sərhəd π-elektronlarının sıxlığını hesablayıb və göstərib ki, onların qiyməti və paylanması molekulun reaksiya qabiliyyətini müəyyən edir. 1954-1957-vi illərdə aralıq vəziyyətin formalaşması haqqında təsəvvürləri inkişaf etdirib.[7]
1960-1962-ci illərdə sərhəd orbitalları nəzəriyyəsini alifatik karbohidrogenlərin σ-elektronlarının sıxlığını, onların dissosiasiyası enerjisini, alifatik ionların və radikalların davamlılığının miqdarı xarakteristikasını hesablamaq üçün istifadə etmişdir. 1970-ci ildə çoxmərkəzli aktivləşdirilmiş komplekslərlə reaksiyalara tətbiqdə sərhəd molekulyar orbitallar nəzəriyyəsini inkişaf etdirmişdir.
1981-ci ildə “Kimyəvi reaksiyaların getməsi nəzəriyyəsini işləyib hazırladığına görə” kimya üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür.[8] Fukuini Yaponiyada təhsilin keyfiyyəti çox narahat edirdi.
Kimya üzrə Yaponiyada Nobel mükafatı lauretı olan Fukui belə növ məsələlərdə çox böyük məsuliyyət hiss edirdi. Fukui vəfat edərkən 1973-cü ildə fizika üzrə Nobel mükafatı almış Leo Esaki (hazırda Sukub universitetinin rektoru) demişdi: “Yaponiya yaxşı keyfiyyətli alim tədqiqatçılar yetişdirməlidir ki, onlar çoxlu Nobel mükafatları alsınlar və onda Fukuinin ruhu dünyada rahat olacaq” (Ashah Evenning News, January 10, 1998).
Keniçi Fukui 1983-cü ildən Yaponiya EA-nın üzvü idi.
- K., Fukui. Theor. Chem. Accts. Cornell University Press. 1999.
- R. B., Woodward. The conservation of orbital symmetry. New York: Academic Press. 1969.
- H., Yukawa. Introduction to particle physics. Tokyo: Iwanami. 1948.
- H., Yukawa. Introduction to quantum mechanics. Tokyo: Khobundo. 1946.
- R. S., Mulliken. J. Am. Chem. Soc. , 74. 1952.
- R. G., Parr. J. Am. Chem. Soc. , 106. 1984.
- I., Fleming. Frontier orbitals and organic chemical reactions. Chichester: Wiley. 1976.
- R. H., Fowler. Statistical mechanics. Cambridge University Press. 1936.
- L. P., Hammlet. Physical organic chemistry. New-York: McGraw-Hill. 1940.
- K. N., Houk. J. Am. Chem. Soc., 95. 1973.
- ↑ 1 2 3 4 Fukui Kenichi // Encyclopædia Britannica (ing.).
- ↑ 1 2 3 4 Kenichi Fukui // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- ↑ 1 2 Deutsche Nationalbibliothek Record #172090369 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
- ↑ www.pas.va (ing.).
- ↑ Buckingham, A. D.; Nakatsuji, H. "Kenichi Fukui. 4 October 1918 -- 9 January 1998: Elected F.R.S. 1989". Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society. 47. 2001: 223. doi:10.1098/rsbm.2001.0013.
- ↑ T. Yonezawa. A molecular orbital theory of reactivity in aromatic hydrocarbons. — 1952.
- ↑ K. Fukui. Recognition of stereochemical paths by orbital interaction. — Accts Chem., 1971.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2011-12-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-11-20.