İqtisadi cədvəl (fr. Tableau économique) — bütövlükdə ictimai təkrar istehsalı təsvir etmək üçün ilk cəhdlərdən biri olan fransız iqtisadçısı Fransua Kenenin işi. Ehtimal olunur ki, iqtisadiyyatın kateqoriyalı aparatına "təkrar istehsal" terminini əlavə edən məhz Kene olmuşdur. Alimin 1758-ci ildə tərtib etdiyi cədvəl istehsalın təbii, yəni maddi və dəyər, yəni pul elementləri arasında tarazlıq nisbətlərinin qurulmasına əsaslanır[1].
Yalnız kənd təsərrüfatında yeni dəyər yaratmağın fundamental imkanlarını irəli sürən "saf məhsul" paradiqmasına əsaslanaraq, Kene fiziokratların iqtisadi doktrinasının əsasını qoydu.
Kene ictimai iqtisadiyyatda üç agent qrupunu müəyyən etdi:
- fermerlər və kənd təsərrüfatı sektorunda muzdlu işçilər, "məhsuldar sinif",
- torpaq sahibləri — feodallar (kralın da daxil olduğu),
- sənayeçilər, tacirlər, sənətkarlar və kənd təsərrüfatında işləməyən başqaları, "steril təbəqə".
Cədvələ əsasən, illik təkrar istehsal dövrü çərçivəsində məhsul və pul dövriyyəsinin beş aktı baş verir, ondan əvvəl torpaq rentasının ödənilməsi baş verir: fermerlər torpaq mülkiyyətçilərinə 2 milyard livr ödəyir. Sonra çevrilmə prosesinin özü baş verir:
- sahibləri fermerlərdən 1 milyard livr dəyərində ərzaq alır. Fermerlər milyard geri alır və bu məbləğ illik məhsulun 1/5 hissəsi kimi dövriyyədən çıxarılır;
- sahiblər ikinci milyard icarəyə "steril" sinifdən sənaye məhsullarını alırlar;
- "Steril" təbəqə aldıqları milyardları fermerlərdən ərzaq almaq üçün istifadə edir. Fermerlər daha bir milyard alır və illik məhsulun daha beşdə biri dövriyyədən çıxarılır;
- fermerlər "steril"dən 1 milyard dəyərində sənaye məhsulu alırlar. Məhsullar həmin alət və materialları əvəz edir ki, onların dəyəri illik istehsal olunan məhsulun maya dəyərinə daxil edilir;
- "Steril" təbəqə bu milyarda fermerlərdən xammal alır.
Kene əsəri Marks tərəfindən tənqid edildi. O, cədvəlin aksiomatikasını rədd edərək, "saf məhsul" nəzəriyyəsini yanlış, cəmiyyətin üç sinfə bölünməsi konsepsiyasını yanlış elan etdi. Marksın fikrincə, Kene kapitalizmin formalaşması şəraitində təkrar istehsal mexanizmini və bu mexanizmin daxili ziddiyyətlərini əks etdirə bilmədi. Digər tərəfdən, alman iqtisadçısı Kenenin praktiki tövsiyələri haqqında müsbət danışır, onların mütərəqqi antifeodal xarakterini qeyd edirdi.
- ↑ // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
- Блауг М. Экономическая таблица // Экономическая мысль в ретроспективе. М: Дело. 1994 [Economic Theory in Retrospect]. 22–24. ISBN 5-86461-151-4.
- Сперанская Л. Н. «Экономическая таблица» Ф. Кенэ // Всемирная история экономической мысли: В 6 томах. I. От зарождения экономической мысли до первых теоретических систем политической жизни (20000 nüs.). М: Мысль. Гл. ред. В. Н. Черковец. 1987. 454–459. ISBN 5-244-00038-1.
- Трахтенберг И. А. Франсуа Кенэ и его «Экономическая таблица» // Капиталистическое воспроизводство и экономические кризисы (Очерк теории) (2-е изд 150000 nüs.). М: Госполитиздат. 1954. 9–17.
- // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.