Karyera (ing. Career) — bir şəxsin həyatı boyu keçdiyi peşə və iş yolu, onun əmək fəaliyyəti, təcrübəsi, nailiyyətləri və peşəkar inkişaf trayektoriyasıdır.[1] Karyera yalnız iş yerinin dəyişməsi deyil, eyni zamanda bilik və bacarıqların artımı, vəzifədə yüksəliş və ya peşə sahəsinin dəyişməsi ilə də xarakterizə olunur.[2]
Karyera termini həm geniş, həm də dar mənada istifadə oluna bilər.[3] Geniş mənada bu söz bir insanın ömür boyu keçdiyi bütün əmək və peşə fəaliyyəti prosesini ifadə edir. Dar mənada isə yalnız vəzifə yüksəlişi və ya peşə sahəsindəki uğurlar nəzərdə tutulur. Karyera şəxsin məqsədləri, dəyərləri, maraqları və həyat prioritetləri ilə sıx bağlıdır.[4] Hər bir insanın karyera anlayışı fərqli ola bilər: bəziləri üçün yüksək maaş və status əsasdır, digərləri üçün isə şəxsi məmnuniyyət və ictimai fayda ön planda ola bilər.[5]
Müasir psixologiya və idarəetmə elmi karyera ilə şəxsi həyat arasında balansın vacibliyini vurğulayır. Davamlı peşəkar inkişaf və yüksək vəzifələrə çatmaq üçün şəxsi sağlamlıq, ailə münasibətləri və sosial rifah da nəzərə alınmalıdır. "Work-life balance" (iş-həyat balansı) anlayışı bu baxımdan əhəmiyyətlidir.[6]
Karyera müxtəlif istiqamətlərdə inkişaf edə bilər:[7]
- Şaquli karyera – vəzifə pillələri üzrə irəliləmək (məsələn, mütəxəssisdən menecerə qədər yüksəlmək).
- Üfüqi karyera – eyni səviyyədə, lakin fərqli sahələrdə və ya şöbələrdə təcrübə toplamaq.
- Portfel karyera – eyni zamanda bir neçə müxtəlif sahədə fəaliyyət göstərmək (məsələn, müəllimlik və yazıçılıq).
- Seriyalı karyera – bir-birindən fərqli sahələrdə ardıcıl şəkildə fəaliyyət göstərmək (məsələn, mühəndislikdən hüquqa keçid).
- Lateral (sabit) karyera – uzun müddət eyni vəzifədə və ya sahədə qalmaqla ixtisaslaşmaq.[8]
Karyera planlaşdırılması insanın uzunmüddətli hədəflərini müəyyən etməsi və həmin hədəflərə çatmaq üçün addımlar atması prosesidir. Bu proses aşağıdakı mərhələləri əhatə edir:[9]
- özünü qiymətləndirmə (güclü və zəif tərəflərin analizi)
- hədəflərin müəyyənləşdirilməsi
- peşə sahəsinin və əmək bazarının araşdırılması
- təhsil və inkişaf planı
- karyera yolunda strategiyaların qurulması və icrası
Karyera planlaşdırılması şəxsə məqsədyönlü qərarlar verməyə və potensialını reallaşdırmağa kömək edir.[10]
Karyera inkişafı — insanın bacarıqlarını, biliklərini və peşəkar təcrübəsini artırmaqla daha yüksək vəzifələrə çatması prosesidir. Bu inkişaf formal (kurslar, təlimlər, ali təhsil) və qeyri-formal (iş yerində təcrübə, mentorluq, şəbəkələşmə[11]) yollarla baş verə bilər.[12]
Modern dövrdə rəqəmsal bacarıqlar, yumşaq bacarıqlar (ing. soft skills) və adaptivlik uğurlu karyera inkişafı üçün əsas şərtlər sayılır.[13]
- ↑ Ott-Holland, C. J.; Huang, J. L.; Ryan, A. M.; Elizondo, F.; Wadlington, P. L. "Culture and Vocational Interests: The Moderating Role of Collectivism and Gender Egalitarianism". Journal of Counseling Psychology. American Psychological Association. 60 (4). October 2013: 569–581. doi:10.1037/a0033587. PMID 23957771.
- ↑ career Arxivləşdirilib 2014-01-10 at the Wayback Machine. dictionary.reference.com. 2012. Retrieved 2019-03-03: "an occupation or profession, especially one requiring special training, followed as one's lifework".
- ↑ Tim Tyrell-Smith. "How to Choose a Career That's Best for You". U.S. News & World Report. 2017-09-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-11.
- ↑ "How to Create a Successful Career Change Plan". Job Search Land. 30 June 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 June 2018.
- ↑ career Arxivləşdirilib 2014-01-11 at the Wayback Machine. The Free Dictionary. 2013. Retrieved 2012-02-10.
- ↑ Sullivan, Sherry E.; Baruch, Yehuda. "Advances in Career Theory and Research: A Critical Review and Agenda for Future Exploration". Journal of Management. 35 (6). December 2009: 1542–1571. doi:10.1177/0149206309350082. ISSN 0149-2063.
- ↑ Online Etymology Dictionary Arxivləşdirilib 2018-11-09 at the Wayback Machine. Retrieved 2019-03-03. '1530s, "a running (usually at full speed), a course" (especially of the sun, etc., across the sky), from Middle French carriere "road, racecourse" (16c.), from Old Provençal or Italian carriera, from Vulgar Latin *(via) cararia "carriage (road), track for wheeled vehicles," from Latin carrus "chariot".'
- ↑ Online Etymology Dictionary Arxivləşdirilib 2018-11-09 at the Wayback Machine. Retrieved 2019-03-03.
- ↑ Boening, John, redaktor"MONTHLY REPOSITORY, 8 (1834), 177–189. Not listed in M/H.", The Reception of Classical German Literature in England, 1760–1860, Routledge, 2020-01-31, 252–258, doi:10.4324/9781003011125-39, ISBN 9781003011125, İstifadə tarixi: 2021-09-21
- ↑ Baker, Rose M.; Passmore, David Lynn. "Role of Petroleum Refining in the Economy of Elk, Forest, Mckean, & Warren Counties". SSRN Electronic Journal. 2008: 22. doi:10.2139/ssrn.1478612. ISSN 1556-5068.
- ↑ "Careers Blueprint". Excellence Gateway. 2014-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-01-11.
- ↑ Hooley, T.; Watts, A. G.; Sultana, R. G.; Neary, S. "The 'blueprint' framework for career management skills: a critical exploration" (PDF). British Journal of Guidance & Counselling. 41 (2). 2013: 117. doi:10.1080/03069885.2012.713908. hdl:10545/334841. 2017-08-09 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-04-20.
- ↑ Hooley, T. "How the internet changed career: framing the relationship between career development and online technologies" (PDF). Journal of the National Institute for Career Education and Counselling. 29. 2012: 3. doi:10.20856/jnicec.2902. 2018-06-16 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-16.
