Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
Kanadanın baş naziri (inğ. Prime Minister of Canada, fr. Premier ministre du Canada) — Kanada hökumətinin başçısı, adətən Kanada İcmalar Palatasında ən çox yerə sahib olan siyasi partiyanın rəhbəri. Vestminster modelinə əsasən, baş nazir adətən Parlament üzvü kimi oturur və ən böyük partiyaya və ya partiyaların koalisiyasına rəhbərlik edir. Baş nazir Nazirlər Kabinetini formalaşdırmaq üçün nazirləri seçir. İndiki baş nazir Mark Kerney 2025-ci il martın 14-də Castin Trüdonun istefasından sonra vəzifəsinin icrasına başlayıb.
| Kanadanın baş naziri | |
|---|---|
| Prime Minister of Canada | |
 Mark Kerney | |
| pm.gc.ca | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Baş nazir vəzifəsi Kanadanın konstitusiya sənədlərinin heç birində təsvir olunmur və yalnız 1982-ci il Konstitusiya aktının bir neçə bölməsində[1][2] və 1947-ci ildə Kral VI Corc tərəfindən verilmiş Məktublar patentində qeyd olunur.[3] Baş nazir vəzifəsi mövqe və onun funksiyaları konstitusiya konvensiyasına uyğun olaraq idarə olunur və Birləşmiş Krallıqla oxşar mövqe əsasında modelləşdirilir.
2008-ci ildə ictimai rəy sorğusu göstərdi ki, Kanadalıların 51%-i birbaşa baş naziri seçmək üçün səs verib.[4][5] Baş nazir Nazirlər Kabinetinin digər nazirləri ilə birlikdə monarxın adından general-qubernator tərəfindən təyin edilir.[6]
Səsvermə hüququna malik olan istənilən Kanada vətəndaşı (18 yaşdan yuxarı) Baş nazir ola bilər. Adətən baş nazir həm də İcmalar Palatasında oturan deputat olur. Lakin hazırkı baş nazir Mark Kerney deputat deyil (onun 2025-ci il seçkilərində namizəd olacağı gözlənilir).
.jpg)
Baş nazirin daimi səlahiyyət müddəti yoxdur. Baş nazir müxalifət partiyası İcmalar Palatasında əksər səsləri qazandıqda istefa verməlidir. Əgər onun partiyası etimad səsverməsini itirərsə, baş nazir istefa verə bilər, lakin çox vaxt general qubernatordan parlamenti buraxmağı və ümumi seçki təyin etməyə müraciyyət edir.
İcmalar Palatasının üzvləri üçün seçkilər (ümumi seçkilər) sonuncu ümumi seçkidən sonra bir neçə ildən gec olmayaraq (müharibə və ya üsyan halları istisna olmaqla) təyin edilir. Bununla belə, Baş nazir istənilən vaxt general-qubernatordan seçki təyin etməyi tələb edə bilər.
Parlamentin səlahiyyət müddəti konstitusiyaya görə beş il ilə məhdudlaşdırılsa da, Kanada Seçkilər Aktına 2007-ci ildə edilən düzəliş, 56.1(2) bölməsi, Parlamentin səlahiyyət müddətini dörd ilə məhdudlaşdırdı və seçki gününü əvvəlki səsvermə tarixindən sonrakı dördüncü təqvim ilinin oktyabr ayının üçüncü bazar ertəsi təyin etdi.[7]
Parlamentin buraxılmasından sonra, baş nazirin partiyası sonradan İcmalar Palatasında yerlərin əksəriyyətini qazanarsa, baş naziri yenidən təyin etməyə və ya baş nazirin yenidən and içməsinə ehtiyac yoxdur.[8]
Baş nazir Kanada hökumətinin siyasi cəhətdən ən güclü üzvü olduğundan, o, bəzən səhvən Kanadanın dövlət başçısı hesab edilir, baxmayaraq ki, bu rol əslində general qubernator tərəfindən təmsil olunan Kanada monarxına aiddir. Baş nazir, əksinə, hökumətin başçısıdır və yazılı konstitusiya və konstitusiya konvensiyaları ilə idarə olunan kral imtiyazlarının və onun icra səlahiyyətlərinin böyük hissəsinin həyata keçirilməsi ilə bağlı Taca məsləhət verməkdən məsuldur.[9] Bununla belə, baş nazirin funksiyası artan səlahiyyətlə inkişaf edib. Bu gün konstitusiya monarxiyasının doktrinalarına əsasən, baş nazirin verdiyi tövsiyələr adətən məcburidir, yəni baş nazir suveren və ya general-qubernatora tapşırılan bu vəzifələri effektiv şəkildə yerinə yetirir və sonuncunu əsasən mərasim üslubunda hərəkət etməyə buraxır.[9]
Baş nazir (və onun kabineti) əsasən aşağıdakı vəzifələrə təyinatlara nəzarət edir:
- Nazirlər Şurasının bütün üzvləri
- Kanada Ali Məhkəməsində olan vakansiyalara
- Kanada Senatındakı boş yerlərə
- Baş nazir tərəfindən istənilən vaxt dəyişdirilə bilən tac şirkətlərini idarə edən bütün şəxslərə
- Xarici ölkələrdəki bütün səfirlərə
- Kanadanın Baş Qubernatoru
- Kanada əyalətlərinin 10 leytenant qubernatoru və Kanada ərazilərinin üç komissarı
- ↑ Privy Council Office, Intergovernmental Affairs > About Canada > The Canadian Constitution, Queen's Printer for Canada, February 27, 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: June 7, 2010
- ↑ Branch, Legislative Services. "Consolidated federal laws of canada, THE CONSTITUTION ACTS, 1867 to 1982". laws-lois.justice.gc.ca. August 7, 2020.
- ↑ George VI, I // Letters Patent Constituting the Office of Governor General of Canada, Ottawa: King's Printer for Canada, October 1, 1947, İstifadə tarixi: May 29, 2009
- ↑ Cyr, Hugo, Lagassé, Philippe; MacDonald, Nicholas A. (redaktorlar ), The Crown in the 21st Century (PDF), On the Formation of Government, 22, Edmonton: Centre for Constitutional Studies, 2017, səh. 105, İstifadə tarixi: June 6, 2023
- ↑ "Survey suggests Canadians ignorant of government system". CBC News. 2008-12-14. İstifadə tarixi: June 6, 2023.
- ↑ Office of the Governor General of Canada, Media > Fact Sheets > The Swearing-In of a New Ministry, Queen's Printer for Canada, June 16, 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: May 18, 2009
- ↑ Branch, Legislative Services. "Consolidated federal laws of Canada, Canada Elections Act". laws-lois.justice.gc.ca. İstifadə tarixi: November 17, 2017.
- ↑ https://web.archive.org/web/20091229155255/http://www2.parl.gc.ca/Sites/LOP/AboutParliament/Forsey/PDFs/How_Canadians_Govern_Themselves-6ed.pdf
- ↑ 1 2 Canadian Democracy: An Introduction
- Brodie, I. At the Centre of Government: The Prime Minister and the Limits on Political Power. McGill-Queen's University Press. 2018. ISBN 978-0-7735-5378-1.
- Coucill, I. Canada's Prime Ministers, Governors General and Fathers of Confederation. Pembroke Publishers. 2005. ISBN 978-1-55138-185-5.
- Dutil, P. Prime Ministerial Power in Canada: Its Origins under Macdonald, Laurier, and Borden. The C.D. Howe Series in Canadian Political History. UBC Press. 2017. ISBN 978-0-7748-3476-6.
- Donaldson, G. The Prime Ministers of Canada. Doubleday Canada. 1994. ISBN 978-0-385-25454-0.
- English, J.R.; Dutil, P. Statesmen, Strategists and Diplomats: Canada's Prime Ministers and the Making of Foreign Policy. The C. D. Howe Series in Canadian Political History Series. University of British Columbia Press. 2023. ISBN 978-0-7748-6855-6.
- Schlee, Gary. Unknown and unforgettable : a guide to Canada's Prime Ministers. Toronto, Ontario, Canada: Shorelawn Publishing. 2018. ISBN 978-1-7753780-0-6. OCLC 1108336247.
- Stewart, J.D.M. Being Prime Minister. Dundurn. 2018. ISBN 978-1-4597-3849-2.
- pm.gc.ca — rəsmi saytı
- Library of Parliament of Canada
- Canada's Best Prime Ministers: 2011 Maclean's article