Kali (mifologiya)

Kali adının izləri qədim vedik mətnlərdə görünür. "Atharva Veda"da onun adı sadəcə "qara" mənasında çəkilir. Lakin ilahə kimi ilk təsviri VI əsrdə yazılmış "Devi Mahatmya" əsərində meydana çıxır. Burada o, Durqanın qəzəbindən yaranan döyüşçü ilahə kimi iblislərlə mübarizə aparır.^[2]

Tədqiqatçılar Kali obrazının ilkin olaraq hind öncəsi qəbilə mədəniyyətlərində ibadət edilən yerli ilahələrdən qaynaqlandığını bildirirlər.^[3]

Ən məşhur hekayələrindən biri iblis Raktabiça ilə döyüşdür. Raktabiçanın qanı damladıqca hər damcısından yeni iblis yaranırdı. Kali onun qanını içərək çoxalmanı dayandırır və iblisləri məhv edir.^[4]

Digər hekayədə o, qəzəbindən hər şeyi məhv edir. Şiva isə onu dayandırmaq üçün özünü onun ayaqları altına atır. Kali təsadüfən həyat yoldaşının üzərinə basanda, utancdan dilini çölə çıxarır. Bu səhnə onun ən məşhur ikonoqrafik təsvirlərindən biridir.^[5]

Kali çox vaxt qara və ya tünd göy dərili, açıq saçlı və çoxqollu şəkildə təsvir olunur. Onun simvolik elementləri dərin mənalara malikdir:

• Boynundakı kəllə boyunbağı – ölüm və həyatın faniliyini ifadə edir.
• Qollardan düzəldilmiş kəmər – qorxunun və eqonun məhvini ifadə edir.
• Əllərində qılınc və kəsilmiş baş – nadanlığın dağıdılması və azadlığı ifadə edir.
• Şivanın üzərində dayanması – məhvetmə ilə yaradılışın tarazlığını ifadə edir.

Onun dili çox vaxt çölə çıxmış göstərilir. Bu həm qəhrəmanlıq coşqusu, həm də utancın simvolu kimi yozulur.

Kali hindu fəlsəfəsində qadın enerjisinin – Şaktinin ən güclü və qorxusuz ifadəsidir. O, patriarxal təsəvvürlərə meydan oxuyaraq qadının "zərif" və "itaətkar" obrazı ilə məhdudlaşdırılmasına qarşı çıxır. Tarixi mətnlərdə Kali kişi gücünün simvolu olan iblislərlə mübarizə aparan qəhrəman kimi təqdim olunur.^[6]

Müasir feminist yanaşmalarda o, qadınların sosial məhdudiyyətləri aşmasının, qorxusuz ifadə etməsinin simvolu sayılır. Onun iblislərlə döyüşü qadının daxili qorxuları, sosial təzyiqləri və patriarxal çərçivələri aşmasının metaforası kimi qəbul olunur.

Psixoloji baxışda isə Kali daxili kölgə ilə üzləşməni, kölgə bağlarından qurtulmağı və yeni başlanğıc əldə etməyi simvolizə edir.

Kakiyə müxtəlif formalarda ibadət olunur, hər forma onun fərqli xüsusiyyətlərini göstərir:

• Mahakali Kali – zamanın və məhvin forması.
• Daşkina Kali – şəfqətli və xeyir-dua cerən forması.
• Şmaşana Kali – yaradılma yerləri ilə bağlı forması.
• Bhadra Kali – qoruyucu və qəyyum forması.

Bu formalar həm dini mərasimlərdə, həm də fəlsəfi mətnlərdə geniş yer tutur.

Kali Puja onun ən böyük bayramıdır və Benqal bölgəsində xüsusilə geniş qeyd olunur. Bu mərasim Divali ilə eyni gündə keçirilir. İbadətçilər duralar oxuyur, lampalar yandırılır və qurbanlar verilir.

Kali həmçinin Navaratri və Durga Puja mərasimlərində də yad edilir. Onu qorxuları aşmaq üçün güc qazanmaq və mənfi enerjilərdən qorunmaq üçün çağırılır.

Bu gün Kali yalnız dini obraz deyil, həm də sosial və fəlsəfi simvoldur. O, dəyişimin, daxili gücün və azadlığın simvolu kimi qəbul olunur. Feminist hərəkatlarında qadınların mübarizəsinin və müqavimət gücünün simvolu kimi istifadə edilir.

Müasir ruhani praktikalarda isə Kali psixoloji azadlıq, şəfa və daxili gücün bərpası ilə əlaqələndirilir.

1. ↑ "Kali | Hindu Goddess of Time, Change & Empowerment | Britannica". www.britannica.com (ingilis). 11 avqust 2025.
2. ↑ "Kali (deity) | EBSCO Research Starters". www.ebsco.com (ingilis).
3. ↑ study.com https://study.com/academy/lesson/the-hindu-goddess-kali-story-symbols-facts.html (#bare_url_missing_title).
4. ↑ Cartwright, Mark. "Kali". World History Encyclopedia (ingilis). 21 iyun 2013.
5. ↑ "Finding Power in the Pain: Lessons from the Goddess Kali". Yoga Anytime (ingilis).
6. ↑ Natesan, Sivagami. "Ma Kali". Hindu American Foundation (ingilis). 20 noyabr 2020.