Kəşfül-xəfa (ərəb. كشف الخفاء; azərb. Gizlini aşkarlama) — Əcluninin xalq arasında geniş yayılmış hədisləri, hədis olaraq zənn edilən hikmətli sözləri və uydurma hədisləri əlifba sırasına görə təsnif və tədqiq etdiyi əsəri.[1]
| Kəşfül-xəfa | |
|---|---|
| ərəb. كشف الخفاء | |
| Müəllif | İsmayıl ibn Məhəmməd əl-Əcluni |
| Janr | hədis |
| Orijinalın dili | ərəbcə |
| Ölkə |
.svg){kind=small} Osmanlı dövləti |
Əsərin əsl adı "Kəşful-xəfa və Muzilul-İlbas əmməş-şuhira minəl-əhadisi əla əlsinətin-nas" olub, ixtisarla "Kəşfül-xəfa" adlanır. Əsasən Şəmsəddin əs-Səxavinin "əl-Maqəsidul-həsənə" əsərinə əsaslanaraq onu ixtisar edən və tərkibindəki 3281 rəvayətlə bu sahədəki oxşar əsərlər arasında ən əhatəlisidir. Əcluni, tez-tez istifadə etdiyi "qalə fil-əsl" (ərəb. قال في الأصل) ifadəsi ilə Səxavinin adı çəkilən əsərinə istinad etmişdir.
Bu əsərdə yalnız hədisi nəql edən səhabə və hədisi əsərinə daxil edən müəllif qeyd olunmuş, etibarlı hədis imamlarının kitablarından bəzi məlumatlar əlavə edilmişdir. Müəllif hədis olmadığını bildirdiyi və ya şübhəsini ifadə etdiyi müxtəlif sözlərin mənasının səhih olduğunu qeyd etdiyi kimi, bəzi rəvayətlərin mənasının isə batil olduğunu da bildirmişdir. Kitabda səhvən təkrar edilmiş hissələr, hər hansı bir qiymətləndirmə verilmədən buraxılmış rəvayətlər, hədis olub-olmadığına qərar verilə bilməyib araşdırılması tövsiyə olunan sözlər də mövcuddur.
Əsərin sonunda müəllifin İbnüd-Deybə, İbn Həcər əl-Əsqəlani və Süyutidən etdiyi nəqllərdən ibarət bir bölmə vardır. Bu hissədə bəzi alimlərin sözləri, həyatları, qəbir yerləri və əsərləri haqqında yayılmış səhvlərə işarə edilmiş, hansı mövzulardakı rəvayətlərin uydurma olduğu göstərilmişdir. Həmçinin bu bölümdə əsərdəki hədislərin adətən ilk iki kəlməsi qeyd olunaraq iman, elm, təharət, namaz, zəkat, nikah kimi başlıqlar altında və əlifba sırasına uyğun olmadan, fihrist xarakterli yeni bir tərtibat hazırlanmışdır.[2]
Əsərin müəllifi İsmayıl ibn Məhəmməd əl-Əclunidir. 1676-cı ildə Əclunda (indiki İordaniya ərazisi) doğulmuş, 1749-cu ildə Şamda vəfat etmişdir.[2]
Əvvəlcə Beyrutda (1932), daha sonra Əhməd əl-Kəlaş tərəfindən nisbətən tərtib və tənzimlənərək yenidən Beyrutda, əlavə olaraq Hələb və Qahirədə (Məktəbətüt-türasil-İslami, Dərut-türas) nəşr olunmuşdur, lakin əsərin təhqiq edilmiş bir nəşrinə daha ehtiyac vardır.[3]
- ↑ Acluni, Açıklayıcı notlarla çeviren: Dr. Mustafa Genç. Keşfül-hafa: Halk arasındakı rivayetlerin ilmi değeri (türk). İstanbul: Beka Yayıncılık. 2019. 9.
- ↑ 1 2 Acluni, Açıklayıcı notlarla çeviren: Dr. Mustafa Genç. Keşfül-hafa: Halk arasındakı rivayetlerin ilmi değer (türk). İstanbul: Beka Yayıncılık. 2019. 8.
- ↑ "كشف الخفاء". Archived from the original on 2024-12-09. İstifadə tarixi: 2025-04-07.