Kütləvi qırğın silahı

Nüvə silahı (atom silahı) — atom nüvəsinin parçalanma reaksiyası nəticəsində nüvədaxili enerjinin (atom enerjisinin) bir hissəsinin ayrılması hesabına çox qüvvətli partlayış yaradan aviasiya bombasıdır. Nüvə reaksiyaları (bölünmə və ya sintez reaksiyaları, yaxud hər ikisi birlikdə) nəticəsində qapalı həcmdə böyük miqdarda ayrılan nüvədaxili enerjidən baş verən partlayış təsirli silahların ümumi adıdır. Bu reaksiyalarda maddənin kütlə vahidindən ayrılan enerji adi partlayıcı maddədəkinə (trotildəkinə) nisbətən 20–80 mln. dəfə artıq olur. Son dərəcə sürətlə və külli miqdarda ayrılan enerji nüvə partlayışı kimi meydana çıxır və öz gücünə və zədələyici amillərinin (zərbə dalğası, işıq şüalanması, nüfuzedici radiasiya, radioaktiv zəhərlənmə və elektromaqnit impulsu) xarakterinə görə adi döyüş sursatlarının partlayışından fərqlənir.

Kimyəvi silah — zəhərləyici təsirə malik maddələrin toksik xassələrinə əsaslanan kütləvi qırğın silahıdır. Tətbiq vasitələri isə – raketlər, mərmilər, minalar, aviasiya bombalarıdır. Axırıncı dəfə kütəvi olaraq kimyəvi silahdan Birinci Dünya müharibəsində istifadə olunub.

Bioloji silah kütləvi qırğın silahlarının bir növü olub bakteria, virus və ya kif kimi mikroorqanizmlərdən əldə olunan vasitələrə və onları tətbiq etmək üçün istifadə edilən döyüş sursatına, cihaz və tərtibatlara deyilir. Bioloji silahın əsasını xəstəlik törədən mikroblar və onlardan alınan toksinlər təşkil edir.

Bioloji silahlar insanların, heyvanların və bitkilərin məhv edilməsi, eyni zamanda ərzaq ehtiyatlarının və içməli suyun zəhərlənməsi üçün istifadə edilir. Bioloji vasitələrə, xarici mühitin təsirinə çox davamlı olan, əhali arasında kütləvi xəstəlik törədən, profilaktikası və müalicəsi çətin olan mikroblar aid edilir. Onların insanlara, heyvanlara və bitkilərə zədələyici təsiri bir sıra fərdi xüsusiyyətlərlə xarakterizə edilir. Xəstəlik törədən mikroblar ən kiçik dozalarla belə yoluxucu xəstəlik törədə bilir və onların toksinləri müəyyən müddət xarici mühitdə və ya yoluxmuş həşərat, gənə və gəmiricilərdə qala bilir. Bioloji vasitələrin zədələyici xassələrindən biri də onlarda inkubasiya və ya gizli təsir dövrünün olmasıdır.

Bioloji silahlarda, əsasən taunun, vəbanın, Sibir yarasının, tulyaremiyanın, brüselyozun, melioidozanın sarı və başqa isitmə növlərinin, təbii çiçəyin, psitmakozanın (ornitlozanın), səpmə və qarın yatalağının, qripin, malyariyanın dizentiriyanın və b. törədiciləri olan müvafiq mikroorqanizmlərdən, viruslardan, bakteriyalardan, göbələklərdən və s. istifadə olunur. Bioloji silahlar da, eynilə kimyəvi silahlar kimi hədəfə müxtəlif raket, artilleriya, fuqas, mərmi, mina, qumbara, xüsusi səpmə qurğuları vasitəsilə və ya su mənbələrini, qida anbarlarını, rəqib milli valyutasını və s. yoluxdurmaqla, istehlak bazarına bu maddələrlə yoluxdurulmuş ərzaq ixrac etməklə, ayrı-ayrı təşkilatlarına bu maddələrlə yoluxdurulmuş məktub göndərməklə və s. yolları ilə çatdırılır ki, sonrakı mərhələdə artıq o, kimyəvi silahdan fərqli olaraq eskalasiya, zəncirvari reaksiya doğuraraq epidemiya şəklində yayılır.

• "WMD: Words of mass dissemination" (12 February 2003), BBC News.
• Bentley, Michelle, "War and/of Worlds: Constructing WMD in U.S. Foreign Policy", Security Studies 22 (Jan. 2013), 68–97.
• Michael Evans, "What makes a weapon one of mass destruction?" (6 February 2004), The Times.
• Bruce Schneier, "Definition of 'Weapon of Mass Destruction'" (6 April 2009), Schneier on Security.
• Stefano Felician, Le armi di distruzione di massa, CEMISS, Roma, 2010, [1]

• United Nations Security Council Resolution 1540
• David P. Fidler, "Weapons of Mass Destruction and International Law" (February 2003), American Society of International Law.
• Joanne Mariner, "FindLaw Forum: Weapons of mass destruction and international law's principle that civilians cannot be targeted" (20 November 2001), CNN.

• Lentzos, Filippa. Compliance and Enforcement in the Biological Weapons Regime (Hesabat). 2019. doi:10.37559/WMD/19/WMDCE4.
• Trapp, Ralf. Compliance Management under the Chemical Weapons Convention (Hesabat). 2019. doi:10.37559/WMD/19/WMDCE3.
• Heinonen, Olli. IAEA Mechanisms to Ensure Compliance with NPT Safeguards (Hesabat). 2020. doi:10.37559/WMD/19/WMDCE2.

• Media Coverage of Weapons of Mass Destruction at the Wayback Machine (archived 17 fevral 2006), by Susan D. Moeller, Center for International and Security Studies at Maryland, 2004.
• Lewandowsky, Stephan; Stritzke, Werner G.K.; Oberauer, Klaus; Morales, Michael. "Memory for Fact, Fiction, and Misinformation: The Iraq War 2003". Psychological Science. 16 (3). March 2005: 190–195. doi:10.1111/j.0956-7976.2005.00802.x. PMID 15733198.

• Appel, J M. "Is all fair in biological warfare? The controversy over genetically engineered biological weapons". Journal of Medical Ethics. 35 (7). July 2009: 429–432. doi:10.1136/jme.2008.028944. PMID 19567692.

• Steven Kull et al., Americans on WMD Proliferation (15 April 2004), Program on International Policy Attitudes/Knowledge Networks survey.