JPEG (Joint Photographic Experts Group) — birləşmiş fotoeksportlar qrupu formatı.
| JPEG | |
|---|---|
 | |
| Veb-sayt | jpeg.org/jpeg/ |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
GIF formatlı fayllardan fərqli olaraq JPEG (.jpg) formatlı fayllarda 16,7 milyon rəng çaları göstərilə bilər.[1][2] JPEG-nin sıxma alqoritmindən istifadə edərək sıxma funksiyasını və faylın diskdə tutduğu yerin ölçüsünü idarə etmək olar. Buna baxmayaraq sıxma prosesi vaxtı JPEG formatlı təsvirlərdə itkilər yaranır. Əgər təsvirin üzərində mətn varsa sıxma vaxtı mətnin dəyişməsi və oxunmaz hala düşməsi baş verir.[3][4] Ona görə də üzərində mətn olan təsvirləri GIF formatında saxlamaq daha məqsədəuyğundur. Digər tərəfdən JPEG formatlı təsvirlər üzərində dinamik və şəffaflaşdırma funksiyalarını lazımi səviyyədə yerinə yetirmək olmur.[5]
İlk JPEG spesifikasiyası 1992-ci ildə dərc edilmiş və ITU-T (keçmiş CCITT) ilə Joint Photographic Experts Group tərəfindən hazırlanmışdır.[6]
JPEG-in itirilməli sıxılma mexanizminin əsasını diskret kosinus çevrilməsi (DCT) təşkil edir. Bu üsul ilk dəfə 1972-ci ildə Nasir Ahmed tərəfindən təklif edilmişdir.[7] DCT alqoritmi daha sonra Nasir Ahmed, T. Natarajan və K. R. Rao tərəfindən 1974-cü ildə IEEE Transactions on Computers jurnalında dərc edilmişdir və JPEG spesifikasiyasında istinad edilən əsas elmi mənbələrdən biridir.[8]
JPEG spesifikasiyasında arifmetik kodlaşdırma ilə bağlı bir sıra patentlərə istinad edilmişdir. Bunlara IBM şirkətinə məxsus aşağıdakı ABŞ patentləri daxildir:
Mitsubishi Electric şirkətinə məxsus Yaponiya patentləri də JPEG arifmetik kodlaşdırma mexanizminin inkişafında rol oynamışdır:
JPEG spesifikasiyasında istinad edilməyən, lakin sonradan mübahisələrə səbəb olmuş digər patent isə Compression Labs şirkətindən Wen-Hsiung Chen və Daniel J. Klenke tərəfindən təqdim edilmiş olmuşdur.
Joint Photographic Experts Group 1986-cı ildə ISO və ITU-T tərəfindən birgə yaradılmışdır.[9] JPEG standartı 1992-ci ildə ITU-T Recommendation T.81 kimi təsdiqlənmiş, 1994-cü ildə isə ISO/IEC 10918-1 standartı kimi qəbul edilmişdir.[1] Standart görüntünün sıxılması və açılması qaydalarını müəyyən edir, lakin fayl formatını tənzimləmir. Bu səbəbdən JPEG üçün ayrıca konteyner standartları – JFIF və Exif istifadə olunur.[10]
2002-ci ildə Forgent Networks JPEG texnologiyası üzərində patent hüquqları iddia etmişdir. Bu iddia geniş ictimai və hüquqi rezonans doğurmuşdur.[11] JPEG komitəsi və müstəqil ekspertlər bu iddiaların əvvəlki elmi işlərə əsasən etibarsız olduğunu bildirmişdir.[12] 2006-cı ildə ABŞ Patent və Ticarət Nişanları Ofisi patenti rəsmi olaraq etibarsız elan etmişdir.[13] 2007–2009-cu illərdə Global Patent Holdings JPEG şəkillərinin internet üzərindən ötürülməsi ilə bağlı yeni patent iddiaları irəli sürmüş, lakin nəticədə bütün iddialar ləğv edilmişdir.[14] 2011–2013-cü illərdə Princeton Digital Image Corporation expired patentlərə əsaslanan “keçmiş pozuntu” iddiaları ilə çoxsaylı şirkətləri məhkəməyə vermişdir.
- ↑ 1 2 "ITU-T Recommendation T.81". ITU-T. İstifadə tarixi: 18 dekabr 2025.
- ↑ "JPEG File Interchange Format" (PDF). W3C. İstifadə tarixi: 18 dekabr 2025.
- ↑ "JPEG overview". World Wide Web Consortium. İstifadə tarixi: 18 dekabr 2025.
- ↑ The JPEG Handbook. Springer. 1992. səh. 291.
- ↑ "Digital Image Compression Techniques". IEEE Signal Processing Magazine. doi:10.1109/MSP.2004.1286996. (#accessdate_missing_url)
- ↑ "Information technology – Digital compression and coding of continuous-tone still images – Requirements and guidelines" (PDF). ITU-T. 30 dekabr 2019 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 18 dekabr 2025.
- ↑ Ahmed, Nasir. "How I came up with the discrete cosine transform". Digital Signal Processing. 1 (1). 1 yanvar 1991: 4–5. doi:10.1016/1051-2004(91)90086-Z.
- ↑ Ahmed, Nasir; Natarajan, T.; Rao, K. R. "Discrete Cosine Transform". IEEE Transactions on Computers. C-23 (1). 1974: 90–93. doi:10.1109/T-C.1974.223784.
- ↑ "JPEG Committee". JPEG Committee. 22 iyul 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 dekabr 2025.
- ↑ The JPEG Handbook. Joint Photographic Experts Group. 1992. səh. 291. İstifadə tarixi: 18 dekabr 2025.
- ↑ "Finding patent truth in JPEG claim". CNET. 29 may 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 dekabr 2025.
- ↑ "USPTO Rejects Forgent JPEG Patent". Public Patent Foundation. PPF. 15 aprel 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 dekabr 2025.
- ↑ Neal, Marina. "USPTO Invalidates Forgent JPEG Patent". Groklaw. 15 mart 2025. 11 mart 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 dekabr 2025.
- ↑ "USPTO cancels JPEG patent claims". USPTO. US Patent & Trademark Office, Patent Full Text and Image Database. 2 İyun 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 dekabr 2025.
