I Pyotrun evi (Dərbənd)
I Pyotrun Evi və ya I Pyotrun sığınacağı — Çar I Pyotrun 1722-ci ildə Rusiyanın Xəzəryanı bölgələrə hərbi yürüşü zamanı Dərbənd şəhərində gecələdiyi yer.
| I Pyotrun evi | |
|---|---|
 | |
 | |
| Əsası qoyulub | 1722 |
| Ölkə | |
| Yerləşir |
 Dağıstan, Dərbənd şəhəri, Zoe Kosmodemyanskaya küç,16a |
| İş rejimi | saat 9:00-17:00 |
| 42°03′42″ şm. e. 48°18′14″ ş. u.HGYO | |
| Официальный сайт музея | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Bu mədəni və tarixi kompleks, bir pavilyon-sütun, Böyük Pyotr qazıntılarının qalıqları, Rusiya imperatorunun abidəsi və bir muzey binasını özündə birləşdirən memarlıq kompozisiyasıdır. 2015-ci ildə qazma daxmanın olduğu yerdə muzey kompleksi açıldı; muzeyin əsas sərgisi, imperatorun Dərbənddə olduğu müddətdə qaldığı evin qalıqlarıdır. Muzey kompleksinin ümumi sahəsi 1900 kvadratmetrdir. Muzey kompleksinə 23 avqust 1722-ci ildə I Pyotrun Xəzəryanı bölgələrə hərbi kampaniyası zamanı qaldığı qazma evdən başqa, 1870-ci illərdə qazma evin üzərində qurulmuş pavilyon-sütun; M. Antokolskinin modelinə görə hazırlanan I Pyotrun abidəsi; muzey binası (memar Eldar Abdullaeyv) daxildir. Kompleksdə mühazirələr, təhsil proqramları və ustad dərsləri keçirilir. Üstəlik muzeyin qarşısındakı meydanda konsertlər, şoular, yaradıcılıq gecələri baş tutur.
1722-ci ildə, Xəzər sahilinə yürüş zamanı, I Pyotr yay istisindən sığınmaq üçün xüsusi olaraq tikilmiş torpaq daxmada gecələyir. Dəniz sahilindən təxminən 100 m qərbdə və Şimal Qala Divarından 50 m cənubda yerləşən məntəqə iki kiçik otaqdan ibarət idi.[1] Çar Dərbənddə üç gün qaldı və ordu və donanma ilə birlikdə Bakıya getdi. Gedərkən qədim qalada rus hərbi qarnizonu yerləşdirdi.[2]
I Pyotrun qaldığı yer uzun müddət bir növ ziyarətgah hesab olunurdu.
1848-ci ildə Qafqaz canişini knyaz Mixail Vorontsov daxmanı daş hasarla əhatələməyi əmr etdi. Daş sütunlara lövbər zəncirlər asılmış və "23/18/1722 tarixində Böyük Pyotrun ilk istirahət yeri" yazısı olan çuqun lövhə quraşdırıldı. Hasarın ətrafına 1715-ci ildə burda atılan üç top qoyulmuşdu. Daha sonra, XIX-cu əsrin ikinci yarısında, yerin üstündə dəmir damın altında daş kvadrat sütunlardan ibarət monumental pavilyon quruldu.
İmperator ailəsinin üzvləri və bir çox digər məşhur adamlar buranı bir neçə dəfə ziyarət etmişdilər. Bu ziyarətçilərin arasında 1858-ci ildə yazıçı Aleksandr Duma (ata) və 1914-cü ildə II Nikolay da olub.
I Pyotrun qazma daxmasının qalıqları XX-ci əsrdə Vətəndaş müharibəsi zamanı itirildi. Sovet dövründə tarixi abidəyə heç bir əhəmiyyət verilmirdi, nəticədə bina daha da dağıntıya uğradı.
Sütunlu bina yenidən yaşayış binasına çevrildi, ətrafı da inşa edilən sənaye və yaşayış binaları dairələndi. Beləliklə, ilk Rusiya imperatorunun qazama daxmasının qalıqları yeni bir bünövrə altında basdırıldı.
2015-ci ildə qazıntı yerində muzey kompleksi açıldı; muzeyin əsas sərgisi, İmperatorun Dərbənddə olduğu müddətdə qaldığı qazma daxmanın qalıqlarıdır. "Dərbənddəki I Pyotr Evi"nə muzey kompleksi statusu verildi. Muzey Dərbənd Qala Muzey-Qoruğunun struktur bölməsidir.[3]
Messenat Ziyavudin Maqomedovun "Peri" xeyriyyə fondunun hesabına I Pyotrun Dərbənddə olduğu müddətdə qaldığı qazma daxmanın təxmini yerində qazıntı işləri aparıldı. Qazıntılar XIX əsrə aid tikilini aşkara çıxardı. XIX əsrdə qazma daxma üzərində tikilmiş sütunlar bərpa edildi. Yaxınlıqda müasir muzey binası tikildi. Ətrafı təmir olundu, köməkçi binalar inşa olundu və dəmir məhəcərlərlə hasarlar çəkildi. Muzeyin həyətində binanın qarşısında isə I Pyotrun heykəli ucaldıldı.[3]
Həmin dövrdən başlayaraq, "Peri" Fondu Dərbənd Dövlət Muzey-Qoruğu ilə birlikdə yeni proqramlar açaraq muzeyi davamlı olaraq inkişaf etdirir. Muzeydə tarixin ən vacib səhifələrinin təhlilinə həsr olunmuş bir sıra təhsil proqramları, muzey dərsləri və ustad dərsləri keçirilir Bu layihələr mümkün qədər interaktivdir — hazır həqiqətlərin çatdırılması deyil, birgə düşünmə ruhunda olan tədbirlərə üstünlük verilir. Belə tədbirlərdən ən əhəmiyyətlisi "Bir şahidin ürəyi: Böyük Vətən müharibəsi təcrübəsi Effendi Kapiyev və Nikolay Lakovun gözü ilə" sərgisi olmuşdur. Bu layihə, Dağıstanda müharibəni bir sıra hadisələr kimi deyil, "daxili təcrübələr" silsiləsi, cəbhədə özünü tapanların üzləşdiyi çətin suallar və seçimlər silsiləsi kimi göstərmək üçün ilk cəhdlərdən biri idi. Rəssam Nikolay Lakovun qrafik əsərləri və şair Əfəndi Kapiyevin döyüş meydanında yazdıqları gündəliklərin parçaları, ziyarətçilərin başa düşməsi üçün buraxılan problemlərlə əlaqədar bir neçə qrupa birləşdirilib.
Muzey eyni zamanda müxtəlif yaş qrupları üzrə uşaqlar üçün yeni ustad dərsləri seriyasına da başlayıb. Gələcəkdə — İmam Şamil haqqında böyük bir sərginin açılışı və I Pyotrun islahatları haqqında uşaqların sərgi–araşdırması keçiriləcək.[3]
- ↑ Домик (землянка) Петра I в Дербенте [ölü keçid]
- ↑ "История музея". Archived from the original on 2016-10-23. İstifadə tarixi: 2021-10-09.
- ↑ 1 2 3 "Музейный комплекс «Дом Петра I в Дербенте» СТАРТ ПРОГРАММЫ – СЕНТЯБРЬ 2015 ГОД". 2021-10-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-06.