I Əbdürrəhman

Əməvi sülaləsindən olan Müaviyə ibn əl-Hişamın və bərbər qadını Rahanın oğlu və Hişam ibn Əbdülməlikin nəvəsi olan Əbd ər- Rəhman Dəməşq yaxınlığında anadan olmuşdur. 750-ci ildə Abbasilər Əməvilər sülaləsini devirəndə onun 19 yaşı var idi. Əbd ər-Rəhman və bir neçə ailə üzvü Əməvi xilafətinin paytaxtı Dəməşq şəhərinə gəlmişdilər. Gələnlər arasında onun qardaşı Yəhya, dörd yaşlı oğlu Süleyman, bir neçə bacısı və azad edilmiş yunan qulu Bədr də var idi. Dəməşqdən ailə Fərat çayı vadisinə getdilər və Abbasilər Əbd-ər-Rəhmanın arxasınca onu tapıb öldürmək üçün atlılar göndərdiyindən oradakı yol təhlükə ilə dolu idi. Abbasi agentləri qaçaqları kiçik bir kənddə gizlənərkən yaxaladılar. Əbd-ər-Rəhman azyaşlı oğlunu və bacılarını qoyub qardaşı Yəhya ilə birlikdə gizlənməyə məcbur oldu. Azad edilmiş Bədrin taleyi ilə bağlı müxtəlif məlumatlar var: bəzi mənbələr onun əvvəlcə əmirlə qaçdığını, digərləri isə sonradan görüşdüklərini iddia edirlər .Qardaşı Yəhyanı isə abbası agentləri tutaraq başını kəsdilər

Abbasilər yaxın şərqdə hakimiyyətə gəldikdən sonra, əvvəlki Əməvilər sülaləsinin qalan bir neçə üzvü mühacirət etmək məcburiyyətində qaldı. Onların arasında bərbərlərə qoşulmaq üçün Afrikaya qaçan Əbd ər-Rəhman da var idi. Orada Bərqa ilə Atlantik okeanı arasında bir dövlət qurmağa cəhd etdi, lakin uğursuz oldu. Daha sonra fəaliyyətini Əməvi adının ərəblər arasında hələ də məşhur olduğu İspaniyaya köçürmək qərarına gəldi.

Zəmini uğurla hazırladıqdan sonra 755-ci ilin payızında 23 və ya 24 yaşlarında kiçik bir dəstə ilə Malaqanın şərqindəki Əl-Munieqarda İspaniya sahillərinə endi və İspaniyanın ərəb hökmdarı Əmir Yusifə qarşı yürüş etdi. Şərait Əbdürrəhman üçün son dərəcə əlverişli idi. O , Kordova yaxınlığında Yusifi tamamilə məğlub edərək şəhəri heç bir müqavimət göstərmədən işğal edə bildi (15 may 756). Həmin gün Abd ər-Rəhman rəsmi olaraq Kordova və bütün İspaniyanın əmiri titulunu öz üzərinə götürdü və otuz iki il onları idarə etdi.

Onun hakimiyyətdə olduğu illər əvvəlcə Yusiflə, sonra isə yeni əmirin təşəbbüslərinə davamlı olaraq müqavimət göstərən müxtəlif yerli tayfalarla bir sıra müharibələrlə yadda qaldı. Onun ən parlaq hərbi şücaəti Bağdad xəlifəsi Əbu Cəfər Mənsurun ona qarşı hazırladığı planın qarşısını alması idi. İspaniyanı Xilafətə birləşdirmək, ən əsası isə yeni Əməvilər sülaləsinin yaranmasının qarşısını almaq ümidi ilə Əbd ər-Rəhmanın Toledoda üsyanı yatırmaqla məşğul olmasından istifadə edən Mənsur 763-cü ildə Beha əyalətinə çıxdı və yəmənlilər arasında üsyan qaldırdı. Əbd ər-Rəhman şəxsən xəlifənin qoşunlarına qarşı irəlilədi, lakin əhəmiyyətsiz qüvvələrlə Karmonaya geri çəkilməyə məcbur oldu və burada onu iki ay israrla mühasirəyə alan qoşunlar mühasirəyə aldı. Xilas olunmağa ümid yox idi. Sonra Əbd ər-Rəhman son çarə qərar verdi: 700 elit döyüşçünün başında o, gözlənilmədən düşmənə hücum etdi. Hücum elə sürətlə həyata keçirilirdi ki, düşmən mühasirəni qaldırıb Afrikaya çəkilməyə məcbur olur.

Əbd ər-Rəhmanla Frank dövlətinin hökmdarı Böyük Karl arasında toqquşma baş verdi. Charlemagne və Saracens arasında müqavilə bağlandı, ona görə birincisi İspaniyanı işğal etməli idi, burada Yəmən liderlərindən biri Süleyman əl-Ərəbi Barselonadan və ya Saraqosadan onun köməyinə gəlməyi vəd etdi. Eyni zamanda, Afrika Berberlərinin köməyi ilə İspaniyanın özündə üsyan başlamalı idi. Ancaq bu plan uğursuz oldu: üsyan çox erkən başladı, Böyük Karl hələ Pireneylərdən kənarda idi. 778-ci ildə İspaniyanı işğal edərkən, Saraqosa onun divarları arasında olan Ərəbistana itaət etməkdən imtina etdi və onun qapılarını Böyük Karlın üzünə bağladı. Ancaq Sakson üsyanı xəbəri onu Almaniyaya qayıtmağa məcbur edəndə şəhəri mühasirəyə almağa başlamamışdı və burada Pireney dərələrindəki basklar Ronsevaux keçidində Rolandın (Routland) komandanlığı altında olan arxa qvardiyasını məğlubiyyətə uğratdılar.

Əbdürrəhman cəsur döyüşçü, istedadlı sərkərdə, yorulmaz, enerjili və fəal hökmdar idi. Kəskin intellektə malik olmaqla, həm də tez özündən çıxan şəxs idi. O, insanlar haqqında qeyri-adi biliyi və onlarla rəftar etmək bacarığı ilə hərcmərclik və daxili çəkişmələri ilə parçalanmış xalqı birləşdirə bildi.

1. ↑ Абдеррахманъ I (rus.). // Энциклопедический лексикон СПб: 1835. Т. 1. С. 23–24.
2. ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #121026019 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
3. ↑ Abd ar-Raḥman I // LIBRIS. İsveç Milli Kitabxanası.