II Andraş (mac. II. András, lat. Andreas II; 1175[1][2][…], 1176[3] və ya 1177[3], bilinmir – 26 oktyabr 1235, Buda) — 1205–1235-ci illərdə Macarıstan, Xorvatiya və Dalmatiya kralı. Arpad sülaləsinin nümayəndəsi olan II Andraş, Macarıstan tarixində mühüm rol oynamış və 1222-ci ildə qəbul edilən Qızıl bulla ilə tanınmışdır.[4]Onun hakimiyyəti dövründə daxili siyasi islahatlar, səlib yürüşləri və torpaq bölgüsü ilə bağlı ciddi dəyişikliklər baş vermişdir.[5]
| II Andraş | |
|---|---|
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1175[1][2][…], 1176[3] və ya 1177[3] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 26 oktyabr 1235 |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Atası | III Bela |
| Uşaqları | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
II Andraş 1177-ci ildə Macarıstan kralı III Bela və Antioxiyalı Aqnesin ailəsində anadan olmuşdur. Atası onu əvvəlcə Dalmasiya və Xorvatiyanın hersoqu elan etmiş, lakin sonradan bu vəzifədən uzaqlaşdırmışdır.[6]Andraşın böyük qardaşı, I İmre, 1196-cı ildə taxta çıxanda Andraşı siyasi həyatdan uzaqlaşdırmağa çalışsa da, Andraş bir neçə dəfə qiyam qaldıraraq siyasi iddialarını davam etdirmişdir.[7]
I İmrenin 1204-cü ildə vəfat etməsindən sonra onun azyaşlı oğlu III Laslo (III Ladislaus) taxta çıxsa da, tezliklə vəfat etmişdir. Bununla da Andraş 1205-ci ildə Macarıstan kralı elan edilmişdir.[8] Onun hakimiyyətə gəlməsi ilə ölkədə yeni siyasi mərhələ başlamışdır. II Andraşın dövründə daxili siyasətin əsas xüsusiyyəti geniş torpaq paylamaları idi. O, sədaqətli zadəganlara, xarici sərkərdələrə və saray əyanlarına iri torpaq sahələri bağışlayırdı.[9] Bu siyasət nəticəsində "kral torpaqları" zəifləyir, zadəganların gücü isə artırdı. Bu, ölkədə sosial gərginliyin artmasına və zadəganların narazılığına səbəb oldu.[10]
Zadəganların təzyiqi nəticəsində II Andraş 1222-ci ildə Qızıl bulla adlı hüquqi sənədi imzalamağa məcbur oldu. Bu sənəd kral hakimiyyətini məhdudlaşdırır, zadəganlara hüquqi və iqtisadi imtiyazlar verirdi.[11] Qızıl bulla, eyni zamanda, zadəganlara kral qanunlarına qarşı çıxmaq hüququnu da tanıyırdı. Bu sənəd Macarıstanın erkən konstitusional inkişafında mühüm addım hesab olunur.[12]
1217-ci ildə II Andraş Beşinci səlib yürüşündə iştirak etmiş və Müqəddəs Torpaqlara səfər etmişdir. Lakin bu yürüş uğursuz olmuş və ciddi hərbi nəticələr verməmişdir. Bununla belə, o, Macarıstanın Avropa səviyyəsində səlibçi dövlət kimi tanınmasına şərait yaratmışdır.[13]
II Andraş 1235-ci ilin 21 sentyabrında vəfat etmişdir.[14] Onun yerinə oğlu IV Bela taxta çıxmışdır. IV Belanın dövrü Macarıstanın Monqol yürüşlərinə qarşı mübarizə dövrü ilə üst-üstə düşür. II Andraşın fəaliyyəti Macarıstan tarixində həm tənqidi, həm də müsbət qiymətləndirilir. Onun torpaq islahatları uzunmüddətli sosial-iqtisadi problemlərə səbəb olmuş, lakin Qızıl bulla sənədi hüquqi dövlətçiliyin təməlini qoymuşdur.[15]
- ↑ 1 2 King of Hungary Andrew II // Faceted Application of Subject Terminology.
- ↑ 1 2 Andrew II // Encyclopædia Britannica (ing.).
- ↑ 1 2 3 4 https://www.arcanum.com/hu/online-kiadvanyok/Lexikonok-magyar-eletrajzi-lexikon-7428D/a-a-744F8/andras-ii-7460C/.
- ↑ Bárány, Attila. "II. András és a Latin Császárság [Andrew II and the Latin Empire of Constantinople]". Hadtörténelmi Közlemények (macar). 126 (2). 2013: 461–480. ISSN 0017-6540.
- ↑ Almási, Tibor. II. András // Gujdár, Noémi; Szatmáry, Nóra (redaktorlar ). Magyar királyok nagykönyve: Uralkodóink, kormányzóink és az erdélyi fejedelmek életének és tetteinek képes története [Encyclopedia of the Kings of Hungary: An Illustrated History of the Life and Deeds of Our Monarchs, Regents and the Princes of Transylvania] (macar). Reader's Digest. 2012. 86–89. ISBN 978-963-289-214-6.
- ↑ Bárány, Attila. The Relations of King Emeric and Andrew II of Hungary with the Balkan States // Stefan the First-Crowned and His Time. Belgrade: Institute of History. 2020. 213–249. ISBN 9788677431396.
- ↑ Bárány, Attila. II. András balkáni külpolitikája [Andrew II's foreign policy in the Balkans] // Kerny, Terézia; Smohay, András (redaktorlar ). II. András and Székesfehérvár [Andrew II and Székesfehérvár] (macar). Székesfehérvári Egyházmegyei Múzeum. 2012. 129–173. ISBN 978-963-87898-4-6.
- ↑ Bartl, Július; Čičaj, Viliam; Kohútova, Mária; Letz, Róbert; Segeš, Vladimír; Škvarna, Dušan. Slovak History: Chronology & Lexicon. Bolchazy-Carducci Publishers, Slovenské Pedegogické Nakladatel'stvo. 2002. ISBN 0-86516-444-4.
- ↑ Berend, Nora. At the Gate of Christendom: Jews, Muslims and "Pagans" in Medieval Hungary, c. 1000–c.1300. Cambridge University Press. 2006. ISBN 978-0-521-02720-5.
- ↑ Berend, Nora; Urbańczyk, Przemysław; Wiszewski, Przemysław. Central Europe in the High Middle Ages: Bohemia, Hungary and Poland, c. 900-c. 1300. Cambridge University Press. 2013. ISBN 978-0-521-78156-5.
- ↑ Dimnik, Martin. The Dynasty of Chernigov, 1054–1146. Pontificial Institute of Mediaeval Studies. 1994. ISBN 0-88844-116-9.
- ↑ Curta, Florin. Southeastern Europe in the Middle Ages, 500–1250. Cambridge University Press. 2006. ISBN 978-0-521-89452-4.
- ↑ Engel, Pál. The Realm of St Stephen: A History of Medieval Hungary, 895–1526. I.B. Tauris Publishers. 2001. ISBN 1-86064-061-3.
- ↑ Érszegi, Géza; Solymosi, László. Az Árpádok királysága, 1000–1301 [The Monarchy of the Árpáds, 1000–1301] // Solymosi, László (redaktor). Magyarország történeti kronológiája, I: a kezdetektől 1526-ig [Historical Chronology of Hungary, Volume I: From the Beginning to 1526] (macar). Akadémiai Kiadó. 1981. 79–187. ISBN 963-05-2661-1.
- ↑ Ertman, Thomas. Birth of the Leviathan: Building States and Regimes in Medieval and Early Modern Europe. Cambridge University Press. 1997. ISBN 9780521484275.
- Hamilton, Bernard. The Leper King and His Heirs: Baldwin IV and the Crusader Kingdom of Jerusalem. Cambridge University Press. 2000. ISBN 978-0-521-64187-6.
- Kontler, László. Millennium in Central Europe: A History of Hungary. Atlantisz Publishing House. 1999. ISBN 963-9165-37-9.
- Kristó, Gyula. II. András // Kristó, Gyula; Engel, Pál; Makk, Ferenc (redaktorlar ). Korai magyar történeti lexikon (9–14. század) [Encyclopedia of the Early Hungarian History (9th–14th centuries)] (macar). Akadémiai Kiadó. 1994. səh. 43. ISBN 963-05-6722-9.
- Kristó, Gyula; Makk, Ferenc. Az Árpád-ház uralkodói [Rulers of the House of Árpád] (macar). I.P.C. Könyvek. 1996. ISBN 963-7930-97-3.
- Kroonen, Guus; Langbroek, Erika; Quak, Arend; Roeleveld, Annelies, redaktorlar Amsterdamer Beiträge zur älteren Germanistik. 72. Editions Rodopi. 2014.
- Magaš, Branka. Croatia Through History. SAQI. 2007. ISBN 978-0-86356-775-9.
- Richard, Jean. The Crusades, c. 1071–c. 1291. Cambridge University Press. 1999. ISBN 0-521-62566-1.
- Spinei, Victor. The Romanians and the Turkic Nomads North of the Danube Delta from the Tenth to the Mid-Thirteenth century. Koninklijke Brill NV. 2009. ISBN 978-90-04-17536-5.
- Sterns, Indrikis. The Teutonic Knights in the Crusader States // Setton, Kenneth M.; Zacour, Norman P.; Hazard, Harry (redaktorlar ). A History of the Crusades, Volume V: The Impact of the Crusades on the Near East. The University of Wisconsin Press. 1985. 315–378. ISBN 0-299-09140-6.
- Van Cleve, Thomas C. The Fifth Crusade // Setton, Kenneth M.; Wolff, Robert Lee; Hazard, Harry (redaktorlar ). A History of the Crusades, Volume II: The Later Crusades, 1189–1311. The University of Wisconsin Press. 1969. 377–428. ISBN 0-299-04844-6.
- Zsoldos, Attila. Az Aranybulla királya [The King of the Golden Bull] (macar). Városi Levéltár és Kutatóintézet. 2022. ISBN 978-963-8406-26-2.