III Aleksandrın xalçası

1883-cü ildəki tacqoyma mərasimlərindən sonra İmperator III Aleksandr və həyat yoldaşı Mariya Fyodorovnaya Azərbaycan toxucuları tərəfindən portret xalçası hədiyyə edilmişdir.^[1] Xalça hal-hazırda şəxsi kolleksiyada saxlanılır.^[2]

Xalçanın çərçivələrində qəhvəyi və göy rənglərdən, əsas sahəsində tünd qırmızı rəngdən istifadə edilmişdir. Ortadakı kiril yazısı krem rəngində təsvir edilmişdir. İmperator III Aleksandr və həyat yoldaşı Mariya Fyodorovnanın təsviri olan, xalçanın əsas sahəsinin aşağı hissəsindəki qara boya heç bir xələl gəlmədən qorunub saxlanmışdır.^[2]

Ənənəvi Mərəzəli haşiyə dizaynı ilə çərçivəyə alınmış cütlük (İmperator III Aleksandr və həyat yoldaşı Mariya Fyodorovna), rəngli litoqrafiyaya əsaslanaraq, mərkəzi sahənin aşağı hissəsində tacqoyma mərasimindəki kimi təsvir edilir, onların yuxarısında isə Rus Pravoslav Kilsəsinin ən müqəddəs ikonalarından biri olan "Yaroslavskaya Oranta" (Məryəm və körpə İsa peyğəmbərin birlikdə təsviri) təsvir olunub. Sahələr kiril əlifbasına oxşar işarələrlə yazılmış bir hissə ilə ayrılmışdır.^[1] Kiril hərflər mesaj vermək məqsədilə yox, bəzək üçün toxunmuşdur. Bu xalçanı toxuyanlar, ehtimal edilir ki, savadsız idilər və hökmdarlarına hörmət əlaməti olaraq və ya estetik məqsəd ilə kiril əlifbasının formasını öz xalçalarında istifadə etmişdilər.^[2]

Toxucuların xaçlar, Məryəm ulduzları və yuxarı sahədə ənənəvi motivlərlə birlikdə təsvir edilmiş hale (qızıldan şüa tacı və ya işıq diski) forması kimi xristian simvollarını istifadə etməsi onların ağlını və yaradıcılığını göstərir. Buna baxmayaraq, Məryəm ananın qollarını qaldırıb dua etməsi müsəlmanın dua etmə formasına oxşayır.^[1] Müsəlman dua formasının istifadə edilməsi onu göstərir ki, xalçanı toxuyanlar məhdud qarşılıqlı əlaqədə olduqları bir hökmdarı, dini və mədəniyyəti təsvir edən xalça kompozisiyasını yaratmaq üçün özlərinə tanış olan mədəni və dini təcrübələrdən istifadə etmişdilər.^[2]

Bu xalça Azərbaycanla Rusiya İmperiyası arasında Qafqazdan kənarda artan, qarşılıqlı mədəni əlaqələri təmsil edir, buna baxmayaraq bu əlaqə birtərəfli (Azərbaycan tərəfindən) və məhduddur. Çar Rusiyasında geniş yayılmış dini təsvirlərə malik olmasa da, Sovet dövründə də Qafqazda və Orta Asiyada portret xalçaları toxunmağa davam etmişdir.^[2][3] Bu dövrdə Azərbaycan xalçaçıları Lenin və Stalinin təsvirini xalçalara əlavə edərək hökmdar üçün hazırlanan portret xalça ənənəsini davam etdirmişdilər.^[2]

• Boggs, Jill, "Carpets as Signifiers of Historical Change: The Azerbaijani Carpet Industry from the Midnineteenth to Late Twentieth Century" (2021). Senior Theses. 394. https://scholarcommons.sc.edu/senior_theses/394
• Vera-Simone Schulz (2014) Portraits, Photographs, and Politics in the Carpet Medium: Iran, the Soviet Union and Beyond, Konsthistorisk tidskrift/Journal of Art History, 83:3, 244–265, DOI: 10.1080/00233609.2014.942751