Hollandiya çoban iti (nid. Hollandse Herder) — çoxyönlü bacarıqları və güclü iş etikası ilə tanınan çoban iti cinsi. Əvvəllər əsasən kənd təsərrüfatında çoban iti kimi istifadə edilən bu cins, zamanla polis, hərbi və bələdçi it kimi də məşhurlaşmışdır.
| Hollandiya çoban iti | |
|---|---|
 | |
| Mənşəyi | |
| Ölkə | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Ənənəvi olaraq, Hollandiya çoban itinin əsas funksiyası qoyun sürülərini əkin sahələrindən uzaq tutmaq idi. Onlar tarlaların və yolların sərhədlərini gəzərək sürüləri yönləndirir, ümumi çəmənliklərə, bazarlara və limanlara müşayiət edir, təsərrüfatda toyuqları və digər heyvanları idarə edirdilər. İnəkləri otarmaq, süd arabalarını çəkmək və yad adamların fermaya yaxınlaşması halında xəbərdarlıq etmək də onların vəzifələrinə daxil idi.[1]
1900-cü illərdə Niderlandda qoyun sürülərinin azalması ilə, bu itlərin çoxyönlü bacarıqları onların it təlimi üçün uyğunlaşmasına səbəb oldu. Onlar polis, axtarış və izləmə itləri, həmçinin korlar üçün bələdçi itlər kimi yetişdirilməyə başlandı. Lakin müasir əkinçilik texnikasının yayılması ilə Hollandiya çoban itinin populyasiyası azalmağa başladı. İkinci Dünya müharibəsi zamanı isə cins demək olar ki, yox olma təhlükəsi ilə üzləşdi. Müharibə dövründə itlərin yetişdirilməsi dayandırıldı, bir çox it aclıqdan öldü və ya Almaniyaya aparıldı.[2][3]
Hollandiya çoban iti orta ölçülü bir cinsdir. Onların çəkisi adətən 23–32 kq, hündürlüyü isə 55–63 sm arasında dəyişir. Hollandiya çoban itləri əsasən "brindle" rəngli olur. Əsas rəng qızılı və ya gümüşü tonlarında olur, bu rənglər ağdan şabalıd qırmızıya qədər dəyişə bilər. "Əsl gümüş brindle" çox nadir hallarda rast gəlinir, çünki çox ağ rəng arzuolunmaz sayılır. Çox qara rəng də arzuolunmazdır, lakin qara sima üstünlük verilən xüsusiyyətdir. Sinə və ayaqlardakı ağ ləkələr də arzuolunmazdır.[2]
Hollandiya çoban iti sadiq, etibarlı, ayıq, aktiv və ağıllıdır. Bu cins itaətkarlıq və nizam-intizam təlimlərində yüksək nəticələr göstərir. Onlar sahibləri ilə işləməyə həvəslidir və müstəqil qərarlar qəbul edə bilirlər. Çoban xasiyyətinə malik olan bu itlər aqressiv və ya utancaq deyillər, onlara tapşırılan hər hansı vəzifəni müstəqil şəkildə yerinə yetirə bilirlər.[1][2]
Bu cins çox aktiv və çoxyönlüdür. Onlar çeviklik, itaətkarlıq, axtarış və xilasetmə, qoxulama, sürü otarma və müdafiə idmanlarında uğurla iştirak edirlər.[4] Beynəlxalq səviyyədə, xüsusilə polis və hərbi xidmətlərdə istifadə edilirlər. Hollandiya çoban itləri Niderland Kral Polis İtləri Assosiasiyası (KNPV) proqramı çərçivəsində hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən geniş istifadə olunur və bu sahədə yüksək performans nümayiş etdirir.[5]
Hollandiya çoban iti ümumiyyətlə sağlam bir cins hesab edilir, lakin bəzi genetik problemlərə meyilli ola bilər. Bu problemlər arasında allergiya (atopiya), çeynəmə miyoziti, pannus, kriptorxizm və iltihablı bağırsaq xəstəliyi yer alır. Kobud tüklü növlərdə goniodisplaziya riski vardır və yetişdirməzdən əvvəl bu xəstəlik üçün testlər aparılmalıdır. Bu xəstəlik gözdən maye axması və korluqla nəticələnə bilər. Ortopedik problemlər də nadir deyil. 1974–2023-cü illər arasında omba displaziyası halları 9%, dirsək displaziyası isə 5,5% olaraq qeydə alınmışdır.[6]
Hollandiya çoban itinin kürkünə qulluq növünə görə dəyişir. Uzun və kobud tüklü növlər müntəzəm və hərtərəfli daranmaya ehtiyac duyur. Qısa tüklü növlər isə daha az daranma tələb edir. Hər halda, it daim təmiz saxlanmalıdır.[7]
- ↑ 1 2 "Nederlandse Herdershonden Club". 21 May 2022 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 April 2012.
- ↑ 1 2 3 Bosch, Bas (2002). The Dutch Breeds, Raad van Beheer Organization, The Netherlands, p. 24.
- ↑ "Fokkerij Reglementen, 1 March 2012". 20 June 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 January 2025.
- ↑ "Exercise and Grooming". AMERICAN DUTCH SHEPHERD ASSOCIATION, INC. 2019-05-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-05-29.
- ↑ "KNPV Registration". 25 December 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 December 2014.
- ↑ "OFA Breed Statistics". 2022-04-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-07.
- ↑ "UMN College of Veterinary Medicine Inflammatory Myopathy testing". 2023-02-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-07.
- Allemaal 'Hollanders', herdershonden van eigen bodem. Nederlandse Herdershonden Club, Utrecht. 2011. ISBN 978-90-6455-681-4. http://www.hollandseherder.nl/
- Amazing Dutch Dog Breeds. Raad van Beheer Association. https://www.houdenvanhonden.nl/book-dutch-breeds/
- A Dutch shepherd dog... what does it look like?. P.Q. van Vliet. http://www.hollanderhuis.nl/boek2.htm
