Hipofiz vəzi (lat. glandula pituitaria), həmçinin beyin artımı da adlandırılır, daxili sekresiya vəziləri sisteminə aid olan, beyində yerləşən və ölçüsü lobya dənəsi böyüklüyündə olan bir vəzdir. Hipofiz vəzi, bir çox hormon ifraz edərək, orqanizmin müxtəlif funksiyalarını, o cümlədən böyümə, reproduktiv funksiya, maddələr mübadiləsi və s. tənzimləyir.
Hipofiz vəzi, iki əsas hissədən ibarətdir:
- Ön hipofiz (adenohipofiz): Hipotalamus tərəfindən idarə olunur və bir çox tropik hormon ifraz edir.
- Arxa hipofiz (neyrohipofiz): Hipotalamusun birbaşa davamıdır və vazopressin və oksitosin hormonlarını saxlayır və ifraz edir.
Hipofiz vəzi, aşağıdakı funksiyaları yerinə yetirir:
- Hormon ifrazı: Hipofiz vəzi, bir çox hormon ifraz edir ki, bu hormonlar orqanizmin müxtəlif funksiyalarını tənzimləyir. Bu hormonlara böyümə hormonu, tiroid stimullaşdırıcı hormon, adrenokortikotropik hormon, folikulyar stimullaşdırıcı hormon, luteinləşdirici hormon, prolaktin, vazopressin və oksitosin daxildir.
- Digər vəzilərin fəaliyyətinin tənzimlənməsi: Hipofiz vəzi, ifraz etdiyi tropik hormonlar vasitəsilə digər endokrin vəzilərin (məsələn, qalxanvari vəz, böyrəküstü vəz, cinsiyyət vəziləri) fəaliyyətini tənzimləyir.
Hipofiz vəzinin xəstəlikləri, hormon ifrazının pozulması nəticəsində yaranır. Bu xəstəliklərə hipofiz adenoması (hipofiz vəzinin xoşxassəli şişi), hipopituitarizm (hipofiz vəzinin hormon ifraz etmə qabiliyyətinin azalması) və s. daxildir. Hipofiz vəzinin xəstəliklərinin diaqnostikası üçün hormonal analizlər, beyin MRT və KT müayinələri və s. istifadə olunur.