Hesablama Məhkəməsi (Türkiyə)

Hesablama Məhkəməsinin kökləri Osmanlı İmperiyasına gedib çıxır. 1862-ci ildə Osmanlı İmperatorluğunda "İslahat Hareketleri" olaraq adlandırılan islahat hərəkatları çərçivəsində Divan-ı Ali-i Muhasebat adı ilə Osmanlı Hesablama Məhkəməsi qurulmuşdur.^[2]

6085 saylı Hesablama Məhkəməsi Qanununa^[3] əsaslanan bu məhkəmələr 1982-ci il Konstitusiyasının məhkəmə bölməsində tənzimlənir.

Məhkəmə müvafiq qanunun 1-ci maddəsində belə müəyyən edilmişdir: "İctimai hesabatlılıq və maliyyə şəffaflığı prinsipləri çərçivəsində dövlət idarələrinin səmərəli, iqtisadi və qanuna uyğun fəaliyyət göstərməsi, dövlət resurslarının nəzərdə tutulmuş məqsədəuyğun əldə edilməsi, qorunub saxlanması və istifadəsi üçün Məhkəmə, qanunvericiliklə müəyyən edilmiş müəyyən edilmiş hüquqi əsaslarla müəyyən edilir. Türkiyə Böyük Millət Məclisi adından yoxlamalar aparmaq, məsul şəxslərin hesab və əməliyyatlarını yekunlaşdırmaq, qanunla verilmiş yoxlama və mühakimə işlərini həyata keçirmək."

Hesablama Məhkəməsinə qanunla müraciyyət edənlər:

a) Mərkəzi dövlət büdcəsi daxilində dövlət idarələri və sosial təminat qurumları, yerli idarəetmə orqanları, paytaxtda birbaşa və ya dolayısı ilə dövlət payı 50%-dən çox olan xüsusi qanunlarla yaradılmış səhmdar cəmiyyətləri, digər dövlət idarələri (dövlət qurumu olan peşə təşkilatları istisna olmaqla).

b) Dövlət payının 50%-dən az olmamaq şərti ilə (a) bəndində sadalanan və ya bu idarələr tərəfindən yaradılmış və ya birbaşa və ya dolayısı ilə ortaq olduqları idarələrə tabe olan bütün növ idarələr, təşkilatlar, müəssisələr, birliklər, müəssisələr və şirkətlər.

c) Dövlət idarələri tərəfindən həyata keçirilən bütün növ daxili və xarici borclanmalar, borcların verilməsi, borcların ödənilməsi, xaricdən alınan qrantların istifadəsi, qrant verilməsi, Xəzinədarlıq zəmanətləri, Xəzinədarlığın debitor borcları, pul vəsaitlərinin idarə edilməsi və digər əlaqədar məsələlər; bütün resurs köçürmələri və istifadələri, həmçinin Avropa İttifaqı fondları da daxil olmaqla, ölkə daxilində və xaricdə təqdim edilən digər resurslar və vəsaitlərin istifadəsi.

c) Dövlət idarələrinin büdcələrinə daxil olub-olmamasından asılı olmayaraq bütün dövlət hesabları, vəsaitləri, resursları və fəaliyyətləri, o cümlədən xüsusi hesablar.

Hesablama Məhkəməsi Qanununun 54-cü maddəsinə əsasən, məhkəmə qərarlardan apellyasiya şikayəti edə, məhkəmə baxışını qaytara və qərarı düzəldə bilər.

Hesablama Məhkəməsinin internet saytında qeyd edilir ki, məhkəmə "mütəmadi olaraq (maliyyə və uyğunluq) və icra fəaliyyətinin auditini həyata keçirir. Maliyyə auditi dövlət inzibati orqanlarının maliyyə hesabatlarına və düzgünlüyünə, həmin orqanların maliyyə qərar və əməliyyatlarının, hər hansı proqram və fəaliyyətinin qanunvericiliyə uyğun olub-olmamasına dair qiymətləndirmə və rəydən ibarətdir".^[4]