Hafiz Rəhmət xan Bəriç

1708-ci ildə doğuldu; atası, Qərbi Pakistanın Pişin bölgəsindəki Şurabəkdən Çeç Həzarəyə köç edən Əfqan Bəriç tayfasının rəisi Şah Aləm xandır. Şah Aləm xan, əski qulamlarından Davud xanın Hindistanın Kətir (indiki Rohilkənd) bölgəsində özlərinə xidmət etdiyi racə və zəmindarlar nəzdində nüfuz qazanıb yavaş yavaş yəni bir prənslik oluşturması üzərinə onun bu başarısına ortaq olmağı umarak Kətəhirə yönəldi; ancak Davud xanı qısqanması üzündən aralarında çıxan ixtilaf sonucu öldürüldü. Çox keçmədən Davud xanın da öldürülməsi üzərinə yərinə cəsur bir əsgər olan övladlığı Əli Məhəmməd xan keçdi və ona dəvrin Baburlu hökmdarı tərəfindən “nəvvab” ünvanı verildi. Əli Məhəmməd xandan cəsarət alan bölgədəki Əfqan əşirətləri (Rohillalar) Barəilly bölgəsində talana başladılar. Şikayətlər üzərinə Baburlu hökmdarı Nasırəddin Məhəmməd şah (1719-1748) onları cəzalandırmaq üçün hərəkətə keçdi. Ancaq Rohillalar Baburlulara qarşı umulmadıq bir zəfər qazandılar və daha fazla yer ələ keçirmək üçün cəsarətləndilər. Əskidən bəri yayılma siyasəti takib edən Əvəd nəvvabı Səfdər Cəng şiə olduğundan sünni Rohillalardan xoşlanmırdı. Bundan dolayı Baburlu hökmdarını Əli Məhəmmədə qarşı kışkırttı və düzənlənən səfər sonunda Əli Məhəmməd əsir alınıb Dehliyə götürüldü. Əli Məhəmməd xanın sərbəst buraxılan sağ qolu Hafiz Rəhmət xan, böyük bir qüvvə toplayaraq ağasını qurtarmaq üçün Baburlu paytaxtına yürüdü və onun sərbəst buraxılaraq Sihlərlə Catların təhdidi altında olan Sirhind valiliyinə təyin edilməsinə şərait yaratdı. Bu arada Rəhmət xan, itaətsiz zəmindarların gücünü qıran və çapavulçuları dağıdan kimsə olaraq təmayüz etdi. Əfqan hökmdarı Əhməd şah Dürraninin Hindistanı istila etməyə başlaması üzərinə (1748) Əli Məhəmməd xan Rohillaların qarşı tərəfə keçmələrini önləmək amacıyla Sirhinddən alınıb Kətirdəki görəvinə yenidən təyin edildi.

Aynı yıl Babürlü Məhəmməd Şah ilə vəziri Kamərüddinin ölümü üzərinə vəzirlik makamında gözü olan Safdər Cənk, Əli Məhəmməd xanın dəstəğini almayı başardı. Əli Məhəmməd xan Safdərə yardım ətməsi için Rəhmət xanı görəvləndirdi; Rəhmət xan da 1000 kişilik səçkin bir ordu ilə Dəlhiyə yürüyərək Babürlü Hükümdarı Əhməd Şahın vəzirlik görəvini Safdər Cənkə vərməsini sağladı. Əli Məhəmməd xan 3 şəvval 1162-də (16 sentyabr1749) öldü. Ölümündən iki gün öncə Rəhmət xanı xələfi olaraq aday göstərmişti. Fakat Rəhmət xan, Əli Məhəmmədin hənüz rəşid olmayan oğlu Sadulla xanın ləhinə adaylıktan çəkildi. Sadulla xanın ağabəyləri Abdulla xan ilə Fəyzulla xan Əfqanistanda Əhməd Şah Dürraninin əlində əsirdilər. Rəhmət xan, Sadulla rəşid oluncaya kadar ona vəkalət ətti. Bu durumdan rahatsızlık duyan Safdər Cənk, Bəngaş Nəvvabı Kaim xanı Rohillalara karşı kışkırttı. Ancak Bədaunun 3 mil kadar uzağında məydana gələn savaşta Kaim xan öldürüldü və 60.000 kişilik ordusu dağıldı. Bu zafərin bir sonucu olarak Rəhmət xan Bəngaşın birçok yərini kəndisinə bağladı. Safdər Cənkin Kaim xana ait toprakları istilaya kalkışması üzərinə Kaim xanın kardəşi Əhməd xan qarşı harəkata gəçti. Əhməd xanın istəği üzərinə Hafız Rəhmət xan savaşa katıldı və Əvəd ordusunun büyük bir yara almasına səbəp oldu. Bu savaştan canı yanan Safdər Cənk, Malhar Rao Holkar və Cay Appa Sindiya yönətimindəki Marataları yardıma çağırdı. Maratalarla baş ədəməyəcəğini anlayan Hafız Rəhmət xan, basirətsiz bir kararla bu sırada təkrar Hindistana yönələn Əfqan hükümdarı Əhməd Şah Dürraniyə yardımı rəddədincə həm maiyətindəki Əfqanlara səfalət gətirmiş həm də Kətəhirin bağımsız hükümdarı olma şansını azaltmıştır. Ayrıca Rəhmət xan, Maratalarla Fərruhabad hükümdarı arasındaki silahlı çatışmada da anlaşılmaz bir şəkildə tarafsız kaldı.

Safdər Cənk və zafərləriylə sarhoş olan müttəfiki Maratalar Kətiri də topraklarına katmayı düşünüyorlardı. Onların bu niyətlərini səzən Rəhmət xan və Rohilla kumandanları Tərainin ulaşılamayan bölgələrinə kaçtılar. Safdər Cənk və Maratalar pəşlərinə düştülərsə də arazidəki əngəllər və Əhməd Şah Dürraninin təkrar Hindistanı işgal ədəcəği habərinin gəlməsi üzərinə gəri döndülər və Babürlü Hükümdarı Əhməd Şah Bahadırın istəği doğrultusunda Ləknəvdə Rohillalarla barış antlaşması imzaladılar (fevral 1752). Antlaşmaya görə, Əvəd ilə Kətəhir arasındaki savaşa karıştıkları için Rohillalar Maratalara 5 milyon rupi savaş tazminatı ödəyəcəklərdi. Üstünlüğünü iyicə kabul əttirmək istəyən Safdər Cənk, Rəhmət xanı Ləknəvdən 15 mil ötədəki Mohana varıncaya kadar yanında götürdü və ancak burada ülkəsinə dönməsinə izin vərdi. Bu sıralarda Əhməd Şah Dürrani tarafından Kandəharda əsir tutulan Əli Məhəmməd xanın diğər iki oğlu sərbəst bırakıldı (1752) və böyləcə Hafız Rəhmət xan ölkəyi Əli Məhəmmədin oğulları Abdulla xan, Fəyzulla xan və Sadulla xan arasında paylaştırmak zorunda kaldı. Rəhmət xanın hükümdar vəkili olmasını istəməyən Abdulla xan onu zəhirləməyə təşəbbüs ətti; başarılı olamayınca da Kətirdən sürüldü. Ülkənin bölünməsiylə Rəhmət xanın gəlir və prəstijinin azalması onu yəni yərlər əldə ətməyə zorladı. Pilibhiti hakimiyyət sahasına dahil ədərək buraya Hafızabad adını vərdi və büyük bir saray yaptırarak şəhri idarə mərkəzi halinə gətirdi.

Hindistandaki Marata hükümranlığının sona ərməsini sağlayan Panipat savaşında (1761) Rəhmət xan, oğlu İnayət xan və yəğəni Dundə xan (Nəcibüddəvlənin kayınpədəri) ordularıyla Əhməd Şah Dürraniyə yardım əttilər. Bu yardıma karşılık Hafız Rəhmət xana Ətavə bölgəsi vərildi. Rəhmət xan orada bulunan Marataları sürdü. Kısa bir müddət sonra Əvəd Nəvvabı Şücaüddəvlə, Nəcibüddəvlə ilə birlik olarak Fərruhabadın Bəngaş hükümdarı ilə aralarındaki əskidən kalan bir məsələyi hallətmək üzərə Fərruhabada karşı bir opərasyon başlattı. Hafız Rəhmət xan zayıf tarafın yanında yər aldı və bu küçük Əfqan krallığının düşməsini önlədi. O yıllarda Hindistandaki İngiliz üstünlüğü gidərək təhlikəli bir hal alıyordu və bu durumu görən Rəhmət xan bir ara onların əlində bulunan Patnaya saldırmıştı (1763). Nəcibüddəvlənin 1770tə, Dundə xanın 1771də ölümü Hindistandaki Əfqan gücünü zayıflattı. Siyasi durumu iyi tahlil ədən Hafız Rəhmət xan, İngilizlərin kullandıkları Əvəd nəvvabı ilə ittifak yaptıysa da daha sonra araları açıldı və savaşma noktasına gəldilər. İçlərində Əli Məhəmməd xanın ikinci oğlu Fəyzulla xanın və Dundə xanın oğullarının da bulunduğu bazı Rohilla kumandanları İngilizlərin Əvəd kuvvətlərinə doğrudan yardım əttikləri savaştan uzak durdular. Nihayət iki ordu Katra Miranpurda karşılaştı (1774). Rohillaların sayısı daha azdı, ayrıca bazı kuvvətlərin kaçması onların Hindistandaki ihtişamlı fakat kısa sürən hükümranlıklarının sonunu gətirdi. Hafız Rəhmət xan öldürüldü və başı kəsilərək Şücaüddəvləyə götürüldü; cəsədi isə daha sonra savaş məydanından alınarak Barəillydə toprağa vərildi və məzarının üzərinə bir türbə yapıldı.

Halk arasında Kuta Baba lakabıyla tanınan və dindar, adil, insan səvgisiylə dolu cömərt bir insan olan Rəhmət xan köylüləri, əsnaf və zanaatkarları korumuş, ticarəti təşvik ətmiş və bazı vərgiləri kaldırmış, ilim və sanatı da koruması altına alarak 5000 alimə hazinədən maaş bağlamıştır. Əfqan şairlərinin antolojisində yər alan və yazmaları British Musəumda bulunan bazı Farsça şiirlər ona nisbət ədilmiştir; fakat bunların ona ait olup olmadığını təsbit ətmək zordur. Rəhmət xan, Əfqanların nəsəplərindən bahsədən və son bölümündə Şiiliğə rəddiyədə bulunan Xülaśatül-ənsab adlı əsərini 1184tə (1770) tamamlamışdır.