Həsən Urəngi

Həsən Urəngi 1910-cu ildə Təbrizdə anadan olub.^[1] 1945-ci ilin may ayında Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin qurulmasının 25 illiyi münasibətilə Cənubi Azərbaycandan Bakıya dəvət olunmuş nümayəndə heyətinin üzvlərindən biri olub.^[2][3][4]

1945-ci il noyabrın 20-də Təbrizdə Ərk teatrında Azərbaycan Xalq Konqresi fəaliyyətə başladı.^[5][6][7] Həsən Urəngi də Azərbaycan Xalq Konqresində nümayəndə kimi iştirak edib.^[8] 1945-ci il dekabrın 12-də Azərbaycan Milli Hökuməti qurulub.^[9] Həsən Urəngi qurulmuş hökumətdə Səhiyyə naziri təyin olunub.^{[10][11][12][13][14]}

Səhiyyə naziri olduğu dövrdə 35 xəstəxana, poliklinika, ambulatoriya tikildi. Kəndlərdə 38 tibb məntəqəsi yaradıldı. Xəstəxana çarpayılarının sayı 800-ə, həkimlərin sayı isə 200-ə çatdırıldı.^[15] Tibb bacıları hazırlamaq üçün Təbriz Universitetində tibb fakültəsi və üç illik Tibb texnikumu açılıb.^[16] Orta tibb işçiləri hazırlamaq üçün 5–6 aylıq kurslar açılıb. Milli Hökumət dağılana qədər bu kursları 120 tibb işçisi bitirmişdi.^[15] İran hökuməti 1945-ci ildə Azərbaycan səhiyyəsi üçün 32 min tümən ayırmışdırsa, Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə səhiyyəyə 5 milyon tüməndən çox vəsait ayrıldı.^[15]

1946-cı il dekabrın 11-dən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.^[17][18] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.^[18] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.^[18][17] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.^[17][19] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.^[20][21] Minlərlə insan həbs olundu. Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.^[22][23][24] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.^[25][26] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.^[19][25] Həsən Urəngi 1947-ci il yanvarın 16-da şah qoşunları tərəfindən həbs olunub.^[27] Sonrakı həyatı haqda məlumat yoxdur.