Qiyom Tirel (Tayevan adı ilə tanınır) — Guillaume Tireli (Tailevent), təxminən 1310-1395-ci illərdə yaşamış, Fransa kral sarayında Valua sülaləsinin ilk hakimiyyəti dövründə və yüz illik müharibə zamanı işləmiş aşpaz.
| Qiyom Tirel | |
|---|---|
| Guillaume Tirel | |
 Qiyom Tirel və onun iki həyat yoldaşının məzarı. Jerom Pişon və Jorj Vikenin kitabından götürülmüş şəkil. (Paris, 1892) | |
| Digər adı | Taillevent |
| Doğum tarixi | təx.1310 |
| Doğum yeri | Pont-Odeme (Fransa krallığı) |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Sen_Jermen-an-Le (Fransa krallığı) |
| Dəfn yeri | Église Saint-Léger de Saint-Germain-en-Laye |
| Vətəndaşlığı | Fransa krallığı |
| İxtisası | aşpaz |
| Fəaliyyəti | baş aşpaz, yazıçı, aşpaz |
 |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Qiyom Tirel (Tayevan) əslən Normandiyanın Tursville-sur-Pont-Odem kommunasındandır. O, 1340-cı ildə siqaret kimi yuvarlanan nazik xəmirdən hazırladığı piroqu doğma şəhərinin şərəfinə “Pont Odem Mirlitonu” adlandırmışdır. [1] [2].
Karyerasına kraliça Janna d'Evrenin sarayında kiçik aşpaz kimi başlamışdır. 1326-cı ildən kral VI Filipin baş aşpazı olmuşdur. 1347-ci ildə dofin Viyenskinin süvarisi, 1349-cu ildə isə onun baş aşpazı olmuşdur. 1355-ci ildə Normandiya hersoqunun çavuşu, 1359-cu ildə onun aşpazı olmuşdur. 1361-ci ildə isə kralın parlament icraçısı olmuşdur. 1368-ci ildə V Karl Normandiyanın hersoqu olandan sonra ona xidmət etməyə başlamışdır. 1381-ci ildən o, VI Karla xidmət etməyə başlamışdır. Tayevan kulinariya tarixində ilk peşəkar aşpazlardan biri hesab olunur. O, 1395-ci ildə təxminən 80 yaşında vəfat etmişdir. Onun məzar daşı Église Saint-Léger de Saint-Germain-en-Laye kilsəsində qorunur. Daşın üzərində o, zireh geymiş, əlində üç yemək qazanı və bir qalxan tutaraq təsvir olunmuşdur.
Qiyom Tirel (Tayevan) bişirmə və kulinariya sahəsində ilk peşəkar kitabının müəllifidir. Onun “Le Viandier” kitabı sayəsində Fransa qastronomik ənənələrinin əsası qoyulmuşdur. Kitab üç hissədən ibarətdir: Birinci - yeməyi süfrəyə təqdim etməyin düzgün yolunu göstərir. İkinci: - yeməklərdə ədviyyatlardan istifadə etməyin qaydasını öyrədir. Üçüncü: - yemək hazırlayarkən ət və balığın souslardan ayrılmasının vacibliyini vurğulayır. Bu kitab ondan sonra yazılanlara çox böyük təsir göstərmişdir. “Le Viandier” Şimali Fransanın orta əsrlər mətbəxini geniş araşdıran tədqiqatçılar üçün vacib mənbə hesab olunur. VI Filipin hakimiyyəti dövründə Tayevan Fransanın cənubunda istehsal olunan və Burqundiyadan gətirilən tünd qırmızı şərabı krala sevdirməyə nail ola bilmişdir.[3].
“Le Viandier” nəşrləri ABŞ-ın Konqres Kitabxanasında və digər şəxsi kolleksiyalarda saxlanılır.[4]
- ↑ "Highways and Byways in Normandy" (in-8°) (#format_missing_url) (ingilis). 1900. OCLC 751670350. (#cite_web_url)
- ↑ "Nuts" (illust. 21 cm) (#format_missing_url) (ingilis). 2014. ISBN 978-1-78023-322-2. OCLC 880531531. (#cite_web_url)
- ↑ Johnson, Hugh, Vintage: The Story of Wine Simon and Schuster 1989 p. 127
- ↑ "LC Linked Data Service: Authorities and Vocabularies (Library of Congress)". id.loc.gov.
- Viandier of Taillevent: An Edition of All Extant Manuscripts, University of Ottawa Press 1988 ISBN 0-7766-0174-1
- Le Viandier de Guillaume Tirel dit Taillevent, le Baron Jérôme Pichon et Georges Vicaire, Paris 1892 (reprint by Slatkine Reprints, Genève, 1967)