Gilas

Gilas
Gilas
Elmi təsnifat
	Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Ali bitkilər Klad: Çoxsporlu bitkilər Klad: Borulu bitkilər Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Evdikotlar Klad: Bazal evdikotlar Klad: Superrozidlər Klad: Rozidlər Klad: Fabidlər Dəstə: Gülçiçəklilər Fəsilə: Gülçiçəyikimilər Yarımfəsilə: Gavalıkimilər Triba: Amygdaleae Cins: Gavalı Növ: Gilas
Beynəlxalq elmi adı
	Prunus avium L., 1755;
ITIS	24770
NCBI	42229
EOL	231737

Gilas (lat. Prunus avium) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin gülçiçəyikimilər fəsiləsinin gavalı cinsinə aid bitki növü.

Arealı

Yabanı halda Ukraynada, Moldovada, Krım və Qafqazda bitir.

Botaniki xarakteristikası

Gilas aprel-mayda çiçəkləyir. Çiçəkləri ağ, ətirli, beşləçəkli və uzun saplaqlıdır. Bir neçə çiçək bir yerdən çətir kimi sallanır. Meyvələri iyun-iyulda yetişir. Forması yumru və ya ürək şəklindədir. Qara, sarı-qırmızı və tünd qırmızı rəngdə olur. Dadı acıtəhər və bəzən şirin olur. Şirinlər təzə halda yeyilir, eləcə də ondan kompot, şirə, ekstrakt, mürəbbə və başqa məhsullar hazırlanır. Meyvələrinin tərkibində aşı maddəsi, şəkər, boyayıcı və pektin maddələri, üzvi turşular, B2, C vitaminləri, eləcə də karotin vardır. Acı gilaslar isə şərab istehsalı üçün yararlıdır. Çəyirdəyində 30% yağ və 1%-ə qədər efir yağı vardır. Texniki məqsədlər üçün işlədilə bilər. Yarpaqlarında 250 mq% C vitamini vardır. Yabanı gilas külli miqdarda qatran ifraz edir ki, bundan da parçaların boyanmasında istifadə edilir.

Gilas şirəsi qidanın yaxşı həzm olunması üçün tətbiq edilir. Xalq təbabətində qəbz olmağa qarşı da istifadə olunur. Oduncağı bərk, sarı-qırmızı rəngdədir. Gilasın oduncağından xarrat məmulatı, nazik budaqlarından isə qəlyan çubuqları hazırlanır. Gilas balverən və bəzək bitkisi kimi də əhəmiyyətlidir. 1 hektar çiçəkləyən gilas sahəsindən arılar 36–40 kq bal hasil edə bilirlər.

Hazırda mədəni gilas sortları çox olduğundan yabanı gilas öz əhəmiyyətini itirmişdir. Lakin meşələrdə yabanı formalara təsadüf edilir.

Əhəmiyyəti

Gilas mədə-bağırsaq, sidik yolları xəstəliklərində, həmçinin iştahartırıcı pəhriz qidası kimi çox xeyirlidir. Gilas və albalı meyvələrindən və onların şirəsindən qaraciyər xəstəliklərinə tutulanlara müalicə məqsədilə vermək zəruridir.

Bu meyvələrdən eyni zamanda xroniki mədə-bağırsaq xəstəliklərində həzm prosesini yaxşılaşdıran və maddələr mübadiləsini tənzim edən vasitə kimi də istifadə etmək faydalıdır.

Gilas insan orqanizminə ürək-damar xəstəliklərinin dərmanı kimi təsir edir, eləcə də damarları təmizləyir. Həkimlər bütün yaş təbəqələrindəki insanlar üçün gilasın xeyirli olduğunu bildirir. Gilasların tərkibində qlükoza və pektin var. Bu da orqanizmdən xolesterini çıxarmağa kömək edir. Gilas əsasən qanazlığı (anemiyadan) və damarların varikoz genişlənməsindən əzab çəkən xəstələr üçün daha xeyirlidir. Çünki onların köməyi ilə orqanizmdə olan artıq maye çıxarılır və damarların divarları bərkiyir.

Sinonimləri

Homotipik sinonimləri

Cerasus avium (L.) Moench
Cerasus avium var. juliana (L.) Lej. & Courtois
Druparia avium (L.) Clairv.
Prunus avium var. typica Fiori
Prunus cerasus subsp. avium (L.) Brandis
Prunus cerasus var. avium L.

Heterotipik sinonimləri

Cerasus anglica Poit. & Turpin
Cerasus anglica var. praecox Poit. & Turpin
Cerasus arduennensis Callay
Cerasus avicularis Dulac
Cerasus avium f. acuminatissima (Kárpáti) Soó
Cerasus avium var. albida (Ehrh.) Soó
Cerasus avium var. amara Sosn.
Cerasus avium f. angustifolia Dippel
Cerasus avium f. aspleniifolia (G.Kirchn.) S.Ya.Sokolov
Cerasus avium var. aspleniifolia G.Kirchn.
Cerasus avium f. brevipetiolata (Kuntze) Soó
Cerasus avium f. decumana (K.Koch) S.Ya.Sokolov
Cerasus avium var. dulcis Sosn.
Cerasus avium f. duracina (L.) S.Ya.Sokolov
Cerasus avium var. duracina (L.) Lej. & Courtois
Cerasus avium convar. duracina (L.) Holub
Cerasus avium proles duracina (L.) Kirschl.
Cerasus avium subsp. duracina (L.) Janch.
Cerasus avium var. erythrocarpa Dierb.
Cerasus avium erythrocarpa Dierb.
Cerasus avium fastigiata Poit. & Turpin
Cerasus avium var. flava (Mándy) Soó
Cerasus avium var. flore-pleno G.Kirchn.
Cerasus avium grandifolia de Vos
Cerasus avium convar. juliana (L.) Holub
Cerasus avium var. juliana (L.) Schübl. & G.Martens
Cerasus avium subsp. juliana (L.) Janch.
Cerasus avium f. juliana (L.) S.Ya.Sokolov
Cerasus avium proles juliana (L.) Kirschl.
Cerasus avium f. karpatii (Pénzes) Soó
Cerasus avium var. laciniata Lavallée
Cerasus avium var. longifolia Lavallée
Cerasus avium var. lutea (Mándy) Soó
Cerasus avium subvar. lutea Mándy
Cerasus avium var. macrocarpa Ser.
Cerasus avium var. major Gray
Cerasus avium var. melanocarpa Dierb.
Cerasus avium melanocarpa Dierb.
Cerasus avium f. microcarpa Soó
Cerasus avium var. multiplex Ser.
Cerasus avium f. nana (Bean) S.Ya.Sokolov
Cerasus avium var. nigra Błoński
Cerasus avium f. nigricans (Ehrh.) Buia
Cerasus avium var. pallida Ser.
Cerasus avium f. pendula (Ser.) S.Ya.Sokolov
Cerasus avium var. pendula (Ser.) G.Kirchn.
Cerasus avium f. plena (C.K.Schneid.) S.Ya.Sokolov
Cerasus avium var. praemorsa Lavallée
Cerasus avium f. pyramidalis Dippel
Cerasus avium var. rubra Błoński
Cerasus avium var. rubrifolia Lavallée
Cerasus avium var. rubroactina (Pénzes) Soó
Cerasus avium f. salicifolia (C.K.Schneid.) S.Ya.Sokolov
Cerasus avium f. salicifolia Dippel
Cerasus avium var. salviifolia Lavallée
Cerasus avium var. sativa Dierb.
Cerasus avium sativa Dierb.
Cerasus avium f. sphenophylla (Kárpáti) Soó
Cerasus avium subsp. sylvestris (Ser.) Janch.
Cerasus avium sylvestris Dierb.
Cerasus avium var. sylvestris Ser.
Cerasus avium var. sylvestris-rubra Lej. & Courtois
Cerasus avium f. varia (Ehrh.) Buia
Cerasus avium var. variegata (Mándy) Soó
Cerasus bigarella (L.) Poit. & Turpin
Cerasus bigarella amarella Poit. & Turpin
Cerasus bigarella communis Poit. & Turpin
Cerasus bigarella francofurtensis Poit. & Turpin
Cerasus bigarella magna Poit. & Turpin
Cerasus bigarella rocmontis Poit. & Turpin
Cerasus bigarella rostrata Poit. & Turpin
Cerasus decumana Mord.Laun.
Cerasus dulcis P.Gaertn., B.Mey. & Scherb.
Cerasus dulcis proles duracina (L.) Kirschl.
Cerasus dulcis proles juliana (L.) Kirschl.
Cerasus dulcis proles sylvestris (Ser.) Kirschl.
Cerasus duracina (L.) DC.
Cerasus duracina var. cordigera Ser.
Cerasus duracina erythrocarpa Dierb.
Cerasus duracina var. latifolia Risso
Cerasus duracina var. macrophylla Lavallée
Cerasus duracina var. mamillaris Ser.
Cerasus duracina melanocarpa Dierb.
Cerasus duracina var. obtusata Ser.
Cerasus duracina ochroleuca Dierb.
Cerasus duracina var. salicifolia Lavallée
Cerasus duracina var. tarda Risso
Cerasus heaumiana (Ser.) M.Roem.
Cerasus hortensis var. acidula Gray
Cerasus hortensis var. cordiformis Gray
Cerasus hortensis var. majalis Gray
Cerasus hortensis var. nigra Gray
Cerasus hortensis var. parva Gray
Cerasus juliana (L.) Delarbre
Cerasus juliana var. afra Risso
Cerasus juliana var. alba Risso
Cerasus juliana erythrocarpa Dierb.
Cerasus juliana var. flore-pleno Carrière
Cerasus juliana var. heaumiana Ser.
Cerasus juliana var. magna Risso
Cerasus juliana var. marasca Risso
Cerasus juliana var. marrona Risso
Cerasus juliana var. matutina Risso
Cerasus juliana var. maura Risso
Cerasus juliana var. maxima Risso
Cerasus juliana var. media Risso
Cerasus juliana var. meridionalis Risso
Cerasus juliana var. minuta Risso
Cerasus juliana var. muscata Risso
Cerasus juliana var. muscatella Risso
Cerasus juliana var. nigra Risso
Cerasus juliana ochroleuca Dierb.
Cerasus juliana var. pendula Ser.
Cerasus juliana var. praecox Risso
Cerasus juliana var. pulchella Risso
Cerasus juliana var. rotundata Risso
Cerasus juliana var. serotina Risso
Cerasus juliana var. uncialis Risso
Cerasus nigra Mill.
Cerasus nigricans (Ehrh.) Borkh.
Cerasus pallida (Ser.) M.Roem.
Cerasus regalis Poit. & Turpin
Cerasus regalis var. communis Poit. & Turpin
Cerasus regalis var. praecox Poit. & Turpin
Cerasus regalis var. serotina Poit. & Turpin
Cerasus sativa J.St.-Hil.
Cerasus sativa var. multifera Poit. & Turpin
Cerasus sylvestris (Ser.) Loudon
Cerasus sylvestris S.G.Gmel.
Cerasus sylvestris var. amara Sosn.
Cerasus sylvestris var. dulcis Sosn.
Cerasus tenera Poit. & Turpin
Cerasus tenera nigra Poit. & Turpin
Cerasus varia (Ehrh.) Borkh.
Prunus avium subsp. actiana (L.) Pénzes
Prunus avium var. actiana (L.) C.K.Schneid.
Prunus avium f. acuminatissima Kárpáti
Prunus avium f. angustifolia Dippel
Prunus avium f. asplenifolia (G.Kirchn.) C.K.Schneid.
Prunus avium lusus asplenifolia (G.Kirchn.) Asch. & Graebn.
Prunus avium var. asplenifolia (G.Kirchn.) H.Jaeger
Prunus avium var. bigarella (L.) L.
Prunus avium f. brevipetiolata Kuntze
Prunus avium var. decumana (Mord.Laun.) L.H.Bailey
Prunus avium f. decumana K.Koch
Prunus avium var. dulcis (L.) Hayne
Prunus avium var. duracina (L.) L.
Prunus avium subsp. duracina (L.) Schübl. & G.Martens
Prunus avium f. duracina (L.) Beck
Prunus avium proles duracina (L.) Rouy & E.G.Camus
Prunus avium f. fastigiata (Poit. & Turpin) Rehder
Prunus avium subvar. flava Mándy
Prunus avium proles juliana (L.) Rouy & E.G.Camus
Prunus avium f. juliana (L.) Beck
Prunus avium subsp. juliana (L.) Schübl. & G.Martens
Prunus avium var. juliana (L.) Thuill.
Prunus avium var. karpatii Pénzes
Prunus avium var. laciniata Bean
Prunus avium var. macrocarpa (Ser.) D.Rivera
Prunus avium f. mamillaris (Ser.) Rehder
Prunus avium f. microcarpa Kuntze
Prunus avium var. microcarpa Mart.
Prunus avium var. nana Bean
Prunus avium f. nana (Bean) Rehder
Prunus avium f. nigricans (Ehrh.) P.D.Sell
Prunus avium var. pendula (Ser.) H.Jaeger
Prunus avium lusus pendula (Ser.) Asch. & Graebn.
Prunus avium f. pendula (Ser.) C.K.Schneid.
Prunus avium f. plena C.K.Schneid.
Prunus avium monstr. plena (C.K.Schneid.) Asch. & Graebn.
Prunus avium var. praemorsa Bean
Prunus avium f. pyramidalis Dippel
Prunus avium var. pyramidalis L.H.Bailey
Prunus avium lusus pyramidalis (L.H.Bailey) Asch. & Graebn.
Prunus avium var. regalis (Poit. & Turpin) L.H.Bailey
Prunus avium subvar. rubra Mándy
Prunus avium subsp. rubroactina Pénzes
Prunus avium f. salicifolia C.K.Schneid.
Prunus avium f. salicifolia Dippel
Prunus avium var. salicifolia Asch. & Graebn.
Prunus avium proles silvestris (Kirschl.) Asch. & Graebn.
Prunus avium f. silvestris (Kirschl.) P.D.Sell
Prunus avium var. silvestris Kirschl.
Prunus avium var. silvestris Rchb.
Prunus avium f. sphenophylla Kárpáti
Prunus avium var. sylvestris Dierb. ex Schübl. & G.Martens
Prunus avium var. sylvestris (Ser.) Rchb.
Prunus avium subsp. sylvestris (Ser.) Schübl. & G.Martens
Prunus avium proles sylvestris (Ser.) Asch. & Graebn.
Prunus avium var. tazekkensis Sauvage
Prunus avium var. variegata L.H.Bailey
Prunus avium subvar. variegata Mándy
Prunus bigarella (L.) Dumort.
Prunus bigarella var. duracina Dumort.
Prunus bigarella var. juliana (L.) Dumort.
Prunus cerasus var. actiana L.
Prunus cerasus var. bigarella L.
Prunus cerasus var. dulcis L.
Prunus cerasus var. duracina L.
Prunus cerasus var. juliana L.
Prunus dulcis Rouchy
Prunus duracina (L.) Sweet
Prunus duracina var. erythrocarpa Rchb.
Prunus duracina var. melanocarpa Rchb.
Prunus duracina var. ochroleucocarpa Rchb.
Prunus juliana (L.) Rchb.
Prunus nigricans Ehrh.
Prunus nigricans var. dulcis Willd.
Prunus rubra Rouchy
Prunus varia Ehrh.
Prunus varia var. albida Ehrh.
Prunus varia var. rubella Ehrh.