Galış üsyanı (1910–1911)

1910-cu ilin əvvəlində İranın Astara bölgəsində galışlar (talışların subetnosu) arasında üsyan baş verdi. Rusiya konsulu Girsin məlumatına görə, üsyanın səbəbi Nəmin xanlarının Astara bölgəsindəki mülklərdən üç ilin vergisini bir anda toplamağa çalışmaları olmuşdur.

Əvvəlcə üsyan müvəqqəti olaraq yatırıldı, lakin 1910-cu ilin avqustunda yenidən alovlandı. Bu dəfə səbəb Astaranın yerli valisinin galışları silahsızlaşdırmaq cəhdi və onların liderlərindən biri olan Rəşidin həbs edilərək işgəncəyə məruz qalması idi.

300 silahlı galış Astaraya gələrək Rəşidin azad olunmasını tələb etdilər. Valilik bu tələbi yerinə yetirməyə məcbur oldu. Rəşid azad edildikdən sonra galışlar meşələrə çəkilərək Astaradan Ərdəbilə gedən yolu nəzarətə aldılar. Bu vəziyyət karvanların, poçtun və teleqraf əlaqəsinin fəaliyyətinə ciddi maneə yaratdı.

Ərdəbildən 100 süvari göndərildi və onlar Heyran kəndində yerləşdilər. Üsyançılar artıq bütün Astara bölgəsinə nəzarət edirdilər və Astaranı ələ keçirmək istəyirdilər. Nəticədə hökumət qüvvələrinin sayı 500 nəfərə çatdırıldı. Heyran ətrafında gedən döyüşlərdə hökumət qüvvələri bəzi kəndləri geri ala bildi. Lakin galışlar dağlıq ərazilərdə tanış coğrafiyadan istifadə edərək inadlı müqavimət göstərdilər. Toplardan istifadə olunsa da, hökumət qüvvələri Astaradan Ərdəbilə gedən yolun nəzarətini bərpa edə bilmədi və geri çəkilərək Ərdəbilə döndülər.

Üsyançılar isə Ağçay yüksəkliklərində möhkəmlənərək yalnız ticarət karvanlarını və dinc səyyahları yola buraxır, hərbi və inzibati nümayəndələrin keçidinə imkan vermirdilər.

Üsyan yalnız Astara bölgəsi ilə məhdudlaşmış, digər bölgələrə yayılmamışdır. Lakin talış kəndliləri galış üsyançılarına simpatiya göstərmiş və lazım gəldikdə yardımçı dəstələr göndərmişdilər. Üsyançıların nəzarətində olan ərazilərdə feodal öhdəlikləri yerinə yetirilməmiş, torpaq sahiblərinin mülkləri ələ keçirilmiş, Astaradakı Lianozova məxsus balıq sənayesi obyektlərinə hücumlar təşkil olunmuş, rus kazak postları yandırılmış və qarovullar güllələnmişdir.

1911-ci ilin əvvəlində üsyan davam etsə də şah qoşunları Ərdəbil və Astaraya yeridildi. Aprel ayından etibarən üsyançılar hökumət qüvvələrinin təzyiqi altında geri çəkilməyə məcbur oldular və üsyan sönməyə başladı.^[1]