Gəncə mədrəsəsi və ya Pavel Sisianov adına Gəncə müsəlman mədrəsəsi — Gəncə şəhərinin əsas meydanında vaxtilə mövcud olmuş mədrəsə binasıdır. Şah Abbas məscidini əhatə edən mədrəsə binasının dövrümüzə yalnız məscidin qərb tərəfində həyə boyunca yerləşən dörd otaq və divarlar qalmışdır.[1]
| Gəncə mədrəsəsi | |
|---|---|
 | |
| Ölkə |
 Azərbaycan |
| Şəhər |
 Gəncə |
| Yerləşir | Şah İsmayıl Xətai prospekti |
| Memar | Şeyx Bəhaəddin |
| Tikilmə tarixi | XVII əsr |
| Üslubu | Arran memarlıq məktəbi |
| Vəziyyəti | kiçik hissələri dövrümüzə çatıb |
Gəncə mədrəsəindən bəhs edən B.N.Zavıpkin yazır: “Məscid...hücrələrdən təşkil edilmiş bina ilə əhatə olunmuşdur. Bu hücrələrin bəzisi boşdur, bəzilərində isə məsciddə xidmət edən şəxslər yaşayırlar. Lakin, şəhərə qonaq gələn müsəlmanlar və qeyri-müsəlmanlar, o cümlədən məscidin alimlərindən dərs alan gənclər də burda sığınacaq tapırlar.”[2] Gəncə mədrəsəsinin memarlıq quruluşu və planı haqqında ətaflı məlumat Rusiya Dövlət Mərkəzi Hərbi-Tarixi Arxivində saxlanan Gəncə qalasının 1797-ci ilə aid planında verilmişdir.[3]
Rusiya imperiyası tərəfindən Gəncə qalasının işğalından sonra Pavel Sisianov mədrəsə otaqlarının birini özünə ofis etmiş, son günlərini burada yaşamışdır. 1850-ci ildə Gəncədə səfərdə olan Qafqazın baş hakimi Mixail Vorontsov onun yaşadığı kabinetə xatirə olaraq yazılı lövhə vurdurmuşdur. Gəncə qalasının işğalının 100 illiyi ərəfəsində Gəncə Müsəlman Mədrəsəsinə Pavel Sisianovun adı verilmişdir.[4]
Mədrəsə ətrafındakı böyük komplekslə birgə 1960-cı illərdə SSRİ hakimiyyəti tərəfindən dağıdılmışdır.[4]
Mədrəsənin dövrümüzə çatmış qalıqları çox da böyük olmayan bir mərtəbəli otaqlardır. Bu otaqların hər biri böyük oxvari tağ vasitəsiylə həyə açılan müstəqil girişə malikdir. Otaqlar, aralarında inşa edilmiş kar divarlar vasitəsiylə bir-birindən ayrılmışdır. Otaqların tağvari örtüyü ara divarlara söykənir. Mədrəsənin kənar divarları onu ətraf küçələrdən tamamilə izolyasiya edir ki, bunun da nəticəsində qapalı daxili həyət yarnır.[1] Gəncə mədrəsəsi yaxınlıqda yerləşən Şah Abbas məscidi kimi bişmiş kərpic və gəc məhlulundan inşa edilmişdir.[1]
Mədrəsənin eynitipli oxvari tağlardan əmələ gələn memarlıq kompozisiyası kompleksin bütün ərazisini əhatə edən qalereya formalaşdırır (bu baxımdan Şuşadakı Aşağı Gövhər ağa məscidini əhatə edən və qapalı həyət yaradan mədrəsə Gəncə kompleksinin memarlığını təkrarlayır), kompleksin mərkəzində qalan məscid və giriş portalı isə qalereya fonunda effektiv fərqlənirdi.[5]
- ↑ 1 2 3 Алиев, 1954. səh. 672
- ↑ Завыпкин, Б. Н. Архитектура Средней Азии. Москва. 1948. 95.
- ↑ Саламзаде, 1964. səh. 28
- ↑ Алиев, 1954. səh. 673
- Алиев, М. Джума-мечеть в Кировабаде (Искусство Азербайджана, Т. 4). Баку. 1954.
- Л. С. Бретеницкий, А. Саламзаде. Кировабад. Москва. 1960.
- Саламзаде, А. Архитектура Азербайдана XVI-XIX вв. Баку: Издательство Академии наук Азербайджанской ССР. 1964.